InfoHub Logo

Nurbaı atan túıedeı iri kisi bolypty. Denesine saı kúshi de keremet bolǵan kórinedi. Batyr ataný úshin, deneniń úlkendigi men kúshtiń moldyǵy, árıne, azdyq etedi. Eń bastysy, erlik jasaıtyndaı júrekti bolý — shart.

Ómirderekterine qaraǵanda, Nurbaı babamyz ol jaǵynan da aıtýly eken. Ol ata-babalar ónegesimen jastaıynan erlik dástúrlerge saı tárbıelengen. Ol kezde on úshte sadaq tartýǵa jaraǵan ul joryq atyn baptaı bastaıtyn bolǵan.

Nurbaı batyr tik deneli, qımylyna kóz ilespes, shapshań kisi eken. Jekpe-jekte, bir-birine naıza shanshyp, qylyshtasqan shabýylda ol kóz ilespes shapshańdyqpen ońnan solǵa, soldan ońǵa er ústinen at baýyryna túsip, dóńgelene aınalady eken. Nurbaıdyń osy qımylyna naızasyn kimge túırerin, qylyshyn kimge silterin bilmeı, aýzy ańqıyp qalǵan qarsylasy jalt bere qashady eken, qashpasa op-ońaı mert bolady.

Ol qazaq dástúrine sáıkes bozbala shaǵynan jońǵar qalmaqtarynan qazaq jerin qorǵaý joryqtaryna qatysqan.

...Tobyldan yǵysqan qalmaqtar Edil men Jaıyqqa kelip, Kishi júz qazaqtaryna kún kórsetpeıdi. Esim han jıyrma myń qoldy basqaryp, Jaıyqqa attanady. Qazaq jaýyngerleri jońǵarlarǵa qarsy attanǵanda osy sapta on jeti-on segiz jastaǵy Nurbaı da bolǵan eken.

Ol kezdegi zamannyń salty boıynsha jalpy soǵys bastalardan buryn eki jaqtyń batyrlary úsh kezek jekpe-jekke shyǵarylady eken. Keıbir jekpe-jekter ol kezde erteden qara keshke deıin sozylady eken.

Ókinishke oraı, jekpe-jekte qazaqtyń eki batyry jeńiliske ushyraıdy. Qazaq halqynyń bolashaǵy bir qyl ústinde turǵanda, on segiz jastaǵy aqboz atqa mingen Nurbaı qalmaqqa toptan shyǵa shapqan.

Sonda toptan shyǵa kelgen jas jigitti mensinbegendeı qalmaq batyry:

— Aldymda turǵan jas bala,
Bola berme mas bala.
Úmitiń bolsa janyńnan,
Qarsylaspaı, qash, bala, —

degen eken. Nurbaı julyp alǵandaı:

— Tógeıin dep kelemin,
Kápir qalmaq, qanyńdy.
Jiberýge kelemin
Jeti tamuq túbine
Bir shybyndaı janyńdy, —

deıdi. Sóıtip, shaıqas bastalyp ketedi. Oırat taıpasy kósemderiniń biri Qotý-Qoısynyń inisi Barǵaı batyr Nurbaıdy mańdaıynan shanshady. Al qazaq batyry bul joly  asqan erlik jasap, qalmaqtyń asqan myqtysy, quralaıdy kózge atqan mergeni Barǵaıdy naızasymen óńmeninen  shanshyp, tý syrtynan shyǵarady. Qalmaq batyry sol jerde óledi de, Nurbaı ári qaraı shaıqasa beredi. Esim han anyǵyn bilmek bolyp:

— Nurbaı qaı jerinen jaralandy? — dep suraıdy. Hannyń qasynda turǵan bir nókeri:

— Ol tup-týra mańdaıynan jaraly boldy, — deıdi. Sonda Esim han:

— Onda Qudaı bergen eken, dańqty batyr bolaıyn dep tur eken», — deıdi. Betke ustaǵan batyry ólgesin qalmaqtyń mańdaıy tasqa tıgendeı bolyp, beli synyp, jalpy soǵysqa kirisip ketedi. Jalpy alǵanda qalmaqtarmen soǵys seksen úsh kúnge sozyldy. Onyń bir jarym aıy jekpe-jekpen ótti. Bul sol kezdegi soǵystyń ózindik ereksheligi edi.

...Uly joryq nátıjesinde Eńsegeı boıly Er Esim han oırat odaǵyn eki júz jyldyq soǵys tarıhyndaǵy eń aýyr jeńiliske ushyratty. Esim hannyń soqqysynyń aýyrlyǵy sondaı — bir baıraq astyna uıysyp, úlken kúshke aınalǵan oırat ulysy shylpara ydyraıdy.

El aýzyndaǵy áńgimege qaraǵanda, Esim han Nurbaıdyń soǵysta kórsetken erligine óte rıza bolyp, qol jaıyp batasyn beredi. Han jas jigitke aqsaýyt, dýylǵa, almas qylysh, alty qanat aq kıiz úı syıǵa tartady.

Qalmaqtyń Barǵaı degen batyrymen bolǵan jekpe-jek — Nurbaıdyń jas kezindegi alǵashqy erligi. Sol jaǵdaıdy eske salatyn:

«Qara qalmaq Barǵaıdyń basyn kesip,
Baq alǵan Nurbaı batyr on jetide jekpe-jekten.
Erligi úsh alashqa maǵlum bolyp,
Uranǵa aty shyqqan sol sebepten», — degen.

Oqýǵa keńes beremiz:

Jıdebaı batyr (İ nusqa)

Jıdebaı batyr (İİ nusqa)

Taraqty Baıǵozy batyr týraly

---