InfoHub Logo

Oǵyznama — túrki halyqtarynyń ejelgi shejiresin genealogıalyq ańyzdar negizinde baıandaıtyn epostyq dastan. Shyǵarma alǵash aýyzsha týyndap, bertin kele qaǵazǵa túsirilgen.

«Oǵyznamanyń» eki nusqasy bar: biri — kóne uıǵyr árpimen 13 — 14 ǵasyrlarda kóshirilgen, Parıjdiń Ulttyq kitaphanasynda saqtaýly. Onyń kólemi nebári 42 bet, ár beti 9 joldan ǵana turady. Bul nusqany alǵash V.V. Radlov orys tiline aýdarǵan. Keıin A.M. Sherbak tildik turǵydan zerttep, ǵylymı túsinikterin jaza otyryp, qaıta aýdarǵan, ol qoljazbany túpnusqa dep tanymaı, onyń kóshirmesi degen pikirge kelgen. Ekinshisi — arab árpimen jazylǵan, tarıhshy, Hıýa hany Ábilǵazy nusqasy. Ábilǵazydan muraǵa qalǵan eki eńbek bar, biri — «Shejire-ı tarahıma», («Túrikmen shejiresi, 1661), ekinshisi — «Shejire-ı túrk» («Túrki shejiresi»). Eki shyǵarma da Oǵyz batyrdyń erlik joryqtary, urpaqtarynyń ıgilikti isteri, oǵyz taıpalarynyń shyǵý tegi, turmys-tirshiligi, ádet-ǵurpy, t.b. jaıly jazylǵan. «Oǵyznamada» batyr uıyqtap jatqanda shatyryna kókten nur sáýlesiniń túsýi, sáýle ishinen kókjal qasqyr shyǵyp, onyń qalyń qoldy bastap júrýi, aspannan túsken sáýleden sulý qyzdyń shyǵýy sekildi dinı-mıfologıalyq kórinister oryn tepken. «Oǵyznamany» aqıqat pen ańyzǵa birdeı negizdelgen shyǵarma dep qarastyrýǵa bolady. Munda alǵashqy qaýymdyq qurylys kezinde, saqtar men ǵundar dáýirinde, orta ǵasyrlarda oryn alǵan san qıly tarıhı oqıǵalar ózara jalǵasa mazmundalǵan. Oǵyz qaǵandy belgili bir adam beınesine telý, ıaǵnı tarıhtaǵy naqty tulǵasyn taný múmkin emes. Biraq Oǵyzdyń ádebı beınesi belgili tarıhı tulǵalar is-áreketiniń jıyntyǵy deýge negiz bar, sebebi dastan tarıhı oqıǵalar jelisi boıynsha jazylǵan. Oǵyz qaǵannyń anasy Aıqaǵan beınesin ǵalymdar otbasy qamqorshysy Umaı-ana beınesimen baılanysta qaraıdy. Dastandaǵy málimetterdi:

Oǵyz-túrikmen eposyna negizdelgen (Oǵyz ben onyń urpaqtarynyń joryqtary týraly ańyzdar);

1. Tarıhı negizi bar, biraq bizge ańyz kúıinde jetken (oǵyz taıpalarynyń kóship-qonýy, qoǵamdyq-áleým. ómiri týraly derekter);
2. Oǵyz eliniń kórshi taıpalarmen, taıpa birlestikterimen qarym-qatynasy jaıly ańyzdar degen toptarǵa bólýge bolady.

«Oǵyznama» — tarıhı ári ádebı eskertkish. Onda túrki halyqtarynyń kóptegen ańyz áńgimeleri kórinis tapqan. Oǵyz tóńiregindegi Qypshaqbek, Qalash, Qanǵalyq, Qańly, Qarlyq, Saqtab tárizdi esimderdiń qazaq rý-taıpa ataýlarymen sáıkestigi dastannyń qazaq ertegilerimen, epostyq jyrlarymen etnostyq jaǵynan jaqyndyǵyn aıqyndaı túsedi.

---