InfoHub Logo

Sol jyly kóktesin de tym erte aıaqtandy. Áne-mine demeı-aq "sý tasydy, sút pisti" dep atalatyn kókoraı maýsym da ótip qaldy. "Sút pisti" degeni — qaı maldyń aǵyn tatyp kórseńiz de, kókshildenip, jýa ıisi ańqyp turatyn. Onyń keıde "Sáýirdiń qyzyl maısasy" dep te atalatyny bar. Nendeı maǵynamen osylaı delinetinin óz basym onshama aıyra bilmeımin. Shamasy, qyzǵaldaqtardyń sonshalyqty qalyńdyǵynan osylaı atalatyn bolsa kerek. Judyryqtaı-judyryqtaı qyzyl gúlderdiń bastaryn bulǵap, laýlaǵan órtteı bolyp turyp alatyn ýaǵy osy aı.

Biraq dál mundaı kórinister qazir bizdiń aýyldyń mańynda emes, qyryq-elý shaqyrym jyraqtaǵy Kerbulaq taýynyń ishinde. Kerek dese, aýyldyń "asyrandy" gúlderi atalatyn sarǵaldaqtyń da tuqymy qalmapty. Maǵan aýyrlaý tıip otyrǵany da osy jaı. Ádebıet páni muǵaliminiń demalys kezinde oryndap kelińder dep tapsyrǵan "Kóktem gúlderi" atty shyǵarmasyn naǵyz gúlderdi kórip otyryp emes, kóz aldyma elestetý arqyly jazýyma týra keldi. Budan biraz kún buryn bolsa ǵoı, esiktiń kózine deıin qydyryp kelip júretin gúlderdi qasynan qarap turyp kóshirip bere salýǵa bolatyn edi. Endi, mine, qalam ushy tuıyqqa tirelgendeı.

Muǵalim aldyna qalaı da quralaqan barmaý úshin ózimdi ózim qystaı tústim. "Gúl, — dep bastadym alǵashqy sóılemimdi, — kóktem kezinde jer betine ónip shyǵatyn ósimdikter ishindegi eń qadirlisi. Sondyqtan da oǵan árbir adam erekshe iltıpat kórsetip, aıalaǵysy keledi... Gúl — ǵashyqtar tili. Bir-birine yntyq júrekter gúl shoǵy arqyly túsinisedi..."

Baıqaımyn, keıbir kitaptardan oqyǵan sózderge eliktep, gúl jaıyndaǵy sóılemderdi mahabbat degenmen ushtastyra berýge bolatyn sıaqty. Biraq mundaı jazbalardyń jarǵa soqtyrmasyna kim kepil?! "Besikten beli shyqpaı jatyp ǵashyqshylyn qaraı kór" dese, ne demekpin. Qoı, abyroı áperetin sóılemder sıqy mundaı bola qoımas. Basqasha jazǵanym jón. Jáne basqa balalarǵa uqsamaıtyndaı etip beıneleýim kerek. Qyzyl gúl men sary gúldi eki oqýshynyń biri jazyp barýy anyq. Endeshe, men basqa gúldi sýretteýge tıispin... Á-á... Gúlzattyń kóıleginde jańbyrdyń tamshysy reńdes ýaq gúlder bar emes pe edi. Qatyryp turyp sony jazyp baraıyn. "Ár bulbul óz úninde saıraýy tıis" dep muǵalimniń ózi aıta bermeýshi me edi...

Men Gúlzattyń beınesin kóz aldyma ákeldim. Ushy súıirleý qyrly murny, muńǵa beıimdeý uıaly kózderi, jelkesine túıýli júretin qara shashy qasymnan kóringendeı boldy. Aq jaǵaly mektep formasy ózine qatty jarasýshy edi. Keıingi kezderi onysyn tastap, basqa tústi matadan kıinetindi shyǵarypty. Ne sebepti ekenin qaıdam, ol jańaǵy gúldi kóılegin kıip júrgende, reń keıpinen birtúrli eseıgendik, baısaldylyq ańǵarylatyn. Ondaıda meniń kóńilime: "Ákel qolyńdy, osy qyz bizdiń klastan ketkeli júr" degen kúmán uıalaıtyn-dy... Kórshi bolǵandyqtan ba, basqa qyzdardaı emes, Gúlzattyń júris-turysyn kóbirek ańdıtyn sıaqtymyn. Qazir de sol týraly oıǵa shoma bastaǵan edim, terezeden qarań etip eki beıne ótkendeı boldy... Gúlzatty daýsynan tanydym. "Oı, toba, kimdi oılasa, sol tap bolady degen sóz qandaı ras, - dep oıladym men, ústel ústin apyl-ǵupyl jınastyryp jatyp. Úı ishi de ashyq-shashyq jatyr edi, bular qaıdan sap ete tústi?"

Ony-munylardy rettegenimshe, eki kúlki bólmege de kirip úlgerdi.

— Qaıyrly kún, Qaırosh.

— Salamat pa... tórge shyǵyńdar. Men myna bir jerdi ıkemdeńkirep tastaıyn. Shamaly shashylyp ketipti.

— Esh nárse emes, Qaıroshty synaǵaly keldi deımisiń? Menen qysylmaı-aq qoısyn, -dep Tunyq kúldi. Ýaq tisteri ish tartqandaı appaq eken. Men shynymen-aq yńǵaısyzdana bastadym. Qansha aıtqanmen, Tunyq basqa klastyń qyzy. Gúlzatqa qaraǵanda syrt syılas. "Aınalasyn shashyp tastap, ortasyn oıyp otyra beredi eken ǵoı" degen pikirde qalýy da múmkin.

— Mine, qazir, bir-aq mınýttyń ishinde...

Gúlzat meniń qolymdaǵy sypyrǵyǵa jarmasty:

— Ákel, men tazalaıyn.

— Joq, ózim-aq.

— Qaıroshqa sypyrǵy ustaǵan jarasady eken, ózi ustaı bersin, — dedi Tunyq taǵy da kúlimsiregen pishinmen.

— Men Qaıroshqa mundaı jumyspen aınalysýǵa ruqsat etpeımin...

Gúlzat qolymdaǵy sypyrǵyny aldy. Men oryndyqtardy jaıǵastyra bastadym....

— Otyryńyz, Tunyq...

— Biz ábden otyra-otyra sharshap keldik.

— Otyrǵanǵa da sharshaı ma eken?

— Sharshadyq, senbeseńiz, Gúlzattan surańyz.

— Solaı ma, Gúlzat?..

— Ras, Tunyq: "İshim pysty, Qaıroshtyń úıine baraıyq", — dep mazalaýmen-aq sharshap bitti.

— I-ı, ótirikshi qyz, "Qaıroshty kórmesem, otyra almaımyn", — dep ertip ákelgen óziń emes pe ediń...

— Iá, mynanyń aıtqan sózin qaraı kór, — dep Gúlzat Tunyqty biraz qytyqtap aldy da, maǵan buryldy: — Qaırosh, kel, búgin bir jaqqa baryp qaıtalyq, shynynda da, bizdiń ishimiz pysty.

— Qaı jaqqa baramyz?

— Ony sen oılap tap.

— Sondaı qaı jaqqa?..

— Meıli, qaı jaq bolsa, sol jaq bolsyn.

— Onda "Shoqpar asýyna" baralyq. Naǵyz qydyratyn jer — sol ara.

— Oǵan qalaı jetemiz?

— Tipten ońaı, kez kelgen "tovarnyıǵa" minemiz de, asýdan túsip qalamyz.

— Mine ıdeıa! Sen qalaı qaraısyń, Tunyq?

— Maǵan báribir, ózderiń bilińder.

— Onda bylaı bolsyn, — dedi Gúlzat. — Bárimiz de jyly kıinip, shyny-sháınek, nan-panymyzdy alaıyq ta, sonda túneıik. Erteńinde gúl terip qaıtamyz.

— Keshkisin qoryqpaımyz ba? — dep qurbysy kúmándana bastap edi, Gúlzat uıaly kózderin jypylyqtatyp:

— Nesine qorqamyz?! Gúl terýge barǵandardyń barlyǵy da sonda túnep qaıtady. Úsheýlep júrip te qorqamyz ba? — dep tyıyp tastady.

— Sonda úıge ne demekpiz?

— Myna kolhozdaǵy joldasymyzdyń biriniń úıinde boldyq deı salamyz. Olar bizdiń ne istep júrgenimizdi qaıdan bilsin.

Biz Tunyq ekeýimiz úndegemiz joq. Men myna sózderge nanarymdy da, nanbasymdy da bile almaı, ań-tań bolyp turmyn. "Shesheleri sezip qoıyp, shashtaryn julyp júrmese ıgi edi!"

— Júrmek bolsaq, ne turys bar, erterek jol qamyna kirispeımiz be?

— Jaraıdy, men daıarmyn.

— Onda sen Tunyq ekeýimizdi kanaldyń arǵy shetindegi aryqtyń ishinen kút.

— Maqul, sender biraq tez shyǵyńdar.

— Bas-aıaǵy jıyrma mınýtta sonda bolamyz.

Gúlzat pen Tunyq shyǵyp ketti.

Men bul iske áli de senip bolǵanym joq. Qas pen kózdiń aralyǵynda jarq ete qalatyn naızaǵaı qubylysy sıaqtandy. Gúlzattyń jelikkenin kórgenim osy. Úndemes momyndyǵymen birge qaıratty qyzbalyǵy da bar eken... Qurbysy da qyzyq minezdi. "Maǵan qaıda barsaq ta báribir" dep qasqaıyp tur. Joq, álde burynnan ekeýara kelisip alyp, aldyn ala pisirip kelgen áreketteri me?

***

Gúlzattar kóp kúttirgen joq.

— Tezirek bel asyp keteıik, — dep asyqtyryp keldi.

Gúlzattyń kıgeni kónetoz qyzyl jempir. İshindegi jyly jeıdesi de baıqalyp tur. Al Tunyqtyń ústindegisi ákesiniń kúpáıkesi bolsa kerek, qońyltaqtanyp uzyn kórindi. Ekeýi de oramalyn alqymdaryna túsire baılap alypty.

— Mynamen tońbaısyń ba? — dedi Gúlzat meniń jalań qabat kostúmimdi nusqap.

— Tún jyly ǵoı, ne qylar deısiń.

— Taý túni salqyn bolady. Odan da, sen júgirip baryp qalyńyraq kıinip kel.

— Qaıtadan úıge baryp pa?

— Nesi bar, biz osynda kidire turamyz.

— Ary-beri shubaımyz dep, bireýlerdiń kózine túsip qalarmyz, — dedi Tunyq. — Tipti jaýrap bara jatsa, men-aq kúpáıkemdi sheship beremin.

— Joq, men qar jaýsa da tońbaımyn.

— E, odan da súıtseńshi...

Biz aýyldyń ókpe tusyndaǵy razezge tóteleı tarttyq. Sol aradan kez kelgen poezǵa otyryp, "Shoqpar asýynan" túsip qalamyz.

"Shoqpar asýy" birine biri mingesken bes-alty taý jotasynan turady. Ár qyrqasyna kóterilgen saıyn jaqpar tas, jalańash quzdanyp bıikteı bastaıdy. Sondyqtan da bul tusqa kelgen qaı poezd bolmasyn, burynǵysynsha ekpindeı almaıdy.

Qos relske jabysa túsip, áreń jyljıdy. Ne oıǵa, ne qyrǵa barar jolaýshynyń osy aradan minip, osy aradan túsip qalatyny da sol sebepti.

Bul ara osyndaı qıyn ór, shuǵyl eńis bolýymen birge tabıǵatynyń sulýlyǵymen de aty shyqqan jer. Ár túrli gúl ataýly ystyq jazdyń ortasyna deıin óńin bermeı, qyzyldy-jasyldy bop turyp alady. Kez kelgen jyra-saılarynan atqylaıtyn móldir bulaq, bastaýlary da mol.

Barmaqtaı búldirgendi baýraıy tómendep kele batsaıy jasyl shalǵynǵa ulasyp ketedi. Túıeniń qos órkeshin jasyrarlyqtaı ósimtal uzyn shópteri de kóp. Jolymyz ońǵarylsa, jasyl alqaptyń jabaıy gúlderine qushaǵymyzdy toltyryp qaıtpaqpyz.

"Shoqpar asýyna" túnerlikteı biz qashan júrek jutyp ek, — dep oılap kele jattym men, osy saparǵa áli de senińkireı almaı. — Razezge jetisimen jer qashyqtyǵyn syltaýratyp keri oralatyn shyǵarmyz".

Shynymdy aıtsam, Shoqpar shatqalynyń qap-qara túninen seskenetin sıaqtymyn. "Áldeqalaı bir iske tap bola qalsaq, myna eki qyzdyń ne septigi tıer deısiń...".

— Qaırosh jalǵyzsyrap keledi, — dedi qasymdaǵy Tunyq kúlip.

— Qalaısha jalǵyzsyraımyn?..

— Qalaı aıtsańyz da, kóńilińiz kóterińki emes qoı.

— Sizge solaı kórinýi múmkin...

Myna qyzdyń jasyryn oıymnyń tóbesinen túskenine shamaly yńǵaısyzdanyp qaldym... "Bálesin qaraı kór óziniń..." Sózge Gúlzat aralasty:

— "Siz, biz" dep qıylǵandaryńdy qoıyńdarshy! — dedi ekeýimizge buıyrǵandaı qyp. — Úırenisetin ýaqyttaryń jetpedi me? Qashanǵy syzyla beresińder...

— Men Tunyqty "sen" deı almaımyn.

— Nemene, ol seniń apaıyń ba edi?

— Qurbylas bolsaq ta...

— Men de solaı, — dedi Tunyq. — Birtúrli uıat sekildi.

— Al men, — dedi Gúlzat alǵa qaraı júgirip shyǵyp, — sender qashan "sen" desip sóılespeıinshe, qastaryńa kelmeımin. Qara, bulardyń sypaıy bola qalýlaryn...

Ol aldymyzǵa túsip, kádimgideı uzap ketti. Qolyndaǵy túıinshegin birese sol jaǵyna, birese oń jaǵyna laqtyryp oınap, burylar emes. Birte-birte alystap barady...

— Ákelińiz, men alyp júreıin, — dedim men Tunyqtyń qolyndaǵy sýmkasynan ustap.

— Biz áýeli Gúlzattyń tapsyrmasyn oryndalyq.

— Jaraıdy, qazirden bastap men sizdi "sen" deımin.

— Men olaı ataı almaımyn.

— Nege ataı almaısyz?

— Káne, "sen" degenińiz?

— Aýzym úırenip ketipti.

— Onda jattyǵyp alyńyz.

— Al sen she?

— Men de súıtemin...

Osy kezde Gúlzat bizge qaraı qolyn bulǵap:

— Jylan, jylandy qara, — dep daýystady.

Biz júgirip jetip kelsek, qara shubar jińishke jylan boz jýsanyń túbine oralyp alypty. Basyn qazdıtyp, aıyr tilin sýmań-sýmań etkizedi...

Meniń júregim sý ete tústi. Tipti odan on metrdeı aýlaq tursam da, qarasur reńinen degbirim qalmaıtyn ádetim bolýshy edi. Tula boıym titirkenip, sheginshektep qaldym.

— Tilin sýyryp tastap, qaltamyzǵa sap alamyz, — dedi Gúlzat álgi jylanǵa jaqyndaı túsip.

— Qoı, Gúlzat, kóktemgi jylannyń ýy qatty bolady, tıip ketse-aq til tartqyzbaıdy, dep Tunyq ta keıin sheginshektedi. Onyń da qońyrqaı kózderi tiksine qalypty.

— T-s-s... — dedi Gúlzat. — Atymyzdy atamaıyq... Ataǵan soń, óltirip ketýimiz kerek. Áıtpese, qaı jerde júrseń de izdep kelip shaǵyp alady.

Ol qolyndaǵy borpyldaq kesegin jiberip qalyp edi, dóńgelenip jatqan jylan jazyla túsip, bizge qaraı sýmańdap berdi. Men sekirip-sekirip aryqtyń arǵy jıegine shyǵyp kettim. Tunyq ta men jaqqa júgirdi. Gúlzat bolsa eshqandaı sasqan joq. Qolyndaǵy qýraımen jylannyń qazdıǵan basyna jarmasyp júr. "Mynanyń batyryn! — dep oıladym men, Gúlzattyń áreketteri meniń jigittik atyma tańba salyp tursa da, qyzyǵa qarap. — Ul bop týsa ǵoı, naǵyz jankeshtiniń ózi bolar edi..."

— Júr, Gúlzat, jylanǵa bola joldan qalamyz ba? — dep, Tunyq bir-eki ret qaıtalap aıtty. Baıqaımyn, ol da men sekildi júreksinip turǵanǵa uqsaıdy...

— O, sý júrekter, — dedi Gúlzat.

— Sender meniń jańaǵy aıtqanymdy istemeseńder, mynany moıyndaryńa salamyn.

Ol jylandy kóterip, bizge qaraı buryldy.

— Qoı, Gúlzat, tasta! Dushpanyń kóteriledi...

— Meıli, meniń jańaǵy aıtqanymdy isteısińder me, joq pa! Káne, bir-birlerińe "sen" desińder...

— Biz áldeqashan solaı deskemiz... — dedik Tunyq ekeýimiz qosarlana daýystap.

— Meniń kózimshe aıtyńdar!..

"Sen" dedi Tunyq maǵan qarap. Men de oǵan "sen" dedim. Ekeýimiz bir-birimizge qarap kúlimsiregenimizben, kóz mıyǵymyz Gúlzattyń qolyndaǵy jylanda.

— Á, sabazdarym, endigári meniń aıtqanyma kónbeıtin bolsańdar, men senderge osylaı isteımin,  — dedi ol óz degeni bolǵanyna shattanǵan keıippen. — Taýda ne kóp, jylan kóp. Ustap alamyn da, moıyndaryńa oraı salamyn. Osyǵan kelisesińder?..

— Kelistik, tentek qyz, — dedi Tunyq qurbysyna kúlimsireı qırap. — Biraq sen andaǵyńdy tastashy, adamnyń júregin dýyldatpaı. Ne deseń de, seniń aıtqanyń bolsyn.

— Ym, senderge sol kerek.

— Biz ne jazyppyz sonshama?

— Jazyqtysyńdar...

Gúlzat qolyndaǵy jylanyn aryq kemerine jiberdi.

— Al kettik, endeshe!..

Ol Tunyqtyń qoltyǵynan ustap aldy da, jasyl shópterdi shıyra adymdady.

— Júrgen soń, áskershe júrý kerek qoı. Qaırosh, sen Tunyqtyń ar jaǵynan qoltyqtap al.

— Men osylaı-aq júre beremin.

— Baıqa, bala, jańaǵy jylan tóbeńde oınaqtap júrmesin.

— Ne sebepti?

— Sebebin qaryndasyńnan sura.

— Kel, Qaırosh, — dep Tunyq qolyn usyndy. — Osy sapar Gúlzattyń-aq aıtqany bolsyn.

...Biz úsheýimiz qoltyqtasyp aldyq.

Aýyldan alystaǵan saıyn ár túrli gúl shoqtary aldymyzdan jamyrap shyǵa berdi. Óńkeı bir názik qylyqty, bizge attary beımálim gúldi japyraqshalar ana jerden de, myna jerden de qylań etip, qoıý kók arasyna jasyryna túskendeı bolyp, ilesti de otyrdy. Keıbireýleri tosyn júristen sekem alyp qalǵandaı, qaıyryla qarap turyp, tań qalǵan pishinmen bas shulǵıdy. Keıbireýleriniń júzinen qýanyshty sábıdiń keıpi ańǵarylǵandaı. Ana bir oıpańdaǵy qalyń "baqbaq" bastaryna jibek shatyr ustaǵan ertegi qyzdaryn kózge elestetse, myna bir qyrattaǵy aqshabas shaǵyn gúlder esken samalmen ıreleńdep, jas qozylardyń asyr sap júgirgenindeı oınaq salady...

Gúlzat pen Tunyq tiri gúlderdi maıystyryp, menen oq boıy alda kele jatyr. Ózderinshe sybyrlasyp bir nárselerdi aıtyp, kúlisip qoıady. Men olardy tap qazir umytyp ketken edim. Jasyl boıaýy syrtyna tógilgen myna dala kórinisin muǵalimge qalaısha jazyp jetkizsem eken degen mazasyz ańsaý júregimdi baýrap aldy. Budan buryn dala kórmegendeı-aq, jan-jaǵyma alaqtap qaraımyn. "Oı, sumdyq-aı, gúlder qandaı kóp edi? Sarǵaldaq, qyzǵaldaq degennen basqa eshbir ataýyn bilmeıdi ekenbiz ǵoı. Al myna gúlderge at taýyp bere qoıar ma ekenmin... topyraq tústes, qylań tústes, bozǵylt-kúlgin... tipti bireýleri torǵaıdyń jumyrtqasy reńdes sekpil sary. Sanaı berseń, san jetpeıtin tárizdi. Barlyǵyn da kóshirip alyp, mekteptiń qasyna otyrǵyzyp qoıar ma edi, shirkin".

Men júrisimdi baıaýlattym. Gúl bastaryna qonaqtaǵan sansyz aranyń yzyńdaǵan dybysy qulaqqa emis-emis shalynady. Qaı tusqa nazar salsań — sol tustan sorǵalaǵan boztorǵaı shyryly bir sát bolsa da tolastar emes. Kóz kórimge baıqalmaı, qarasy kórinbese de, janǵa jaıly jumsaq ún jyly jańbyrdaı sebelenip tur. San myń gúl taǵynǵan dala tóri shapaǵatty meıirimge toly eken!.. Palýan adymmen attaǵan elektr baǵanalary mań-mań basyp baryp, alys jıekke asylyp jatqan qazbaýyr bulttardyń ishine súńgipti. Shyrqaý bıikte ushyp kele jatqan tyrnalar tizbegi salbyraǵan arqan tárizdi... ıreleńdep baryp, ıek astyna sart ete qalardaı. Áne, aıaq astynan sap ete túsken elirme quıyn bir top gúlderdi qýyp baryp, dóń asyryp jiberdi!

Onan keıin qıǵashtaı kelip, qyzdardyń aldynan shyqty da, etekterin julqylady.

— Qaı-ro-o-osh, poezd kele jatyr!

— Ótirik...

— Ras, ras... Nanbasań, munda kep qarashy!

Men tezirek júrip qyrqanyń basyna shyǵyp em, arǵy belden jolaýshy poezy kóterilip keledi eken. Ol maǵan kókke belýardan batyp júzip kele jatqandaı kórindi. Sýmańdaǵan sostav bizge qaraı qaıqań etip burylyp qalǵanda, bar terezeleri kún kózine shaǵylysyp, jarq-jurq sáýle oınady. Beıne bir poezd ústinen aq nur tógilip túskendeı...

— Shirkin, men jolserik bolsam, — dedi Gúlzat tamsanyp. Onysyn qurbysy da quptady.

— Men de...

— Qarashy...

— Tup-týra súlik tárizdi.

— Qaırosh, saǵan unaı ma?

— Iá...

— Osy poezben jer túbine deıin júre berse...

— Raqat bolar edi!

— Oqý bolmasa, men sóıter edim.

— Men de poezben júrgendi unatamyn.

— Rasynda da, qandaı jaqsy, dúnıeniń qaı buryshyna baramyn deseń de jolyń ashyq...

— Men túbi súıtemin.

— Men de súıtemin...

Jumyr relsti "taq-taq" urǵylaǵan júrdek poezd óte shyqty. Biz kópke deıin bir-birimizge lám-mım dep til qatysa almadyq. Dem aralyǵynda oıǵa qaraı zý ete túsken jap-jasyl jolaýshy poezy áldenendeı saǵynyshty arman qaldyryp ketkendeı... Dońǵalaq daýystary álsin-álsin uzaı túsip, qalyń kók arasyna jasyrynyp jatty!

***

— Mine, mekenimiz myna ara bolsyn.

— Tym bıikteý emes pe?

— Nesi bıik? Stansıanyń túngi ottaryn kórip jatamyz. Ózen de onsha qashyq emes, jat júrginshi kózden de tasa, osy jerden laıyqty oryn joq.

— Qaırosh, qolyńdaǵylardy beri alyp kel, - dep Tunyq meni ózderi turǵan jaqqa shaqyrdy. - Gúlzat myna oryndy qalap tur, sen buǵan qalaı qaraısyń?

— Gúlzattyń aıtqanyn oryndamaı, jylanǵa jem bolmaqpyz ba, sonyń-aq degeni bolsyn, — dep men kúldim. — Biraq kók onsha qalyń emes qoı.

— Taqyry jaqsy. Boıshań kókke shyq tym qalyń túsedi.

— Áne, bizdiń Gúlzattyń bilmeıtini joq.

— Óıtpese, Gúlzat bola ma, — dep men taǵy kúle bastap edim, ol qolyndaǵy kók shóbin shashyp jiberip:

— Sender, ne, meni tipti áýlıe tutyp barasyńdar, tym jalpaqtaı berseńder de jazyqty sanaımyn. Esterińde bolsyn, — dep aýzyn burtıta kúlimsiredi.

— Jaraıdy, qoıdyq, endeshe, baǵyndyq... berildik...

— Baǵynsań, myna qutyny al da, ózennen sý alyp kel, shaı qaınatamyz.

— Qup, aıtqanyńyz bolsyn!

Men tómen qaraı túsip bara jatqanymda Tunyqtyń:

— Baǵanaǵydaı emes, kóńildi júr, — dep men jaıynda sybyrlaı aıtqanyn estip qaldym.

— Árıne, er balanyń jabyńqy júrgeni jarasýshy ma edi, — dep oǵan Gúlzat taǵy da bir nárselerdi aıtyp jatty... Men tez-tez basyp ózen jaqqa túsip kettim.

Shoqpar ózeni uzaryp ósken qalyń jalbyzǵa jasyrynyp, júzin bermeı syrǵyp jatyr eken. Janyna jaqyndaǵanda baryp burala jyljyǵan betin kórsetip, sál ǵana jymıǵan sıaqtandy. Ar jaǵyndaǵy shaǵyl tastar shymqaı qońyr kóleńkelerin sozyp, ózen ishine túsirip jiberipti. Sondyqtan sý qońyrqaılaý, kúńgirt kórindi. Men qutyny batyryp jiberip,alǵa júgirgen asyǵys sýdy ydys ishine toltyryp aldym. Sál-pál ǵana dir-dir etip jýası túsken jabaıy aǵyn tar quty ishinen tynys tapty... Basy-kózimdi ózen sýyna jeńil-jelpi jýa sap, kelgen izimmen joǵary kóterildim. Bul jerden tóńirektiń tórt buryshy qolmen qoıǵandaı ap-aıqyn kórinedi eken. Tup-týra mańdaı aldymda sheshemniń jaıǵan qurttaryndaı jypyrlap "Shoqpar" stansıasynyń úıleri jatyr. Bizdi osy araǵa ákep tastaǵan qos rels sol aýyldyń ortasyn qaq jaryp, ońǵa qaraı burylyp ketipti. Asýdyń shyǵys jaq búıirinen quldılap bir top sıyr keledi. Keshki daýys qandaı taza edi, sıyrshynyń shoqalaqtaı shaýyp: "Áı, qarasań áli de jylanyń qaıtpaǵan ba, qaıt keıin, múıizińe shanshylyp ólgir", — degen keıis sózderi sol qalpymen kelip jetti... Taý qoınaýyndaǵy jabaıy jıdelerdiń janǵa jaıly jumsaq ıisi burynǵysynan beter qoıýlanyp, jelpine tústi.

Oǵan kóktem dymqyly men jalbyz demi qosylyp, adamnyń tula boıyn eljiretedi.

"Raqat degen osy shyǵar, — dep oıladym men, ózimdi sonshama baqytty sezinip. — Shirkin, sýretshi bolsam ǵoı, qazirginiń bárin kóshirip alyp, máńgi baqı saqtap qoıar edim. Átteń, qoldan kelmeıdi, bolmasa..."

— Qaırosh!..

İle-shala Gúlzattyń ózi de shyqty:

— It ólip qaldy ǵoı, sonshalyqty qaıda júrsiń?

— Ne qylǵan ıt?

— Kádimgi ózderińniń kók ıtteriń she?

— Ol munda qaıdan júr?

— Qaıdan deriń bar ma, tórt aıaqtap júrip kelipti.

— I, aldamshy...

— Áı, Qaırosh-aı, sýǵa ketip keshikkendi "ıt óldi" dep shaqyrmaýshy ma edi, sony da bilmeımisiń?..

— Ollahı, birinshi ret estip turmyn.

— Endeshe, esińde bolsyn, sýǵa baryp keshikken kisini solaı izdeıdi.

— Onysy qyzyq eken.

— Qazaqpysyń óziń?.. Betti qara, tegin sýǵa baryp turyp durystap ta jýynbapty. Jaǵal-jaǵal bop jetip kelýin... satpaq neme!

Ol meniń ápkeıim qusap jazǵyra sóıledi. Keshe ǵana tómenshiktep, uıalyp júretin Gúlzat edi. Taban astynan úlkensı qalypty. "Qudaı biledi, bul qyzǵa myna tabıǵat kórinisi qozǵaý sap tur", — dep oıladym. Sebebi mynandaı qulpyrmaly qubylys aıasynda kim de bolsa qyzyna sóılep, ashyq-jarqyn ázildeýdi tileıtindeı kórindi maǵan. Meniń óz ishimde de súısinisten syrtqa tepken oınaqy alaýlyq bar edi... Aıtqanymdaı-aq, Gúlzat júzindegi jasandy úlkensýin ázilmen almastyryp:

— Qaljyń ǵoı, tipti oınaǵym kep ketti, — dedi. — Endi bolmasa, búrip tastaı jazdadym ǵoı seni...

— Árıne, oıyn ekenin túsinip turmyn. Tipti, shynyń bolsa da, men saǵan esh nárse demes edim.

— Solaı ma?..

Ar jaǵymyzdan Tunyq shyǵa keldi de, Gúlzat aıtpaqshy bolǵan sóılemin irkip qaldy.

— Nemene dabyrlap jatqandaryń? — dedi Tunyq.

— Qaıroshty bireý búrip ala jazdapty.

— Kim? Qursyn!..

— Kim bilipti. Ózi týra osy arada júr deıdi.

— Oı, Alla-aı!..

Tunyqtyń qońyrqaı janaryna úreı úıirile bastap edi, men ony qorqynyshty keıipke qıǵanym joq.

— Ótirik, Tunyq. Eshteńe de joq. Jáı, Gúlzattyń oınaǵysy kelip tur.

— Rasynda da, búgin meniń oıynym kep tur.

— Túý, sen qyz-aq bizdiń úreıimizdi alyp bittiń-aý ábden! Tastashy osy minezińdi.

— Áli keshke kórersiń.

— Biz onda Qaırosh ekeýimiz kelesi poezben ketip qalarmyz.

— Kete berińder! Tipti qazir-aq ketińder...

— Sonda sen jalǵyz óziń qalasyń ba?..

Tunyq: "Biz Qaırosh ekeýimiz ketip qalarmyz dep aıtqan sózim artyqtaý boldy ma?" degen keıippen qurbysyna jumsaqtaý sóılep, qasyna jaqyndady. "Asylyq aıtsam, kóńilińe ap júrme" dep keshirim ótingendeı... "Ketemiz" degen sóz Gúlzatqa, shynynda da, jaısyzdaý tıse kerek, jaqtyrmaı qalǵandaı syńaı ańǵartty:

— Jalǵyz qalsa, qorqady dep pe edińder? Kúnde kórmeı júrgen juldyz ben taý, kúnde kórmeı júrgen kók pen sý ma edi? Qýraılardy jaǵamyn da otyra beremin.

— Sonan keıin...

— Kózi shalǵan bireý-mireý bolsa: "Jarym túnde ot jaǵyp otyrǵan qyz emes, shaıtan shyǵar", — dep, bul aradan zytqansha asyq bolar. Qoryqpaı-aq qoı...

Ol teris qarap myrs etip jymıyp qoıdy. Sonysyn paıdalanǵan Tunyq:

— Áı, tentek-aı! Tentektik jasap júrmeseń, tabanyń qyshıtyn shyǵar seniń, — dep moınynan qushaqtady.

— Já, járkeleshtenbeı-aq qoı! Qara, bulardyń ekeýlene qalýyn.

— Oı, ókpelegish tentek qyzdyń aıtqan sózin qara. Odan da erte jaryqta baryp, ony-munylardy ázirleıik te?

— Sonshama, qoı soıyp, bas úıtetin be ediń?

— Júr, men sháýgimniń astyna tas qalap, oshaq jasap qoıdym, kórshi óziń.

— Qaırosh ekeýiń júre berińder, men qazir baramyn.

— Túý, óz degeniń bolmasa, boı bermegenge ábden daǵdylanyp alypsyń, júrshi endi.

— Shyn, men baryp jýynyp keleıin. Qaırosh ekeýleriń álgilerińdi yqtıattaı berińder. Bar, Qaırosh, Tunyqqa kómektesip jiber.

— I-ı, maqtanshaq qyz...

Biz Tunyq ekeýimiz bóline berdik. Gúlzat tómen qaraı túsip bara jatyp:

— Baıqa, ekeýiń ketip qalyp júrmeńder, áne, poezdaryń kele jatyr, — dep kúldi.

— Ketip qalýymyz da ǵajap emes.

— Ketip kórińdershi, ekeýińniń sıraqtaryńdy bir qonyshqa syıǵyzaıyn!

Ol raqattana kúlip, júgirgen ekpini áreń tejep, bir qyrymen qıalaı túsip, kók arasyna kórinbeı ketti. Onyń ústińgi jaǵynan birin biri aqyryn ıterip, únsiz buralańdaǵan uzyn sostav túsip kele jatty.

— Naǵyz altyn qyz, — dep Tunyq qurbysynyń qylyqtaryn maqtady. — Ine jasýyndaı kirshigi joq.

— Ony qaıdan bildiń?

— Gúlzatty men bilmegende, kim biledi? Bastaýysh mektepten beri qaraı birge ósip, syrlas bop kele jatyrmyz. Oıymyz ben qıalymyz da bir.

— Sonda ne jaıynda qıaldaısyńdar?

— Biz be? Barlyǵy jaıynda da qıaldaımyz. Tom-tom kitaptary bar jazýshy bolýdy da, alys juldyzdarǵa birge ushyp barýdy da, kez kelgen syrqatqa shıpa dári jasap shyǵarýdy da... taǵysyn taǵylar jaıly. Gúlzat ásirese dáriger bolýdy qatty súıedi. Keıde: "Kınoaktrısa bolyp, atymyzdy álemge shyǵarsaq, shirkin!" — dep te oıǵa shomamyz.

— Rasynda, qıalǵa baı ekensińder.

— Aıttym ǵoı, kóp nárseni qıaldaımyz. Tek bir-aq nárseni oılaımyz...

— Ol qaı nárse?..

— Ol sender týraly, balalar jaıynda.

— I-ı, ótirikshiler!.. Olardyń ne jazyǵy bar edi?

— Sol. Eshqandaı jazyǵy bolmasa da, oılaǵymyz kelmeıdi

— Áı, qaıdam-aý!..

— Onyń nesine tańdanasyń? Senbeseń, Gúlzattan sura.

— Surap neǵylaıyn.

— Shynynda, onyń qajeti de joq. Ol qyzdan bul jaıynda surasań, úlken bir roman bastalyp ketedi...

— Balalar jaıynda ǵoı...

Tunyq ańǵyrt sóılegenine qyzaryp ketti.

— Joǵa, basqasyn aıtamyn...

— Jaraıdy, túsindim.

— Neni?

— Qıaldaryńdy.

— Túk te emes. Esh nárse de túsingen joqsyń... Sen biraq osylardyń barlyǵyn Gúlzatqa aıtyp qoıyp júrme. Ol ásirese sońǵysy úshin keshirmeıdi.

— Onyń nesin aıtamyn?

— Jáı, artyq sóz degenim ǵoı.

— Artyq sóz bolmasa da, aýzymnan shyǵarmaýǵa ýáde bereıin.

— Maqul, kelistik...

Ol qutydaǵy sýdy sháýgimge qotaryp jatyp, maǵan meıirlene kóz tastap qoıdy...

Áne-mine demeı-aq tún kirip, kóz baılandy. Temeki tutatqandaı jyltyldap ińirdiń alǵashqy juldyzdary kórine bastady. Alyp asýdyń oı men qyryn tep-tegis qyp qarańǵylyq búrkep alǵan. Túse beris eńiste stansıa ottary. Solarǵa qarap kózińdi syǵyraıtsań, jip-jińishke sansyz sáýleler júgirip kelip kirpigińe tirelgendeı bolady.... Maǵan oqysta túsip ketken Tunyqtyń jańaǵy kóz tastasy kóńilime sýret bop uıalap qalypty. Janarymdy jumsam boldy, áldeneni ótingendeı uıań kózqaras qasymnan móldireıdi. Tunyqtyń ózi janymda otyrǵanymen, onyń álgindegi qarasy ana butaqtyń túbinde ilinip turǵandaı. Aınala jaryq bolsa, men ony kóretin sıaqtymyn. Ol burynǵydaı emes, sol sóılesýden soń tym-tyrys qaldy. Shaı ishilip bolǵan soń:

— Men ydystardy jýyp kelemin, — dep ornynan túregeldi.

Oǵan Gúlzat:

— Jalǵyz qorqatyn shyǵarsyń? — dep edi.

— Qaýiptenbeı-aq qoı, — dep shyny shaınekterdi aldy da, ózenge ketti.

Jalǵyz ol emes, bárimizdi de myna momaqan tún sekildi únsizdik baýrap alǵandaı... Men shalqamnan jatyp qyzdardyń eń alǵashqy bizdiń úıge kelgen sátin, jol boıyndaǵy gúlder kelbetin, mımyrt tovarnyı júrisin... sosyn Tunyqtyń maǵan jalt etip qaraǵan jumsaq janaryn kóz aldyma ákeldim. Nege ekenin qaıdam, dál qazirgi juldyz jamylyp jatqan qalpymyz nanymsyz tús sekildi sezildi... Men salqyn aýany keýde toltyra jutyp, tynys aldym. Demime óksik aralasqandaı qaltyrap shyqty. Áldeneni kórsem, qarasam deıtin sıaqtymyn. Biraq onyń aty-jóni, túr-túsi anyq emes, kómeski, bulyńǵyr... Múmkin, apamdy saǵynyp jatqan shyǵarmyn. Rasynda solaı-aý! Áıteýir, bir jyly júzdi, jup-jumsaq aımalaý kerek sıaqty. Ol ananyń altyn alaqany ma, ákeniń yqylasty mereıi me, kári ájeniń maýjyrama maýqy ma... joq álde budan basqa aty men túsi bólek janǵa jaıly masaıraý ma, — ol arasy beımaǵlum! Teginde, apamdy oılaǵan shyǵarmyn. Sondaı bir janǵa, etene jaqyn adamǵa degen qımastyq qoı mynaý...

— Qaırosh, qorqyp jatyrmysyń?

— Joq, Gúlzat.

— Endi ne, sýǵa batqandaı únsiz qalǵanyń?

— Juldyz sanap jatyrmyn...

— Qansha eken?

— Kóp! Mıllıard shamasy...

— Sonyń bireýin alyp bershi maǵan.

— Juldyzdy ma?

— Iá, juldyzdy.

— Qolymnan kelmeıdi ǵoı, Gúlzat.

— Qolyńnan keledi?

— Qalaısha?

— Men aıtqan soń keledi.

— Maqul, endeshe, bireýin emes, ekeýin, úsheýin, beseýin... ápereıin.

— Joq, bireýin ǵana.

— Jaraıdy, bireýin...

Ol shyntaqtap jata bereıin dep edi, aıaǵy meniń búıirime tıip ketti.

— Oı, keshir, Qaırosh.

— Túk te etpeıdi...

Ol árli-berli birshama aýnaqshyp jatty da, qaıta til qatty:

— Qaırosh, myna bir tasty qarashy, jambasyma batyp bara jatqanyn...

— Qaısy?

— Mine, qolyńdy ákel, kórseteıin.

Ol meniń qolymnan ustap, tósenishiniń astyn sıpalatty.

— Tipti bylaı jatsam da, olaı jatsam da kedergi boldy. Óziń alyp tastashy.

Men tompıyp turǵan shaǵyn tasty ary-beri tartqylap edim, myńq etip qozǵala qoımady.

— Alynbaıdy. Tamyry túbinde jatyr.

— Káne, ekeýimiz kóreıik.

Gúlzat menimen tizerlese otyryp, álgi tasty yrǵaı bastady. Onyń ystyq demi moınymdy, sosyn betimdi jelpidi. Jıde gúliniń qoıý ıisindeı súıkimdi lep boıymdy shymyrlatyp ótti...

— Rasynda da, alynbaıdy eken.

— Kel, taǵy bir ret baıqap kóreıik, — dedim men.

— Báribir qozǵalatyn emes...

Ekeýimiz qos qoldap tarttyq.

— Áýppá, áýppá...

Onyń jumsaq beti tipti taqalyp... ernime jaqyndady.

— Áýp-p-p-á-á...

Júregim toqtap qalǵan eken dep qaldym...

— Bolmaıdy, jyljıtyn túri joq.

— Shynynda, qatty eken.

— Tósenishti beri-aq tósermin.

— Aha... sóıt.

Qoly-basym býsanyp ketipti... Aqyryn syrǵyp baryp, tómenge otyrdym. Gúlzat qobyrap ketken mańdaı shashyn jóndep jatyp:

— Nemene, sonshama entigip kettiń. Soǵan-aq sharshap qaldyń ba? — dedi.

— Tastaı eken.

— Qyzdar qurly kúshiń joq pa?..

Men ún qatqan joqpyn. Taǵy da naızaǵaı jarqylyndaı bolǵan kenet qubylysty úndemeı jatyp qaıta kórgim keldi. Gúlzattyń ystyq júzi!.. Onyń ar jaǵyndaǵy Tunyqtyń tup-tunyq kózderi. Ekeýi de eshkim bilmes qupıalyqqa shaqyrǵandaı. Uıat qoı... osylaısha túısinýimniń ózi de yńǵaısyz bolmas pa eken... esh nárseni oılamaǵan jaqsy!

Gúlzat tósenishin maǵan jaqynyraq saldy.

— Taǵy da montıa qaldyń ba?

— Túndi tyńdap jatyrmyn.

— Tún ne deıdi?

— Tyńdasań, túsinesiń.

— Káne, ne der eken?

Ol sál ǵana jym-jyrt jatty da:

— Estidim, váls oınap jatyr, — dedi.

Men qulaǵymdy túrip edim, "Dýnaı tolqyndary" yrǵala bastapty.

— Shoqpardyń balalary ǵoı. Sol jaqtan shyǵyp jatyr.

— Bı bolyp jatqan ǵoı.

Qanatty váls birtin-birtin kúsh alyp, kógildir aspanǵa serpildi. Syr men saǵynyshqa toly sulý yrǵaq teńiz tolqynyndaı jyljyp, asý ústinde turyp aldy. Birin biri qýalaı soqqan sazdy ún samaly saı-salaǵa saf taza táttilik tókkendeı...

— Túngi áýen qandaı tunyq!

— Ádemi eken.

— Qasynda tursań, munshalyqty áseri bolmas edi, á?

— İhi... alystan estilgeni jaqsy.

— Kel, bıleıik, Qaırosh.

— Kel...

Gúlzat ekeýimiz alystan kelip, aımalaı soqqan saıaly váls ıirimine ilesip kettik. San qubyla sebelengen sıqyrly lep saǵynyshty qushaǵyna ala berdi...

— Túý, qandaı jeńil bıleısiń, — dep ol belimnen qysa tústi.

— Men be?

— Endi kim bolýshy edi?

— Men onsha bıleı almaımyn.

— Qylymsymaı-aq qoısańshy...

— Ne boldy?

— Aıaǵymdy tasqa soǵyp aldym.

— Baıqamaısyń ba?

— Tún ishinde qaıdan baıqaısyń...

Aspandaǵan váls aqyryndap baryp jer baýyrlady.

Sóıtti de úzildi... Gúlzat meniń ıyǵymnan qolyn almaǵan kúıi:

— Tunyq jaqqa baralyq. Ol bir nárse oılap qap júrer, — dedi.

— Barsaq, baralyq...

Gúlzat ekeýimiz qol ustasyp tómen tústik. Kese-kóldeneń ıreleńdep jatqan Shoqpar ózeni salqyn lebin betke soqty. Sý jıegine jaqyndaǵan saıyn tunyq aýa qoıýlanyp, tońazı túskendeı. Baldyrdyń balaýsa demi de dymqyldanyp kep, qoıny-qonyshyńdy hosh ıisimen aımalaıdy... Tunyq jym-jyrt jaǵalaýda jaımen jyljyǵan ózen sýyna qadalyp, ún-túnsiz otyr eken. Bizdiń daýys shyǵara sóılesip kelgenimizdi sezse de burylǵan joq. Sý túbindegi jylt-jylt janǵan juldyzdarǵa qarap otyra berdi. Gúlzat meniń qolymdy aqyryn qysyp qaldy da, oınaqy qylyǵymen:

— Qaıyrly tún, qadirli qaryndas, — dep Tunyqtyń betinen súıdi. — Óziń bir úlken oıdyń ushyǵyna jete almaı otyrsyń ǵoı.

— Myna juldyzdardyń barlyǵyn da ýystap shyqsam dep otyrmyn...

Sý ishindegi qos-qostan úıirilgen qalyń juldyz rasynda da Tunyqtyń aıtqanyndaı edi. Eńkeıip jiberip, etegińe terip alsań da bolatyn sıaqty...

— Bar armanyń sol-aq pa? Ákel, men qazir-aq jınap bereıin.

Gúlzat salqyn sýǵa bilegin batyryp kep qalyp edi, ishindegi juldyzdary shoshynyp oıanǵandaı dir-dir shaıqaldy. Sonan soń aǵyn sýmen aǵyp kete jazdap baryp, oryndaryna qaıta jýsady.

— Alynbaıdy eken, sý túbine jabysyp qalypty.

— Shegelep qoıǵan sekildi, á?

— Malta tas arasyndaǵy altynnyń synyqtaryndaı...

— Meıli, sý túbinde tynystaı bersin.

Aǵyn sý astyndaǵy aqsary juldyzdar qozdaı jaınap, qyzyldy-jasyldy ushqyn oınatqandaı sáýlelenip jatty... Tunyq ydysyn qolyna ap, túregele berdi.

— Ákel, men ustap júreıin, Tunyq.

— Ózim-aq alyp júremin.

— Ákel endi...

— Áne, taǵy da váls tartyldy, Gúlzat ekeýleriń bıleńder.

— Biz jańa bılegenbiz.

— Bilemin... men estip otyrdym. Taǵy da bıleńdershi.

— Endi ekeýimiz bıleıik.

— Men artyqpyn ǵoı... — Tunyq bul sózdi kúlip aıtty. — Solaı ma, Gúlzat?

— Men saǵan artyqtyqty kórsetermin. Baǵanaǵy jylan esińnen shyqqan eken.

— Men qazir aıdahar bolsa da qoryqpas edim...

Gúlzat Tunyqtyń moınyna asylyp, bir nárse dep sybyrlady. Sosyn ekeýi de aqyryn-aqyryn kúlisip qoıdy. Men olardyń ne jaıynda áńgimeleskenin estı almadym. Sebebi týra osy kezde aldymyzdaǵy tas arasynan úki ún qatyp, eresek adamyń jylaǵanyndaı daýys shyǵaryp edi. Men soǵan alańdap qaldym. Bir baıqaǵanym, jańaǵy sybyrlasýdan soń Gúlzattyń qurbysy jaıdarylanyp shyǵa kelgendeı boldy. Tipti qastarynda men joqtaı-aq, qupıalaı ekeýara kúbirlesip qalypty... Sodan keıin baryp, alystaǵy bı yrǵaǵyna ilesti. Ap-aıqyn estilgen váls úni taǵy da ańqyldaı jelpinip, qara kók aspanǵa kóterilip alǵan eken. Saýlaǵan samaldaı soqqylap, ózen ústin terbete bastady.

— Ekeýimizdiki ersileý eken, Qaıroshpen biraz bıleıin, — dep Tunyq meni bıge shaqyrdy.

— Ulyqsat bolsa...

Myna jer tegisteý bolǵandyqtan ba, Tunyq kádimgi bı alańynda júrgendeı-aq, serpindi qımylymen shyr kóbelek aınaldyryp jiberdi.

— Andreı qusap bıleıdi ekensiń.

— Onyń kim edi?

— Qorqyp qaldyń ba? Balkonskııdi aıtamyn.

— Maǵan báribir ǵoı.

— Árıne...

Biz dóńgelenip júrip Gúlzattan birshama uzańqyrap ketippiz. Ol taıaq tastam jerdegi qoıtastyń ústinde otyrdy.

— Jańa ne dep sybyrladyńdar? — dedim men únimdi baıaýyraq shyǵaryp.

— Qashan?

— Jańa, osynda túskenimizde.

— Qyzdardyń qupıasyn suraýǵa bolmaıdy.

Ol tipti sańqyldap sóıledi.

— T-s-s... aqyryndap.

— Nesine aqyryndaımyn.

— Sen óziń qyzyq ekensiń.

— Men emes, sen qyzyqsyń.

— Jaraıdy, men-aq qyzyq bolaıyn.

— Álginde men sý jıeginde otyrǵanda sen nege bir aýyz til qatpadyń?

— Ne dep?

— Tym bolmasa: "Jalǵyz óziń qoryqqan joqsyń ba?" — dep. —

— Aıtaıyn dep edim...

— Sosyn?

— Aıta almadym.

— Sen báribir aıta almaısyń.

— Neni?

— Aıtaıyn degenińdi.

— "Kel, ekeýimiz bıleıikshi" demep pe edim?

— Bılep júr emespiz be?

— Aha... bılep júrmiz.

— ...Gúlzatqa baralyq, áıtpese, ol tentek qyz qur bekerge seziktenip qalar.

— Meıli, óziń bil.

Biz Gúlzat jaqqa burylyp bılep edik, Shoqpar ústindegi váls toqtady. Sonan soń jaıaýlap keldik.

— Bı unady ma? — dedi Gúlzat menen.

— Unady.

— Ózim de solaı oılaǵan em.

— Al menen nege suramadyń? — Tunyq Gúlzattyń eki kózin basty.

— Senen suramaı-aq bilemin.

— Al onda aıta qoıshy?

— Bı saǵan unaǵan joq.

— Kerisinshe...

— Onda jaqsy bolypty. Solaı ma, Qaırosh?

— Maǵan báribir.

— Sen sol "báribirden" basqany bilmeıdi ekensiń, — dep Tunyq kúldi.

— Bilse de bilmegensigeni ǵoı...

— Jaraıdy, senderdiń-aq aıtqandaryń bolsyn.

— Árıne, eki adamnyń degeni bolady...

Aldymyz jarq ete qaldy. Tunyq tuńǵıyqty taspadaı tilgen bir juldyz aǵyp ótip, uzaq syzylyp, talmaýrap baryp aýaǵa sińdi.

— Meteorıt qoı, — dedi Gúlzat.

— Aha, meteor.

— Biraq men osyny tas dene degenge nanbaımyn.

— Qalaısha? Úıkelis zańy...

— Joq, ony oqydyq qoı. Sonda da sengim kelmeıdi. Sen she, Tunyq?

— Men basqany oılap turmyn.

— Neni?

— Jańaǵy juldyzdyń tún qyzyǵyn kóre almaı ketkendigin.

— Ol jalǵyz emes qoı.

— Ne bolsa da erte ketti. Tańǵa deıin qansha áli...

Biz biraz únsiz turdyq... Baǵanaǵy úki qaıta ún qatty. Onyń daýysynda jalynyp jalbarynǵandaı ókinishke toly aıanyshty jańǵyryq bar edi. Jahannan joqtaý izdegendeı, estilýi jat, sýyq ún... Men birtúrli elegizeıin dedim. Tym-tyrys qorshaǵan mylqaý tún jabaıy qubyjyqtyǵyn da tanytqysy kelgen sıaqty. Áýelde, aýyldan shyǵardaǵy: "Shoqpar asýyna túnerlikteı biz qashan júrek jutyp ek" degen kúdik-kúmán qaıta uıalady. Qazir ǵana, endi bir sátten keıin bizdi qaýmalaǵan myna qarańǵy taýlar álgindegi úki únindeı qorqynyshty daýys shyǵarýǵa beıim turǵandaı. Men "Gúlzat" degen esimniń aýzymnan qalaı shyqqanyn da ańǵarmastan, onyń bileginen ustaı aldym. Ol baısaldy daýsymen:

— Ne, Qaırosh, ornymyzǵa qaıtamyz ba? — dedi.

Men onyń senimdi de jaıbaraqat únin az-kem bolsa da medeý tuttym.

— Iá, qaıtalyq.

Tunyq ta aqyryn sóılep:

— Men jańa osy arada qoryqpaı jalǵyz otyrǵanyma tańdanamyn, — dep sybyrlap qoıdy. Shamamda, onyń da boıyna úreı kirse kerek.

— Esh nárse joq, nesine ábirjı qaldyq, — dep Gúlzat tipti jarqyn sóıledi. — Áı, úki, sen ne izdep qamyǵyp júrsiń! Kel munda, biz saǵan kómektesemiz. Kelshi óziń.

Gúlzattyń myna sózderi birshama seıilteıin dedi. Sonda da ár nársege eleń ete qalysyp, joǵary kóterildik. Qudaı biledi-aý, Gúlzattyń oıyna esh nárse kirip shyqqan joq. Ol bizdiń jańaǵy únnen sekem alyp qalǵanymyzdy bilip: "Baıǵyz, murat aly, kókek, úki sıaqty qustardyń únderi adamnyń daýsynan aýmaıdy, keıde olardyń shaqyrǵanyn moladaǵy kisiler shyńǵyryp jatyr ma eken dep te oılap qalasyń", — dep qaıdaǵy bir joqty aıtyp qoıady. Biz Tunyq ekeýmiz sonyń qoryqpaıtyndyǵyna arqa súıep kelemiz. Jıyrma qadamdaı joǵarylaǵannan keıin, Shoqpar stansıasynyń ottary jypyrlady. Men boıymdy endi-endi jınadym. Iek astynda aýyl bar, el bar ekendigin mıat sanaǵandaımyn... Iyǵymyzdaǵy jardan "tovarnyı" túse bastady. Yldıǵa júrisin tejep túskendigi sonsha, barlyq dóńgelekteri qyp-qyzyl ot bolyp ketipti. Ystyq temirdiń kúıik ıisi muryndy jardy... Alystan kelip, belgisizge jol shegip bara jatqan poezd ekesh poezd da qazirgideı qorqynyshty túni bizge jaqtas, tileýles kórindi. "Ary-beri aǵylyp jatqan biz turǵanda, nesine úreılenesińder, Áı, senderdiń balalyqtaryń-aı!", — dep qaırat qýat qosqandaı...

Tunyq artyna burylyp turyp:

— Tyńdashy, — dedi.

Gúlzat aqyryn qulaǵyn tosty:

— Baqalardyń shýylyn aıtasyń ba?

— Joq, sarqyramaǵa qulaq salshy.

— Nesi bar?

— Tyńdap kórshi...

— Tyńdap turmyn ǵoı, — dep Gúlzat taǵy da nazaryn sala tústi.

— Ittiń áýpiline uqsamaı ma?..

— İhm... kúshiktiń úrgeni sıaqty.

Kishkene sarqyramanyń qulap aqqan daýsy, shynynda, ıttiń sháýildep úrgen úninen aınymaıdy eken. Qulama sýdyń tómennen jańǵyryq atqany ıtterdiń abalap talasqanyn qaıtalap jatqandaı. Keı kezde "sháý-sháý" etip jińishkelene qalsa, endi birde "áýp-áýp" úrip, jýandap estiledi... Gúlzat biraz jerge deıin "sháýp-sháýp" dep sarqyrama sýdyń yrǵaǵyna ilesip keldi de, Tunyqqa:

— Kel, án aıtaıyq, — dedi.

— Qaısysyn?

— Jaımen aıtylatyn bireýin.

— "Ol jalǵyz, biz ekeýdi" me?..

— Meıli, sony bolsa da...

— Al sen basta.

— Men qosylaıyn, sen basta.

— Sen-aq bastaı berseńshi.

— Aıtqanymyzdan aıtysymyz uzaq boldy ǵoı, — dep Gúlzat kúldi. — Al men-aq bastaıyn.

Ol daýsyn aqyryn baıaýlatyp bastaı berip edi. Tunyq da ekinshi únmen janamalap ketti. Ekeýiniń burynnan da aıtyp, jattyǵyp qalǵan áýenderi bolsa kerek, á degennen-aq eki túrli yrǵaq birin biri qaqpalap, qalyqtaı jóneldi. Ekeýinde de tap-taza ashyq ún bar eken. Daýystaryn onshalyqty qatty shyǵarmaǵandarymen de, tereń shyrqalatyn tynys bar ekendigi baıqalyp turdy.

"...Aıtshy, qurbym, sózdiń ashyǵyn,

Bar ma bizden basqa ǵashyǵyń!.. "

Tunyq qosylyp kele jatqan syńar únin kilt úzdi de:

— Biraq bul sózder saǵan aıtylyp jatqan joq, Qaırosh, — dep maǵan burylyp ázildep qoıdy.

— Árıne, ánniń teksi.

— Rasynda, Qaıroshqa arnalǵandaı bolmasyn, — dep án aıtqanyn Gúlzat ta toqtatty. Tunyq pen Gúlzattyń ekeýi de qaljyńdaryn maǵan ádeıi baǵyshtaǵan soń, qarymtasy bolsyn dep:

— Oılaryńdy aıttyńdar ǵoı, — dep kúldim. Oǵan ekeýi de kúlisti.

Biz dabyrlasyp júrip ornymyzǵa qalaı jetkenimizdi de ańǵarmaı qalyppyz. Keldik te tósek-oryn qamyna kiristik. Aınalaǵa aqsham sebelengendeı me, kúńgirt tarta bastaǵandaı boldy. Shyǵys jaq qylaýlanyp, sút qatqan shaıdaı bozǵyldanypty. Temir joldyń ar jaǵynan qara buldyr taýdy tile, qysylyp, áreń-áreń aı týyp kele jatyr eken. Ol aqyryn-aqyryn sýyrylyp, bilinbeı kóterildi de, tákappar taýdyń tóbesine shyqty. Men peshten jańa ǵana alynǵan taba nandaı kúreń qyzyldanǵan búgingi aı reńinen ádettegiden tys qubylys baıqaǵandaımyn. Ózimizdiń aýyldyń qasynan shyǵatyn aı mynaǵan qaraǵanda áldeneshe ese kishi bolýshy edi. Jáne mundaı sustanyp, bedireıe shyqpaıtyn. Oımaqtaı ǵana bop, mekteptegi taldardyń tasasynan domalanyp týatyn-dy. Al bar qyzyly syrtyna tepken myna aı kelbetinde isingendik, tolǵandyq bar sıaqty. Osynshama mol denesimen shyrqaý kók kúmbezine kóterile alatyndyǵyna da sený qıyn... Biz biraz qyzyqtap turdyq.

— Ana taýdyń basyna júgirip baryp, aıdyń erneýinen ustap alaıyn ba? — dedi Gúlzat.

— Rasynda, jıegine jarmasyp, minip ketýge de bolatyn sıaqty, — dep Tunyq ta quptady.

— Men qazir tas laqtyrsam, betine tıedi.

— Káne, baıqap kórshi...

Gúlzat jerden bir kesekti alyp, qushaǵyn soza laqtyryp jiberip edi, onysy qol sozymǵa baryp tústi. Sosyn ol maǵan qarap:

— Sen laqtyrshy, Qaırosh, — dedi.

— Aıǵa jetýshi me edi?

— Laqtyrshy, sen jetkizesiń.

Men Gúlzattyń kóńilin qımaı, janymdy sıpalap bir tas taýyp aldym da, laqtyryp jiberdim. Ol da sol mańaıǵa baryp tústi. Gúlzat maǵan burtıyp, ókpelegen únmen:

— Er balalardyń qulashtary uzyn bolady degeni qaıda, — dedi. Sóıtti de, Tunyqty qushaqtap: — Kel, jataıyq, — dep shashynan ıiskedi. — Ortaǵa qaısymyz jatamyz?

— Men, — dedi Tunyq julyp alǵandaı.

— Al men she?

— Sen Qaırosh jaqqa jat.

— Maqul-aq, biraq biz Qaırosh ekeýimiz jatsaq, sen ortasy bolmaı qalasyń ǵoı.

— Qalaısha?

— Mine, bylaı, biz seniń aıtqanyńmen jatsaq, ortasy ne Qaırosh, ne men bolamyn. Túsindiń be?

— Qoryqsańdar, ekeýiń eki jaǵyma jatyńdar, — dedim men kúlip.

— Meıli, onda ortamyzǵa Qaırosh-aq jatsyn.

— Jáı aıtam, men shetine-aq jatamyn.

— Sózdi qoı, — dedi Gúlzat. — Sen ortaǵa jatasyń da, biz Tunyq ekeýimiz eki jaǵyńnan qymtap jatamyz. Áıtpese, kıimiń juqalyq qylady.

— Juqa emes, tońbaımyn.

— Jaraıdy, eregispe. Eki adamnyń aıtqany bolady demep pe edik. Solaı ma, Tunyq?

— Árıne, solaı.

...Biz tym-tyrys jattyq. Aspandaǵy aq juldyzdar qara jerdiń jıegine deıin shashylypty.

Zeńgir kóktiń darqany-aı!.. Ońǵa qarasań da, solǵa qarasań da - jypyrlaı jymyńdaǵan qalyń juldyz. Keıbireýlerin kúrekpen kúrep ákelip úıip tastaǵandaı, biriniń ústine biri topyrlap, esep-qısapsyz jyltyldaıdy. Endi bireýleri jalǵyz-jarymdanyp, qos-qostan úıirilip, boı jazyp tur. Ana bir juldyz taý basyna bir nársesin túsirip alǵandaı eńkeıip kelip, tas túbine sáýle tógip tur. Barlyǵynyń júzinde de qýanyshty toı ústindegideı saltanatty nur shaıqalady... Naq tóbemizden taǵy bir juldyz aǵyp tústi. Ol baǵanaǵy, ózen ústindegi juldyzdaı uzaq syzylyp jarqyraǵan joq, jylt etti de sóndi. Aq shabaq balyqtyń bult ete túsken qımylyndaı-aq sýret qaldyrdy... Tunyq pen Gúlzat uıyqtaǵan joq. Ekeýi de maǵan qaraı bastaryn berip, únsiz jatyr. Bir nárse dep sóıleýleri kerek edi, sóıtýge tıisti de sıaqty edi. Mynadaı juldyzdy, jaryq túni jarym aýyzymnyń ózi jetkilikti ǵoı. Aıtsa, til qatsa bolar edi... Biraq qyzdar úndemedi. Demderin bildirmeı alysyp, ózderimen ózderi bop jatty. Bir kezde Tunyq qolyn aqyryn ákelip, meniń betimdi, shashymdy... sosyn samaıymdy sıpalady. Sóıtti de, qaıta tartynyp:

— Mynanyń bir ushyn jamylyp al, — dep kúpáıkesin sozdy.

— Tońbaımyn, Tunyq.

— Sonda da jamylshy...

Ol sybyrlap sóılep, meniń sol jaq aıaǵymdy, belimdi qymtady. Sóıtti de, betin meniń qoltyǵymnyń astyna berip, taqalyp jatty.

***

Kózimdi ashyp alsam, kún kúlimdep kóterilip qalypty. Men uzyn sostavtyń taý astynan bulqynyp shyǵyp kele jatqan dúrsilinen oıansam kerek. Júregim sý ete qaldy... Bar aınala erteńgi kúnniń jumsaq sáýlesine malynyp, qulpyryp tur. Monshaqsha tizilgen móldir shyqtar shóp bastarynan endi-endi úzileıin dep, dir-dir etedi. Tunyq pen Gúlzat arǵy bette gúl terip júr eken. Meniń oıanǵanymdy sezdi bilem.

— Uıqyshyl Qaırosh, turdyń ba? Mynany qarashy! — dep órtteı alaýlaǵan qyzyl gúldi joǵary kóterdi Gúlzat.

Meniń kóńilim bosady. Ertegideı bolǵan túnniń ótip ketkeni ǵoı. Apyraı, qalaısha jyldam óte shyqqan! Eń bolmasa... Meniń kózime jas tyǵyldy. Sol juldyzdy túnmen birge eń qımas asylymdy joǵaltqandaı sezindim. Qaıran qasterli tún, qaıta aınalyp oralar ma ekensiń? Lyqsyp kelgen ókinishti óksik torqaly tún sýretin kóz aldyma qaıta elestetýge yryq bermedi. Etpetimnen tústim de, betimdi jýyp, ernime tamshylaǵan ystyq jasyma býlyǵyp, jubanbastan jyladym...

---