InfoHub Logo

Bizdiń áz Jánibek hanymyz qan maıdanda arpalysyp júrgende Máskeý knázi III Ivan ıdeologıamen aınalysty. Biraq muny knázdyń ózi emes, Fılofeı degen shirkeý qyzmetshisi tyndyrdy. Endi qyzyqty qarańyz, álgi dindar mynadaı ertegi oılap taýypty. 

Aqyrzaman bolǵansha álemde úsh Rım bolady eken.

Birinshi Rım — «máńgilik qala». Biraq onyń túbine Edil bastaǵan ǵundar jetti.

Demek máńgilik emes!

Ekinshi Rım — Konstantınopol. Muny da kóshpendi Osman túrikteri qulatty.

Demek bul da máńgilik emes!

Senesiz be, «Úshinshi Rım» degen de bar eken. Aldyńǵy eki Rım endi túsinikti. Ekeýi de ımperıalyq dáýirdiń jemisi. Al «Úshinshi Rım»...

Sóıtsek «Úshinshi Rım» — Máskeý eken. Fılofeıdiń aıtýynsha bul aqyrzamanǵa deıin turatyn sońǵy Rım. Biraq bul ertegige kim senedi? Eýropada atynan at úrketin Vena, Parıj, London sekildi «alyptar» turǵanda soltústikte qar basyp jatqan  Máskeýdi «Úshinshi Rım» dep jarıalaý esi durys adamnyń isi me? Ony qoıa bershi, eki kúnniń birinde Qazan men Úlken Ordadan taıaq jep, Qyrymǵa salyq tólep otyrǵan Máskeý qalaısha mundaı dárejeni ıelenbek?

Jaqsy, bul saıası jaǵdaı delik. Al sol kezdegi Máskeýdiń ekonomıkasy, áleýmettik jaǵdaıy, halqynyń turmysy, bylaısha aıtqanda ómir súrý deńgeıi Eýropadaǵy Vena, London, Parıjben salystyrýǵa kele me ózi? Siz shataspańyz. Ol tek bizdiń, azıattardyń kózimen qaraǵanda  — «Máskeý». Al Eýropanyń deńgeıinde...

Sóıtsek, ertegini de durystap aıta bilseń odan tarıh jasaýǵa bolady eken. Álgi Fılofeı degen dindardyń oılap tapqan ıdeıasyn qarańyz.

Bul ertegige Máskeýdiń mujyqtaryn sendirý úshin III Ivan Vızantıanyń sońǵy ımperatory Konstantın XI Paleologtyń týysy Sofıa Paleologty qatyn etip alýy kerek. Bul rasynda tamasha ıdeıa bolatyn. Osydan 19 jyl buryn Osman sultany II Mehmed álemdegi eń berik qamal Konstantınopoldi jermen-jeksen etip, 1000 jyl ómir súrgen Vızantıany qurdymǵa jibergen edi ǵoı. Mine, sodan beri ımperator áýletinen shyqqan Sofıa Paleolog grek araldarynda qashyp-pysyp jan saqtap júrgen. III Ivanǵa halqyna úmit syılar «ıdeologıa», al qýǵynda júrgen Sofıaǵa panalaıtyn meken kerek boldy. Sonymen sol qýǵynda júrgen Sofıany orystyń knázi III Ivan qatyn etip aldy. Sofıa degenimiz bolashaq Ivan Groznyıdyń ájesi. Erteginiń sońyn ádemi jabý úshin Pskovo-Pecherskıı shirkeýi salyndy. Osymen is bitti. Endi Máskeý turǵyndary ózderin «Rımde» turyp jatqandaı sezinýi kerek.

Anaý aıtqandaı keremet dúnıeler bola qoıǵan joq. Alaıda endi árbir mujyqtyń júreginde: Men  «Úshinshi Rımde» ómir súrip jatyrmyn - degen asqaq sezim paıda boldy. Al III Ivan halqynyń kóńilindegi qyldy dóp basa bildi. Eki kúnniń birinde orys slabodalaryn talan-tarajǵa salyp, órimdeı orystyń jigitterin Kafa bazaryna topyrlatyp quldyqqa satyp jatqan osyndaı aýyr kezde knáz eń aldymen olardyń sanasyn, ózgelerden artyq ekenin, tatarlardan da basqa halyqtar, jańa álemniń bar ekenin sezindirdi. Osyǵan deıin jaýyngerlerdiń qorasyn tazalap kelgen mujyqtardyń júreginde namysyn oıata bildi. Bul — naǵyz ıdeologıa bolatyn. Shyndap kelgende Máskeýde qaryq bolǵandaı alyp qurylystar, baqytty ómir, Parıj, Vena, Londondaǵydaı jaıly tirshilik bolǵan joq. Sol baıaǵy suryqsyz tirlik. Biraq eń bastysy olardyń júrek túkpirlerinde alaýdyń ushqyny jandy. «Úshinshi Rım» degen joq jáne ol bolǵan da emes. Biraq árbir máskeýlik «Úshinshi Rımdi» óz júreginde turǵyzdy. Qarapaıym mujyqtardyń júreginde úlken dúnıelerge, bıik murattarǵa degen armany oıandy.

Biz de Astanany «Álemdik qala» dep resmı jarıalaıyq. Bul isimizge kezinde orystarǵa qalaı kúlse bizge de solaı kúler. Túgel Qazaqstan syıyp ketetin Mehıko (21 mln), Tokıony (13 mln) dál qazir basyp ozatyn  qýatymyz joq. Biraq Máskeýdiń ózi sondaı múshkil hálde turyp ózin «Úshinshi Rım» dep jarıalady ǵoı. Dál qazir bolmaǵanymen áıteýir bir kúnderi biz de jetermiz.

«Kópbalaly anaǵa 16 myń teńge kóp» — dep halyqty ashyndyra bergenshe, III Ivan sekildi «paıdaly ertegi» aıtyp onysyz da qaıǵydan qan jutyp otyrǵan halyqtyń sál de bolsa rýhyn kóterip, basynan syıpaǵanymyz durysyraq sıaqty.

Estir qulaq bolsa, árıne...

---