InfoHub Logo

1913 jyldan 1916 jylǵa deıin Qaraǵandyny aǵylshyn kapıtalıseri paıdalanyp turǵan kezde jer astynda shanashy bolyp istedim. «Shanashy» degenimiz — zaboıshylardyń óńdirgen taskómirin aǵash shanaǵa tıep alyp, jer baýyrlaı tarta otyryp, shtrıkke jetkizetin «mamandyq». Ár kún saıyn 14-15 saǵat boıyna osy azappen janshylyp jumys isteımiz. Sonda aǵylshyn kapıtalısinen kúndik jalaqyǵa alatynymyz 20 tıyn ǵana. Munyń ózi tamaǵymyzǵa da jetpeıdi. Aǵylshyn kapıtalıseri shahterlerdi aıaýsyz qanaýmen birge, olardy jábirlep, tunshyqtyryp otyratyn. Ol sumdardyń óz birligin, jergilikti halyqqa kórsetken zábirin aıqyndaıtyn eki oqıǵa áli esimde.

Menimen birge jer astynda shanamen kómir tartyp jumys isteıtin Ábil deıtin joldasym bir kúni qatty aýyryp, jumysqa shyǵa almaı qaldy. Ashýlanǵan shahta qojaıyny, oǵan kómek kórsetý ornyna, «tipti múrdem ketiseń de [kómirdi] dereý jetkiz!» /shahta ishine/ degen buıryq berdi. Ol muny istedi de. Qatty aýyryp esinen tanýǵa aınalǵan adamdy kúshpen jer astyna ákelip, shanaǵa telip, kómir tasytqanyn kórgen árbir jumysshynyń kózine jas keldi. Túni boıy jer astynda tynysy tarylyp, aýyryp azap kórgen Ábildi tańerteń zorǵa alyp shyqtyq. Kóp keshikpeı qadirli joldasymyz qaıtys boldy. Ol kezde kóp jumysshylardyń taǵdyry osylaı bitetin edi.

Aıta berseń, mundaı oqıǵa tolyp jatyr. Sol bir azappen ótkizgen jastyq shaqtaǵy kórgen adamdardyń beınesimen sóılegen sózderi máńgi este qalǵan. Jer keppeniń bir buryshynda arystaı bop Ábil jatyr. Onyń aıanyshty ólimine jylamaǵan adam joq. Ertemen turyp qabyr qazýǵa zıratqa kettik. Qazylǵan qabyrǵa, Ábildi qabyryna topyryq salýǵa onyń kóz kórgen joldastarynyn bári keldi. Ábil jerlenetin kúni jumysshylar jumystan keshigip qaldy. Buǵan qojaıyn sháp-shálekeı bolyp ashýlansyn-aı kelip, ashýlansyn-aı! Qabyr qasyndaǵy jınalǵan halyqqa Qudrıa degen ýrádnıgin ertip Tekekóz ben Shernıaz keldi. Bizben sózge de kelmesten ýrádnık boqtaı bersin, boqtaı bersin. Digiritti oınattaı kelip! Qolyndaǵy qylyshyn qynabynan sýyryp aldy. Olaı bir, bulaı bir jalańdatyp bizdi attyń baýyryna ala bastady. Qylyshtan qoryqpaıtyn adam bar ma? Yǵysyp, jup jazbastan úıge qaraı qaıttyq.

Ábildiń úı ishinde áli de jylaý-syqtaý. Áıeliniń daýysy da daýys-aq edi! Adamnyń saı-súıegin syrqyratar neshe túrli sózben kúıeýin joqtap otyr... Horbatel men Tekekóz kisiniń aıqaılap jylaǵan daýysyn únemi jek kóretin edi. Únemi olaı aıqaılap jylaýǵa tyıym salatyn. Bul joly da Ábildiń úıine ýrádnıkti Qudrıany jibersin. Ol kele salyp «tarańdar!» dep jınalǵandarǵa, «únińdi óshir!» [dep] Ábildiń áıeline aqyrdy. Sol kezde Torǵaev Ysqaq degen dosymyz bolatyn edi. Sol artynan baspalap kelip ýrádnıkti qylysh ustaǵan qarynnan soıylmen perip jiberdi. Qylysh qolynan ushyp tústi. Ózin jınalǵandar shap berip ustap alyp, al, soı, al, soı! Tepkiniń astyna alyp, ýmajdap dalaǵa tastadyq. Ol kúni jumysshylar shyqpaı qoısyn. Qazaqtardy orys jumysshylary da qoldasyn. Ekeýi birigip ketti. Horbatel Spass zaýytynda turatyn prıstav Sakalovqa kisi shaptyrdy. Ol kezde Spass zaýytyndaǵy jumysshylar jumysqa shyqpaı, qojaıyn Mans Fellge qarsylyq bildirip jatyr eken. Óıtkeni ashtyqtan ólgen jumysshylar dy «bul kesepatty aýrýymen ólgen» dep órtemek bolady. Sokolov / Qaraǵandyǵa/ kele almady. Biraq jumysshylar erteńinde jumysqa shyqty. Jumysqa shyqpasa, ashtan ólmek. Keıin Sokolov kelip edi, onyń ózi de jumysshylarǵa eshteńe isteı al mady.

Qaıta «kóp qorqytady, tereń batyrady» degen emes pe?! Jumysshylar odaqtasyp ketkende qojaıyndardy buqtyryp-aq tastaıtyn.

---