Oqýshylardy sándik qolóneriniń túrlerimen tanystyra otyryp, shyǵarmashylyqtaryn damytý
Oqýshylardy sándik qolóneriniń túrlerimen tanystyra otyryp, shyǵarmashylyqtaryn damytý
Egemen elimizdiń bolashaǵy – bilim berý júıesi men mektepterge baılanysty. Qazaqstan Respýblıkasynyń “Bilim týraly” zańynda “Bilim berý júıesiniń basty mindeti – ulttyq jáne jalpy adamzattyq qundylyqtar, ǵylym men tájirıbe jetistikteri negizinde jeke adamdy qalyptastyrýǵa, damytýǵa, kásibı shyńdaýǵa baǵyttalǵan bilim alý úshin qajetti jaǵdaılar jasaý, eńbek naryǵynda básekelesýge qabiletti bilikti jumysshylar men mamandar daıarlaý, olardyń biliktiligin arttyrý” dep kórsetilgen.
Halyq ortasy sándik – qoldanbaly ónerdiń qaınar kózi. Oqýshylarmen jumys barysynda sándik – qoldanbaly ónerdiń jalpy sıpattamasy jáne onyń basqa óner túrlerinen aıyrmashylyǵy, óziniń ereksheligi týraly túsinik qalyptastyryp, halyqtyq sándik ónerdiń negizgi kórkemdik tili, beıneleýshi quraldary, qoldanbaly buıymdy jasaý men áshekeıleýdiń negizgi kórkemdik prınsıpi týraly júıeli túsinik berilýi tıis.
Jumys barysynda qazaqtyń kıiz úıi, oıý – órnek jáne onyń keń taraǵan negizgi túrlerimen, sımvoldyq belgilerimen, boıaý tústerimen, aǵashtan jasalatyn sandyq, kebeje, qobdısha, aǵashty óńdeý arqyly jasalatyn aǵash qasyq, tostaǵan, ojaý buıymdarymen tanystyryp, olardy jasaý jáne áshekeıleý joldaryn úıretý. Sonymen qatar mýzykalyq aspaptar týraly túsinik berip, sheberlik sabaqtarynda dombyranyń qurlysy jáne onyń jasalý jolymen tanystyrdym. Qazaq halqynyń turmysynda keńinen qoldanylǵan teriden jasalǵan torsyq, keseqap, sándik beldikter jáne olardy oıý – órnekpen áshekeıleý ádisterin úıretip, er – turman, qamshy, júgen, noqta sıaqty at ábzelderi túrlermen tanystyrdym. Ár sabaqta oqýshylardyń qabyldaý múmkindigine sáıkes estetıkalyq turǵydan sapasy men tárbıelik máni qundy sándik óner týyndylarynyń sýretteri men slaıdtaryn taqyryp mazmunymen úılesimdi túrde paıdalaný. Sándik – qoldanbaly óner týyndylaryn qabyldaý sabaqtaryn áńgime, suraq – jaýap, oqýshylardyń óner shyǵarmalaryn óz betinshe taldaı, zertteı bilý, óz oılary men áserlerin tujyrymdap aıta bilý daǵdylaryn damytýǵa baǵyttalǵan praktıkalyq jumys túrlerin uıymdastyrý arqyly júrgizý.
Bilimdi jan – jaqty tárbıelep, qabiletti jastar ultymyzdyń baǵa jetpes qazynasy, sondyqtan jastardy qabiletti azamat etip ósirýde halyq qolóneriniń tálim - tárbıelik, bilim – tanymdyq róli orasan zor.
Sonyń ishinde aǵashty óńdeý, árleý jáne odan buıymdar jasaý ádisterine toqtala ketpekpin. Aǵash – adam balasy jer betinde paıda bolǵan kezde alǵash tutynǵan materıaldardyń biri bolyp sanalady. Qazirgi ǵylym men tehnıkanyń qaryshtap ósken zamanynda bizdiń kúndelikti ómirimizde aǵashtyń alatyn orny zor.
Dúnıe júziniń kóptegen halyqtary aǵashty kıeli sanaǵan. Afrıka elderinde aǵashty jyqpastan buryn túbine pálmanyń maıyn quıady eken. Poláktar jaı soqqan aǵashty, ózegi bar qaraǵaıdy qurylysqa paıdalanbaıdy. Orys sharýalarynda jóke aǵashyn qıǵan adam ormanda adasyp ketedi degen senim bolǵan. Sol sıaqty qazaqta da aǵashty artyq qıýǵa tyıym salatyn yrymdar bolǵan.
Osydan baryp erte kezden - aq adamzat sanasynda ekologıalyq tepe - teńdikti saqtaýǵa umtylýshylyq, tabıǵatty aıalaý, qorǵaý sıaqty izgi nıet bolǵandyǵyn baıqaımyz.
Buryn qolóner sheberligine qajetti aǵashtyń bárin ustalar tikeleı óz qolymen daıarlaǵan. Óz maýsymynda kesken, mezgelinde keptirgen.
Ustalar aǵash kesý jumystaryna ara men baltany, shabý isine túrli shottardy, tegisteý úshin ústirikti, qyrǵyny, jońǵyny, túrpini, oıyp órnek salý úshin pyshaqty, qashaýdy, tesý úshin burǵy men úskini paıdalanǵan. Qazirgi zamanda aǵash óńdeý mehanıkalanǵan. Mehanıkalanǵan qural - saımanǵa elektr ara, elektr súrgi, elektr burǵy, elektrlik jáne pnevmatıkalyq ajarlaý aspaptary jatady. Jınaqtalǵan keskish bákilermen qatar metrlik ólshegish, syzǵysh, deńgeılik reısmýs dep atalatyn ólsheý - belgileý aspaptary da, usta balǵasy, aǵash balǵa, qysqysh, tisteýik, egeý, qashaý tárizdi kómekshi aspaptar da qajet.
Endi aǵash oıýǵa toqtalsaq, onyń birneshe tásilderi bar. Bederlep oıý dep tegis taqtanyń betine órnek salýdy, shyǵyńqy etip músindik beınelerdi jartylaı kólemimen músindeýdi, ıaǵnı aǵashqa bederlenetin barelefti ataýǵa bolady. Jumyrlap oıý aǵash uqsatý sheberliginiń eń kúrdeli túriniń biri bolyp sanalady. Móltek aǵashtan tutas shabylatyn keli – kelsap, aıaq – tabaq, ojaý sıaqtylardy jasaý tásilin jumyrlap oıýǵa jatqyzamyz.
Bederlep oıýdyń ózin oryndalý ádis – tásiline qaraı tarqatýǵa keledi. Eger taqtaǵa qashaý izin tik salsań qıyp oıý dep, qashaý júzin kólbeý salyp nuqı oısań kertip oıý dep atalady. Aǵash oıýǵa kirisý úshin ne jaǵdaı kerektigine toqtalsaq sheberhana temperatýrasy turaqty, jel soqpaıtyn aýasy ylǵalssyz, qurǵaq bolýy kerek. Aǵash oıýǵa jaryqtyń da áseri bar. Jaryq aǵash oıatyn orynǵa qarsydan ne sol jaqtan túsýi tıis. Sonymen qatar arnaıy ústel ( verstak) bolǵany jón. Eger qarapaıym ústel bolsa, oıyp jatqan taqtaı syrǵyp ketpeýi úshin arnaıy tejegishterdi paıdalaný kerek.
Ótkir quraldarmen jumys istegende qaýipsizdik erejelerin oryndaǵan jón. Bederlep oıý qoldyń kúshimen jasalatyndyqtan, bos qoldy pyshaq júzi júretin baǵytqa aparýǵa bolmaıdy. Aǵashty árleý jumystaryna keletin bolsaq, keıbir órnekter birinen biri saýsaq boıy tereńdikte bólektenip turatyndyqtan, oıýlardy daralap, sándi kórinedi de, boıap árleýdi qajet etpeıdi.
Aǵashty árleýdiń laktaý, emaldaý, jalatpalaý tárizdi tásilderi bar. Oıýly aǵash óńin ózgertý, ylǵalǵa shydamdylyǵyn arttyrý úshin morılka tárizdi daıyn boıaǵyshtardy, maıly boıaýdy qoldanýǵa bolady. Josa, qyna, tomar boıaýy tárizdi tabıǵı boıaýlardy da qoldanýǵa bolady. Sheberge boıaý úılesimdiligin saqtaı otyryp, qundy shyǵarma jasaý úshin kóp eńbektený qajet.
Qolóner degenimiz – kásiptiń biri. Al, kásipshilik ol adamzattyń tirshilik kózi. Mektep qabyrǵasynda qolónerdiń bastaýynan nár alǵan jastar bolsa, ómirde óz ornyn taba alady.
Atyraý oblysy, Qyzylqoǵa aýdany,
Qonystaný selosy, Jańasharýa qazaq orta mektebi.
beıneleý óneri jáne tehnologıa páni muǵalimi
Balmýhanov Nýrbolat Koblanovıch
Tolyq nusqasyn júkteý
Egemen elimizdiń bolashaǵy – bilim berý júıesi men mektepterge baılanysty. Qazaqstan Respýblıkasynyń “Bilim týraly” zańynda “Bilim berý júıesiniń basty mindeti – ulttyq jáne jalpy adamzattyq qundylyqtar, ǵylym men tájirıbe jetistikteri negizinde jeke adamdy qalyptastyrýǵa, damytýǵa, kásibı shyńdaýǵa baǵyttalǵan bilim alý úshin qajetti jaǵdaılar jasaý, eńbek naryǵynda básekelesýge qabiletti bilikti jumysshylar men mamandar daıarlaý, olardyń biliktiligin arttyrý” dep kórsetilgen.
Halyq ortasy sándik – qoldanbaly ónerdiń qaınar kózi. Oqýshylarmen jumys barysynda sándik – qoldanbaly ónerdiń jalpy sıpattamasy jáne onyń basqa óner túrlerinen aıyrmashylyǵy, óziniń ereksheligi týraly túsinik qalyptastyryp, halyqtyq sándik ónerdiń negizgi kórkemdik tili, beıneleýshi quraldary, qoldanbaly buıymdy jasaý men áshekeıleýdiń negizgi kórkemdik prınsıpi týraly júıeli túsinik berilýi tıis.
Jumys barysynda qazaqtyń kıiz úıi, oıý – órnek jáne onyń keń taraǵan negizgi túrlerimen, sımvoldyq belgilerimen, boıaý tústerimen, aǵashtan jasalatyn sandyq, kebeje, qobdısha, aǵashty óńdeý arqyly jasalatyn aǵash qasyq, tostaǵan, ojaý buıymdarymen tanystyryp, olardy jasaý jáne áshekeıleý joldaryn úıretý. Sonymen qatar mýzykalyq aspaptar týraly túsinik berip, sheberlik sabaqtarynda dombyranyń qurlysy jáne onyń jasalý jolymen tanystyrdym. Qazaq halqynyń turmysynda keńinen qoldanylǵan teriden jasalǵan torsyq, keseqap, sándik beldikter jáne olardy oıý – órnekpen áshekeıleý ádisterin úıretip, er – turman, qamshy, júgen, noqta sıaqty at ábzelderi túrlermen tanystyrdym. Ár sabaqta oqýshylardyń qabyldaý múmkindigine sáıkes estetıkalyq turǵydan sapasy men tárbıelik máni qundy sándik óner týyndylarynyń sýretteri men slaıdtaryn taqyryp mazmunymen úılesimdi túrde paıdalaný. Sándik – qoldanbaly óner týyndylaryn qabyldaý sabaqtaryn áńgime, suraq – jaýap, oqýshylardyń óner shyǵarmalaryn óz betinshe taldaı, zertteı bilý, óz oılary men áserlerin tujyrymdap aıta bilý daǵdylaryn damytýǵa baǵyttalǵan praktıkalyq jumys túrlerin uıymdastyrý arqyly júrgizý.
Bilimdi jan – jaqty tárbıelep, qabiletti jastar ultymyzdyń baǵa jetpes qazynasy, sondyqtan jastardy qabiletti azamat etip ósirýde halyq qolóneriniń tálim - tárbıelik, bilim – tanymdyq róli orasan zor.
Sonyń ishinde aǵashty óńdeý, árleý jáne odan buıymdar jasaý ádisterine toqtala ketpekpin. Aǵash – adam balasy jer betinde paıda bolǵan kezde alǵash tutynǵan materıaldardyń biri bolyp sanalady. Qazirgi ǵylym men tehnıkanyń qaryshtap ósken zamanynda bizdiń kúndelikti ómirimizde aǵashtyń alatyn orny zor.
Dúnıe júziniń kóptegen halyqtary aǵashty kıeli sanaǵan. Afrıka elderinde aǵashty jyqpastan buryn túbine pálmanyń maıyn quıady eken. Poláktar jaı soqqan aǵashty, ózegi bar qaraǵaıdy qurylysqa paıdalanbaıdy. Orys sharýalarynda jóke aǵashyn qıǵan adam ormanda adasyp ketedi degen senim bolǵan. Sol sıaqty qazaqta da aǵashty artyq qıýǵa tyıym salatyn yrymdar bolǵan.
Osydan baryp erte kezden - aq adamzat sanasynda ekologıalyq tepe - teńdikti saqtaýǵa umtylýshylyq, tabıǵatty aıalaý, qorǵaý sıaqty izgi nıet bolǵandyǵyn baıqaımyz.
Buryn qolóner sheberligine qajetti aǵashtyń bárin ustalar tikeleı óz qolymen daıarlaǵan. Óz maýsymynda kesken, mezgelinde keptirgen.
Ustalar aǵash kesý jumystaryna ara men baltany, shabý isine túrli shottardy, tegisteý úshin ústirikti, qyrǵyny, jońǵyny, túrpini, oıyp órnek salý úshin pyshaqty, qashaýdy, tesý úshin burǵy men úskini paıdalanǵan. Qazirgi zamanda aǵash óńdeý mehanıkalanǵan. Mehanıkalanǵan qural - saımanǵa elektr ara, elektr súrgi, elektr burǵy, elektrlik jáne pnevmatıkalyq ajarlaý aspaptary jatady. Jınaqtalǵan keskish bákilermen qatar metrlik ólshegish, syzǵysh, deńgeılik reısmýs dep atalatyn ólsheý - belgileý aspaptary da, usta balǵasy, aǵash balǵa, qysqysh, tisteýik, egeý, qashaý tárizdi kómekshi aspaptar da qajet.
Endi aǵash oıýǵa toqtalsaq, onyń birneshe tásilderi bar. Bederlep oıý dep tegis taqtanyń betine órnek salýdy, shyǵyńqy etip músindik beınelerdi jartylaı kólemimen músindeýdi, ıaǵnı aǵashqa bederlenetin barelefti ataýǵa bolady. Jumyrlap oıý aǵash uqsatý sheberliginiń eń kúrdeli túriniń biri bolyp sanalady. Móltek aǵashtan tutas shabylatyn keli – kelsap, aıaq – tabaq, ojaý sıaqtylardy jasaý tásilin jumyrlap oıýǵa jatqyzamyz.
Bederlep oıýdyń ózin oryndalý ádis – tásiline qaraı tarqatýǵa keledi. Eger taqtaǵa qashaý izin tik salsań qıyp oıý dep, qashaý júzin kólbeý salyp nuqı oısań kertip oıý dep atalady. Aǵash oıýǵa kirisý úshin ne jaǵdaı kerektigine toqtalsaq sheberhana temperatýrasy turaqty, jel soqpaıtyn aýasy ylǵalssyz, qurǵaq bolýy kerek. Aǵash oıýǵa jaryqtyń da áseri bar. Jaryq aǵash oıatyn orynǵa qarsydan ne sol jaqtan túsýi tıis. Sonymen qatar arnaıy ústel ( verstak) bolǵany jón. Eger qarapaıym ústel bolsa, oıyp jatqan taqtaı syrǵyp ketpeýi úshin arnaıy tejegishterdi paıdalaný kerek.
Ótkir quraldarmen jumys istegende qaýipsizdik erejelerin oryndaǵan jón. Bederlep oıý qoldyń kúshimen jasalatyndyqtan, bos qoldy pyshaq júzi júretin baǵytqa aparýǵa bolmaıdy. Aǵashty árleý jumystaryna keletin bolsaq, keıbir órnekter birinen biri saýsaq boıy tereńdikte bólektenip turatyndyqtan, oıýlardy daralap, sándi kórinedi de, boıap árleýdi qajet etpeıdi.
Aǵashty árleýdiń laktaý, emaldaý, jalatpalaý tárizdi tásilderi bar. Oıýly aǵash óńin ózgertý, ylǵalǵa shydamdylyǵyn arttyrý úshin morılka tárizdi daıyn boıaǵyshtardy, maıly boıaýdy qoldanýǵa bolady. Josa, qyna, tomar boıaýy tárizdi tabıǵı boıaýlardy da qoldanýǵa bolady. Sheberge boıaý úılesimdiligin saqtaı otyryp, qundy shyǵarma jasaý úshin kóp eńbektený qajet.
Qolóner degenimiz – kásiptiń biri. Al, kásipshilik ol adamzattyń tirshilik kózi. Mektep qabyrǵasynda qolónerdiń bastaýynan nár alǵan jastar bolsa, ómirde óz ornyn taba alady.
Atyraý oblysy, Qyzylqoǵa aýdany,
Qonystaný selosy, Jańasharýa qazaq orta mektebi.
beıneleý óneri jáne tehnologıa páni muǵalimi
Balmýhanov Nýrbolat Koblanovıch
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
