InfoHub Logo

Naryqtyq jaǵdaıda tabysqa, turaqtylyqqa jáne joǵary paıdaǵa jetý ekonomıkalyq bilimsiz múmkin emes. Ekonomıkalyq  bilim tek ekonomıka men basqarýdyń túrli salasynda qyzmet isteıtinderge, ǵalym-ekonomısterge nemese ekonomıka páni oqytýshylaryna ǵana kerek emes, sonymen qatar ekonomıkalyq bilim kúndelikti ómirde  kezdesetin máselelerdi sheshýde qoǵamnyń árbir múshesine qajettiligin búgingi ómir talaby kórsetip otyr.

Sondyqtan bilim berý salasy jańa mazmunǵa ıe bola otyryp, qazirgi zaman talabyna saı jan-jaqty damyǵan isker, jańashyl azamattar daıyndaýy tıis. Óskeleń urpaqtyń ómirge etene aralasýy men is-áreketiniń tıimdiligi, bilim deńgeıi men tárbıesi pedagogtar eńbegine tikeleı baılanysty. Bul baǵytta ekonomıka pánin oqytýdyń róli erekshe. Sebebi, búgingi túlek jańasha ómir súrip qana qoımaı, qoǵamnyń áleýmettik-quqyqtyq, ekonomıkalyq normalaryn meńgere otyryp, qoǵammen tyǵyz baılanysta bolýy kerek.

Ekonomıkalyq bilimniń tıimdiligi onyń úzdiksizdiginde. Elimizde naryqtyq ekonomıka qalyptasa bastady, endi oqýshylarǵa osy úrdistiń qalaı damıtyndyǵy jónindegi túsinikterdi qalyptastyrý qajet. Qoǵamdaǵy ekonomıkalyq saýatsyzdyq  - ekonomıkalyq daǵdarystyń negizgi sebepteriniń biri deýge bolady. Qarapaıym ekonomıkalyq bilim jıyntyǵy oqýshylarǵa tek aqparattyq máni jaǵynan ǵana qundy emes, sonymen qoǵamdaǵy adamnyń róli men onyń quqyǵyn túsine bilýge negiz bolady. Ekonomıkalyq bilim jas jetkinshektiń adamı qasıetterin qalyptastyrýǵa kóp múmkindik jasaıdy. Sonymen qatar, ekonomıkalyq bilim oqýshylardyń demokratıa, quqyqtyq memleket,  azamattyq qoǵam, adam quqy, básekelestik, naryq sıaqty jalpy adamdyq qundylyqtardy belsendi qabyldaýyna septigin tıgizedi.

Qazirgi qoǵamda áleýmettik ómirdiń barlyq salalaryn naryqtyq ekonomıkaǵa qaraı baǵyttap otyrǵanda jas óspirim urpaqtyń jan dúnıesin sonyń negizinde tárbıelep, onyń boıyndaǵy oıanbaı jatqan qasıetterin jandandyrý - ómir talaby. Eger ony ýaqytynda damytpasaq, oqýshynyń boıynda uqypsyzdyq, nemquraılyq, talǵamsyzdyq, búlingen nársege, kitapqa, oqý quraldaryna jany ashymas oısyz qabilet qalyptasady. Ekonomıkalyq basqarýdy jetik ıgergen mamandarmen  halyqtyń turmysy túzeledi.

Táýelsiz memleketimizdiń órkenıetke jetý jolyndaǵy ór talabyna tuǵyr bolarlyqtaı urpaq oqytý, tárbıeleý isi jańa sapalyq  deńgeıge kóterilýi úshin mazmuny jańartylyp, ádis-tásilderdiń ozyǵy ómirge eńgizilýde. Búginde tek saýatty, bilimdi  jaqsy oqýshylar oqytyp, tárbıelep shyǵarý jetkiliksiz. Oqýshylarǵa naryq ekonomıkasyn túsindirý úshin jáne erkin kásipkerlik júıesinde óndiristi basqaýdyń keıbir saramandyq daǵdylaryn meńgerý úshin ekonomıkalyq bilim berýdiń mańyzy zor. Qazirgi kezde árbir otbasynyń kúndelikti kún kórýine qajetti tabys kóziniń qaıdan keletinin úıretkenimiz jón. Oqýshylar kez kelgen zatty satyp alarda, onyń kóńilin eki nársege aýdartýymyz kerek. Birinshisi, kerekti zatty satyp alý úshin aqsha tabý, ekinshisi, sol tapqan aqshany qalaı jumsaý kerektigin oılantý. Tabys tabýdyń eki joly bar: birinshi – jumys istep aqsha tabý, ekinshi – qolda bar baılyqty paıdalanyp, tabys tabý. Degenmen, tabys tabýdy alypsatarlyqpen shatastyrýǵa bolmaıdy.

Ekonomıkalyq bilim berýdiń basty maqsaty:

• oqýshylardyń ekonomıkalyq mádenıet daǵdylaryn darytý;
• iskerlikke tárbıeleý ekonomıkalyq jaǵdaılardy óz betinshe durys sheshim qabyldaýǵa jáne áreket etýge úıretý;
• eńbekti súıýge tartý, qoǵamnyń ekonomıkalyq belsendi múshesi jáne óz Otanynyń patrıoty bolýǵa kómektesý;
• kásipkerlik qyzmet daǵdysyn tárbıeleý, kásipkerliktegi jalpy adamzattyq  qundylyqqa baǵdar berýdi júrgizý, bolashaq kásipkerlerdiń jalpy mádenıeti  men shyǵarmashylyq  yntalyǵyn damytý;
• oqýshylarǵa durys kásiptik baǵdar berý;
• oqýshylardy Qazaqstanda jáne halyqaralyq aımaqta júrgiziletin ekonomıkalyq  zańdylyqtardyń negizi ustanymdarymen, eńbek, otbasy, salyq, jer, t.b. kodeksterimen tanystyrý.
• bul pán oqýshylardy uqyptylyqqa úıretýge úlken múmkindikter týdyrady, ekonomıkalyq túsinikterdiń maǵynasyna  tereń úńilýine kómektesedi.

«Ekonomıka» bilim salasynyń ózindik erekshelikteri bar. Olardyń biri – Qazaqstandaǵy naryqtyq ekonomıkasy kezinde bolyp jatqan áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaılarmen baılanysty. Elimizde bolyp jatqan úrdisterdi sanaly túrde uǵynsa, onda óz ornyn tabý men óz múmkindikterin júzege asyrý qajettiligi paıda bolady. Ekonomıkalyq bilim negizderin anyqtaýda jalpy adamzattyq qundylyqtar, bilim berýdi demokratıalandyrý jáne izgilendirý bastaýshy oı bolyp tabylady.

Oqýshylardy eńbekke baýlýdyń san alýan joly bar. Solardyń biri – oqýshylarǵa ekonomıkalyq bilim berý. Endeshe qazirgi naryqtyq ekonomıka, sharýa qojalyǵynyń paıda bolýy, jerdi, óndiristi jeke adamdarǵa berý, t.b. talap-talǵamdardy oqýshylarǵa oqyp-úıretý talap etiledi. Oqýshylar jeke saýdaǵa kóshý jolyn ashý kerek. Sol saýdany durys uıymdastyrý úshin ony molaıtýdyń joldaryn izdestirý kerek. Lıseı sheberhanalarynda jasalatyn buıymdar, beriletin sabaq teorıalyq turǵyda aıtylyp, tájirıbelik jumystarda kesý, tesý, súrgileý nemese kıim pishý, tigý, tamaq daıyndaý, pisirý t.b. ádisterine ǵana úıretedi. Ekonomıkalyq bilim berýge nazar aýdarý qajet –oqýshy ózi jasap jatqan zattardyń ómirge qajettiligi, jasaýǵa ketetin materıal shyǵyny, ony jasaıtyn eńbek quraldarynyń quny, qaldyqsyz ónim óndirýdiń paıdasyna nazar aýdarý. Qazir ómirdiń óktem talaby osynaý baǵa jetpes teorıalyq jáne praktıkalyq turǵyda qajet nárseni bilýdi talap etedi.

Búgingi tańda jas urpaqtartyń ekonomıkalyq saýattylyǵyn artyrýda, ekonomıkalyq bilim berýde jańa qadam jasaý qajet. Óıtkeni ekonomıka men mádenıetimizdiń damýy, halyqtyń ál-aýqatynyń ósýi osy máselelermen tyǵyz baılanysty. Biz oqýshylardy oqytý kezinde materıaldyq baılyqty jasaýshy retinde emes, ony paıdalanýshy retinde ǵana bilim berip kelemiz. Sonyń nátıjesinde olar osy merzimge deıin qyrýar shyǵyn shyǵaryp, jınaqtalǵan materıaldy kesý, tesý, jóndeý – úırenýshi ǵana boldy. Mysaly, sandyq jasaǵanda  nemese kóılek tigip shyqqanda qansha materıal, eńbek, tehnıka, kúsh, elektr qýaty, shyqqan shyǵyn, túsken paıda jumystarymen oqýshylardy jumyldyrý kerek. Oqýshylardy tek tutynýshy retinde bilim berýdi doǵarmasaq, onda olardyń dene eńbegine tózýi, eńbek ónimdiligin arttyrýdy oılastyrý, únem men uqyptylyq úshin kúresýi qıynǵa túsedi.

 Mekteppen qosa otbasynda da ekonomıkalyq bilim berý balanyń eńbekke sanaly kózqarasynyń qalyptasýyna, eńbekti tıimdi uıymdastyra bilýge, tabys pen paıdany anyqtap alýǵa úıretedi. Tapqan tabysty qoǵamdyq maqsatqa tutyný,  tabysty kádege jaratý, qoǵamdyq tutyný qorlaryn paıdalanýdy tek eresek adamdar ǵana emes, oqýshylarǵa da úıretý, aıyrbastaý, óndirý, satý, onyń paıdasyn otbasy múshelerine eńbek bólisine qaraı bólý, olardyń ómir súrýi úshin tabystyń qaıdan keletinin túsindirý qajet.  

 Oqýshy eger ekonomıkalyq bilim alyp, kásipkerlik daǵdy qalyptastyrsa ǵana – qoǵamnyń anaǵurlym bilikti paıdaly múshesine aınalady. Ol jańa kásipkerlik salasyn ashsa, al onysy óz kezeginde basqa adamdarǵa jańa jumys ornyn taýyp beredi. Ekonomıkalyq bilim men kásipkerlik daǵdysy bar azamattar halyqqa janama ekonomıkalyq shapaǵatyn tıgizedi, óıtkeni  bilimdi qyzmetkerler bárine beıimdelgish ári jumysty neǵurlym ónimdi atqarady jáne olardyń jumyssyz qalý yqtımaldyǵy az. Munyń ózi saıyp kelgende kúreske jumsalatyn memlekettik jáne jekemenshik shyǵyndardy únemdeıdi, sondaı-aq, jumys qorynyń biliktilik, beıimdelgishtik jáne ónimdilik deńgeıin arttyrady.

Oqýshylardy kásipkerlikke baýli isi: baǵdar berý, ekonomıkalyq bilim jáne tárbıe berý máseleleri keshendi túrde júrgizilýi tıis. Osylaı ǵana keshendi túrde júrgiziletin jumystar mynadaı mindetterdi sheshedi dep oılaımyn:

• oqýshyny bilimdi, shyǵarmashyl, óz isin súıetin tulǵa etip shyǵarady;
• oqýshyda ekonomıkalyq bilim jáne kásipkerlik daǵdy qalyptasady;
• ózi jáne óziniń otbasy úshin eńbek etip, ómir súretin, sol arqyly qoǵamǵa paıda keltiretin azamat bolyp tárbıelenedi (qoǵamdaǵy árbir adam baı bolsa, memlekette  baı bolatyny ózinen-ózi belgili);
• qorshaǵan ortaǵa, materıaldyq  qundylyqtarǵa, eńbek zattaryna  sanaly kózqaras qalyptasady;
• ýaqytty tıimdi paıdalaný jáne ony únemdeı bilý daǵdylaryn oqýshy boıyna sińiredi;

- bolashaqta mektepten alǵan ekonomıkalyq bilimderi negizinde mamandyq tańdap, ómirge aralasýǵa keń jol ashylady.

Bul mindetter tek teorıalyq sabaqtar arqyly iske asyrylady. Onda qoldanylatyn ár túrli ekonomıkalyq tásilderdiń, tapsyrmalardyń qoldanylýy bilim sapasyn kóterilýine qol jetkizedi. Osyǵan oraı sabaqtarda ınteraktıvti ádis-tásilderdi paıdalan tıimdi bolyp keledi.

Solardyń biri – Shatalovtyń tirek syzbalary arqyly oqytý ádistemesi. Maqsat – bilim sapasyn kóterip, iskerligin, daǵdysyn, biliktiligin qalyptastyrý negizinde bilim deńgeıin retteý.

 «Qazaqsha – oryssha naryqtyq termınder sózdigi» Sózdik tek ekonomıserge, mamandarǵa ǵana emes, bıznes áleminde ózin tanytqysy keletin isker adamdarǵa da qolaıly. Ol oqýshylardyń oı - órisin  keńeıtedi, sózdik qoryn  baıytady, jańadan shyǵyp jatqan zańdardyń qaýly - qaralardyń mán - maǵanasyn tereń túsinýge jáne máni bar isti iskerlikpen júrgizýge kómektesedi.  

Ekonomıkalyq habarlamalar. Oqýshynyń boıyndaǵy ekonomıkalyq oılaý qabiletin qalyptastyrý, qorshaǵan orta ózgeristerine beıimdele bilý, qoǵamdaǵy ekonomıkalyq qubylystar men prosesterdiń, ekonomıka salasy boıynsha maqalalardyń mánin túsindirý.. 

Ózindik jáne testtik jumystarynyń, iskerlik oıyndar, pysyqtaý suraqtary men qyzyqty esepterdiń, sózdik jumystary men termınologıalyq dıktanttardyń, deńgeılik tapsyrmalar men maqal-mátelderdiń alatyn orny erekshe.

Qazirgi bilim berý salasyndaǵy oqytýdyń ozyq tehnologıalaryn meńgermeıinshe saýatty, jan-jaqty maman bolý múmkin emes. Jańa tehnologıany meńgerý muǵalimniń zeıin - zerdelik, kásiptik, adamgershilik, rýhanı, azamattyq  jáne basqa da kóptegen adamı kelbetiniń qalyptasýyna ıgi áserin tıgizedi, ózin-ózi damytyp oqý tárbıe úrdisin júıeli uıymdastyrýǵa kómektesedi.

---