InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Organıkalyq dúnıe evolúsıasynyń dáleldemeleri (prezentasıasymen)
Sabaqtyń maqsaty: Darvın evolúsıalyq iliminiń tarıhı damý zańdylyqtaryn, onyń qozǵaýshy kúshterin, qalyptasýyn jáne dáleldemeleri jaıly oqyp úırený
A) bilimdiligi: Darvın evolúsıasy ıaǵnı evolúsıalyq prosesti dáleldeıtin dáleldemeler jaıly oqýshylarǵa túsinik berý.
Á) damytýshylyq: Oqytý kezinde oqýshylarǵa túrli tapsyrmalar men jumystar bere otyryp, oılaý qabiletterin, qıaldaryn, jadysyn, shyǵarmashylyq qabiletterin arttyrý.
B) tárbıelilik: Oqýshylardy tabıǵatty qorǵaýǵa, óz betterimen jumys jasaýǵa, tapsyrylǵan jumysty jyldam oryndaýǵa jáne alǵan bilimderin is - júzinde qoldana bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri Aralas sıpatta
Sabaqtyń ádisi: Suraq - jaýap, kestemen, baıandaý, tirek – syzbamen
Kórnekiligi: slaıdtar, baqalshaqtar jınaqtamasy, keste, sýretter, ǵalymdardyń sýretteri
Pánaralyq baılanysy: geografıa, tarıh, Mańǵystaý ósimdikter dúnıesi jáne Mańǵystaý janýarlar dúnıesi oqýlyǵy

Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńi
A) Oqýshylarmen sálemdesý
Á) Oqýshylardy túgendeý
B) Kabınettiń sabaqqa daıyndyǵyn qadaǵalaý, qaraý
Úı tapsyrmasyn tekserý:
Úıge berilgen tapsyrma « Organızmderdiń tirshilik ortasyna beıimdelýi» Taqyrypty eki bólimge bólip suraımyn jáne qalǵan oqýshylardan deńgeılik tapsyrmalar arqyly suraımyn
1) Beıimdelýshiliktiń paıda bolýy
2) Beıimdelýshiliktiń túrleri jaıly

Deńgeılik tapsyrmalar
İ d
1) Búrkenish reń degen ne?
2) Jasyrýshy reń degen ne?
3) Qorǵanysh reń degen ne?
İİ d
1) Beıimdelýshilik degen ne?
2) Saqtandyrýshy reń degenimiz ne?
3) Gomologıalyq músheler degenimiz ne?
İİİ d
1) Analogıalyq músheler degenimiz ne?
2) Beıimdelýshiliktiń túrleri qandaı?
3) Beıimdelýshiliktiń túrlerin salystyrmaly túrde sıpatta?

Baılanysy: Sýretter Beıimdelýshiliktiń túrleri, Mańǵystaý oblysyndaǵy tirshilik etetin janýarlarmen ósimdikter jaıly qysqasha sıpattama slaıdtar arqyly kórsetiledi. Bul beıimdelýshiliktiń salystyrmaly sıpattamasy bolatyn bolsa, al mynaý(Ardı eki aıaqty maımyldyń sýreti beriledi) anatomıalyq salystyrmaly sıpattamany dáleldeıdi.

Al, olaı bolsa bizdiń jańa taqyrybymyz Organıkalyq dúnıe evolúsıasynyń dáleldemeleri

Darvın evolúsıalyq iliminde organıkalyq dúnıeniń tarıhı damý zańdylyqtaryn ashyp onyń qozǵaýshy kúshterin atap kórsetti: Ol ilim jaryqqa shyqqannan keıin bıologıa ǵylymynyń túrli salalarynda evolúsıalyq prosesti dáleldeıtin materıaldar jınala bastady. Sol dáleldemelerdiń biri Salystyrmaly anatomıalyq dáleldemeleri. Tiri organızmderdiń kletkadan turatyny, janýarlar men ósimdikter kletkalarynyń qurylysy, qyzmeti men hımıalyq quramy birdeı. Bul barlyq tiri organızmderdiń shyǵý teginiń bir ekendigine aıqyn dálel bola alady. Omyrtqalylardyń qańqasynyń qurylysy eki jaqty sımmetrıaly bolady. Omyrtqa jotasy bas súıekke jalǵasady jáne aıaq - qol súıekteriniń qurylysy uqsas keledi. Mıy 5 bólikten turady, omyrtqa jotasynyń ózeginde julyn ornalasqan, ishki músheleriniń qurylysy men ornalasýy da uqsas. Alaıda tirshilik ortalaryna qaraı ár túrli beıimdelip ketedi. Mysaly: kór tyshqan topyraqty qazýǵa, adam eńbek etýge, balyq sýda júzýge beıimdelgen. Anatomıalyq dáleldeme ekige bólinedi

1) Gomologıalyq jáne analogıalyq
Gomologıalyq músheler degenimiz – shyǵý tegi bir, qurylysy bir, atqaratyn qyzmetteri basqa - basqa múshelerdi aıtamyz
Analogıalyq músheler degenimiz - shyǵý tegi basqa qurylysy basqa, atqaratyn qyzmetteri birdeı múshelerdi analogıalyq músheler deımiz

Embrıologıalyq dáleldemeler Organızmder uryǵynyń damýyn zertteıtin ǵylym salasyn embrıologıa deımiz. Embrıon degenimiz – uryq degendi bildiredi. Bul saladaǵy zertteý jumystary «Kóp kletkaly organızmderdiń barlyǵy uryqtanǵan jumyrtqa kletkasynan damyp jetiledi»dep kórsetiledi. Uryqtyq damýdyń alǵashqy alǵashqy satysynda barlyq omyrtqalylardyń uryqtary qurylysy jaǵynan bir - birine uqsas keledi. Deneleri, bas, tulǵa jáne quıryq bólimderine bólinip odan arǵy satylarda ár klass ókilderine, klas ishindegi otrád, týys, túrdiń ózine tán belgileri qalyptasa bastaıtyny sýretten kórinip tur. Sondyqtan jalpy dene qurylysy birtekti janýarlaryń eresek daralaryna qaraǵanda ur yqtary ózara uqsas keledi. Munyń bári omyrtqalylardyń shyǵý tegi bir ekendigin dáleldeıdi. Bul jóninde K: Berdiń uryqtyq uqsastyǵy jaıly zańdylyǵynda « Bir tıpke jatatyndaralardyń uryqtary basynan bastap uqsas bolady» degen.

Paleontologıalyq dáleldemeler. Ólip bitken organızmderdiń qazba qaldyqtaryn zertteıtin ǵylym salasyn paleontologıa dep ataımyz. Organıkalyq qazba qaldyqtardy zerttep salystyrý ár túrli geologıalyq zamandaǵy tirshiliktiń beınesin kóz aldymyzǵa elestetedi. Mysaly óte erterekte beıneýde sý bolǵan desedi, keıin bul sý joıylyp shókken shógindiler tasqa aınalyp onyń arasynda omyrtqasyz janýarlardyń hıtın qańqalary men baqalshaqtary saqtalǵan. Qazirgi ýaqytta sol tastardy qazyp olardy kesip adamdar óz qajettiligine jaratyp otyr mysaly sol tastardan úıler men ózimiz bilim alyp otyrǵan mektebimiz salynǵan. Ertede Efıopıada tirshilik etken Ardı maımylynyń qańqasy tabylǵan, keıin kóne qus, ań tisti kesirtke tabylǵan bulardy salystyryp qaraı otyryp sútqorektilerdiń jorǵalaýshylardan shyqqandyǵyn dáleldeıdi. Mysaly mı saýytynyń qurylysy, omyrtqa jotasy men aıaq qoldarynyń ornalasýy, tisteriniń árkelki bolýy sútqorektilerge uqsas.

Bıogeografıalyq dáleldemeler. Jer sharynyń túrli materıkterindegi ósimdiktermen janýarlar dúnıesin zertteý olardyń damýy, ıaǵnı evolúsıalyq prosestiń júrý barysy týraly málimet beredi. Aǵylshyn ǵalymyA: R: Ýolles 6 bıogeografıalyq aımaqty atap kórsetti. Olar 1) Neoarktıkalyq 2) Poleoarktıkalyq 3) Úndimalaızıalyq 4) Efpıopıalyq 5) Neotropıktik 6)
Aýstralıalyq aımaq

Bul atalǵan aımaqtaǵy ósimdiktermen janýarlar dúnıesiniń uqsastyǵy men aıyrmashylyq dárejesi ár túrli. Zertteýlerge qaraǵanda, materıkter bir - birine neǵurlym jaqyn ornalassa, olardaǵy ósimdikter men janýarlar da týystyq formalardyń sany da kóp bolady. Neǵurlym erterek bólinip, oqshaýlanǵan materıkterdegi organızmderdiń bir - birinen aıyrmashylyǵy da anyǵyraq baıqalady. Mysaly: Aýstralıa Ońtústik Azıadadan osydan 100 mln jyldaı buryn bólinip ketken. Sondyqtan bul aımaqta basqa esh jerde kezdeseıtin ósimdikter men janýarlardyń túrleri saqtalǵan (qaltaly sútqorektiler, úırektumsyq, aǵash tárizdi paprotnıkter, t. b.)

Sabaqtyń sońynda keste, toptastyrý boldy

Bekitý tapsyrmalary: Sýretter arqyly tapsyrmalar qoıý
1) Balyqtyń, shaıannyń jelbezekteri
2) Omyrtqalylardyń uryqtyq damýy 2 - 2 sýretten
3) Omyrtqalylardyń qańqalarynyń salystyrmaly sıpattamasy
4) Omyrtqalylardyń aldyńǵy aıaqtarynyń ıaǵnı q ańqalarynyń qurylysy (salystyrmaly túrde)

Úıge tapsyrma: Organıkalyq dúnıe evolúsıasynyń dáleldemeleri