Órt qaýipsizdigi (tárbıe saǵaty)
Tárbıe saǵaty
Sabaqtyń taqyryby: Órt qaýipsizdigi
Sabaqtyń maqsaty men mindeti:
Bilimdilik: Balalardyń órt qaýipsizdigi erejeleri týraly bilimderin qalyptastyryp, qaýip tóngen kezde ózderin qorǵaı bilýge mashyqtandyrý bolyp tabylady.
Damytýshylyq: oı - órisin, dúnıetanymyn damytý;
Tárbıelik: eńbeksúıgishtikke, uqyptylyqqa, jaýapkershilikke tárbıeleý.
Sabaqty júrgizý ádisi: túsindirý, prezentasıa túrinde kórsetý.
Sabaqtyń ótilý formasy: ujymdyq.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilimdi meńgertý sabaǵy.
Sabaqtyń túri: Dástúrli sabaq.
Sabaq barysy.
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
a) oqýshylardyń sabaqqa daıyndyǵyn pysyqtaý.
á) oqýshylardy túgendeý
İİ. Ótkendi pysyqtaý, jańa sabaqqa daıyndyq kezeńi.
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý.
Órt qaýipsizdigi.
Órt – bul adamnyń ómiri men densaýlyǵyna, qoǵam men memleketke zıanyn tıgizetin, qorshaǵan ortaǵa úlken materıaldyq zaqym keltiretin, qorshaǵan ortadaǵy zattardyń baqylaýsyz janýy. Órt ýaqytymen jáne keńistikte kóbeıetin, janýdan bólek massa jáne jylý aýysýyn qosatyn, aýyr fızıko - hımımályq proses. Órt oqıǵalary negizinen turǵyn sektorda týyndap otyr. Iaǵnı, órt basqa oryndarǵa qaraǵanda azamattardyń úılerinde jıi oryn alady. Onyń sebepteri de ár túrli. Onyń ishinde basty 4 sebepti aıtýǵa bolady: 1. Otty abaısyz qoldaný; 2. Peshtiń aqaýlyǵy; 3. Elektr jelileri men quraldaryn paıdalanýda órt qaýipsizdik erejelerin saqtamaý; 4. Balalardy qaraýsyz qaldyrý bolyp tabylady.
Eń bastysy, úıde ot jaǵylyp, qys boıy paıdalanylatyn pesh aqaýly bolsa, onda ol órttiń baspanada oryn alýyna birden - bir sebepshi. Úıdegi peshke asa úlken jaýapkershilikpen qaraý kerek. Pesh jazdyń kúni mindetti túrde jóndeýden ótkizilýi tıis. Balalarǵa peshti qaraýǵa jáne jaǵýǵa tıym salynady.
Órt oqıǵalaryna basty sebepshilerdiń biri gaz balondardy paıdalanýdaǵy órt qaýipsizdik erejelerin saqtamaý bolyp otyr. Gaz balony órtke qaýiptiligimen birge, úıde jarylysqa sebepshi bolyp, úlken apatqa da soqtyrýy múmkin. Gaz balony gaz plıtasyna durys ornatylýy qajet. Gaz balony gazdyń shyǵyp jatqanyn, tek sabyn kópirshikteri arqyly tekserýge bolady. Gazdyń ıisin aýadan sezgen ýaqytta sirińke jaǵýǵa, temeki shegýge, basqa da elektr qondyrǵylaryn iske qosýǵa bolmaıdy.
Gaz shyqqanyn baıqasańyz, tez arada esik pen terezeni ashyp bólmeni jeldetip, balondy dalaǵa shyǵaryp, apattan qutqarý qyzmetine habarlasyńyz. Balondy qyzdyrýǵa, eger balon buzylǵan bolsa, ony ózińiz jóndeýge tıym salynady.
Órt oqıǵalaryna basty sebepshi elektr jelisi jáne órt qaýipsizdik erejelerin buzýy bolyp tabylady. Úıge jaryq tartqan kezde, kóbinese, onyń durys ornatylýy eskerile bermeıdi. Eskirgen symdardy qoldaný da kezdesedi. Osy jáıttardyń barlyǵy aıaǵynda órtke ákep soqtyrady. Elektr jelisi buzyla qalǵan jaǵdaıda, kásibı bilimińiz bolmasa, ony ózińiz jóndeý - óte qaýipti.
Sondyqtan, úıdegi elektr jelilerine salmaq túsiretindeı 2 - 3 elektr zatyn bir mezette elektr qýatyna qospaý kerek.
Órtke kelgende balanyń da shalalyǵy bar. Qolynasirińkeustapoınaǵanjasóspirimderdińabaısyzdyǵynanbolǵanórtoqıǵalary az emes.
Órt qaýipsizdigi – bul órt bolý múmkindigin boldyrmaý jáne onyń paıda bolǵan kezinde adamdarǵa, qurylys jáne materıaldyq qundylyqtarǵa órttiń qaýipti faktorlarynyń jaǵymsyz áserlerin joıý úshin qajetti sharalardy qoldaný bolyp sanalady.
Órtterdi sóndirýdiń negizgi quraldary:
Sý — órtti sóndirýdiń negizgi quraly. Sý elektr ótkizgish, sondyqtan ony toqta turǵan júıeler men jabdyqtardy sóndirýge paıdalanýǵa bolmaıdy. Elektr symdarǵa sýdyń túsýinen qysqa tuıyqtalýy bolýy múmkin.
Qum — órttiń shaǵyn oshaqtaryn sóndirý quraldarynyń eń qarapaıymy bolyp tabylady. Onyń otty sóndirýdegi áreketi — ol janǵysh zatty salqyndatady
Hımıalyq kóbiktiń qundylyǵy onyń tózimdiliginde, tutqyrlyǵynda, jeńildiginde bolyp tabylady, ol janǵan zatty tolyǵymen tyǵyz jaýady jáne oǵan aýa jibermeıdi.
Kómir qyshqyldy órt sóndirgishter hımıalyqtarmen qatar aıtarlyqtaı taralǵan. Olar hımıalyq zerthanalarda, kitaphanalarda, murajaılarda jáne basqa da jaılarda keńinen qoldanylady. Bul órt sóndirgishti qýattandyrý úshin úlken qysymda turǵan suıytylǵan kómir qyshqyly (kómirtek dıoksıdi) qoldanylady.
Órt sóndirgishpen jumys isteý barysynda balondy kóldeneń jaǵdaıǵa burýǵa bolmaıdy, óıtkeni bul kezde sıfondy qubyr arqyly kómir qyshqyldyń shyǵýy buzylady.
Qazirgi ýaqytta qurǵaq untaqtarmen toltyrylǵan untaqty órt sóndirgishter kóp taralǵan, olar órt aýmaǵyna túsip, otty sóndiretin zat bóledi.
Untaqty órt sóndirgishter tez tutanǵysh jáne janǵysh suıyqtyqtardyń, gazdardyń, aǵash ónimderiniń, toq qysymynda turǵan elektr symdardyń, siltili metaldar men ózdiginen janý qasıeti bar basqa da zattardyń janýyn sóndirý úshin qoldanylady.
Órt qaýipsizdigi erejesi
ÚIDEGİ ÓRT
Eger órt qatty janyp tursa, onda sizdiń negizgi maqsatyńyz tez úıden ketý. 101 - ge habarlasyp órt sóndirýshilerdi shaqyrtý. Eger órt qatty janyp turmasa da, biraq úıdiń ishi qatty tútin bolsa, úıden tez ketý kerek. Tútin órtten de qaýipti bolady.
Sizdiń áreketińiz:
1. Tútinniń ısin sezgennen keıin úıden tez ketińiz. Kez kelgen shúberekti sýlap aýyzyńyz ben muryndy jabyńyz sosyn eńkeıip (óıtkeni tútin joǵaryǵa umtylady) bólmeden ketińiz.
2. Eger órt kishkentaı bólmede bolsa, onda esikter men terezelerdi ashpańyz, aýa órtti kúsheıtip jiberedi.
3. Janyp jatqan úıden lıftpen túspeńiz, óıtkeni ol qatty órt bolyp jatqan qabatta toqtap ashylý múmkin jáne sodan bári jaraqat alady. Tok kez kelgen ýaqytta sónip qalý múmkin jáne lıft etajdardyń arasynda qalý múmkin.
4. Eger korıdor jáne ploshadka órtte jáne tútinde (tómen túsýge jol jabyq) bolsa, onda shatyrǵa kóterilińiz.
5. Eger órt korıdorda bolsa, esikti qatty jaýyp, suıyq shúberektermen ashyq jerlerdi jaýyp, esikke kórpe ne palto ilińiz. Terezeni ashyp qatty daýys berip kómekke shaqyryńyz.
6. Eger sizge bireýdi órtten qutqarý kerek bolsa, onda ózińdi arqanmen orap bir shetin dalada turǵan adamǵa berińiz. Eger siz esińizdi joǵalsańyz, onda sizdi arqannan tartyp órtten alyp shyǵa alady. Aýyzymen muryndy ylǵal shúberekpen jabyńyz.
7. Eger qutqarǵan adam tútinmen demalyp esin joǵaltsa, onda oǵan jasandy dem berińiz.
Tútinmen ýlanýdyń alǵashqy belgileri: bastyń aınalýy, bas aýyrýy, jıi demalý, júrek aınýy, sanany joǵaltý.
EGER ÓRT QATTY JANYP TURMASA.
Sizdiń áreketińiz:
1. Órtti bir zatpen (kórpe, paltomen) ústinen jaba salyńyz. Sodan keıin ústinen sý kuıyńyz.
2. Tútinmen demalmaýǵa tyrysyńyz. Muryndy jáne aýyzdy ylǵal shúberekpen orap qoıyńyz.
3. Órtten janyp turǵan zattardy almańyz, óıtkeni ol órttiń taralýdyń sebepkeri bolady.
4. Órtti shetinen bastap ortaǵa qaraı sóndirý kerek.
ADAM ÚSTİNDEGİ KIİMNİŃ JANYP KETÝİ
Sizdiń áreketińiz:
Adamdy tez ǵana jerge jatqyzyńyz (bul órttiń adamnyń basyna barýyna jol jabady), ústine sý kuıyp nemese kýrtkamen, paltomen jabyńyz.
Órttiń aldyn alý sharalaryn mynalar kiredi:
- qurylystyq - jobalaý;
- tehnıkalyq;
- uıymdastyrýshylyq;
Qurylystyq - jobalaý sharalary ǵımarattar men qurylystardyń otqa tózimdiligimen anyqtalady.
Tehnıkalyq sharalaryna mynalar kiredi:
- ómirge qajetti júıelerdi (jylý, jaryqtandyrý, ventılásıa t. b.) ornatqan kezderde órt qaýipsizdigi normalaryn saqtaý;
- qural - jabdyqtar jumysynyń tártibi men tehnologıalyq prosester paramertlerin saqtaý;
- ártúrli qorǵaný júıelerin paıdalaný.
Uıymdastyrýshylyq sharalar quramyna órt qaýipsizdigi boıynsha oqý ótkizý, órt qaýipsizdigi sharalarynyń saqtalýyn tekserý kiredi.
IV. Jańa sabaqty bekitý.
Suraqtarǵa jaýap berý.
1. Órt degenimiz ne?
2. Órt qaýipsizdigi degenimiz ne?
3. Órttiń aldyn alý sharalary.
4. Órt sóndirý quraldary.
V. Sabaqty qorytyndylaý, baǵalaý.
Kúndelikti ómirde adam balasyn qorshaǵan qaýip - qater az emes. Sonyń ishinde, eń kúrdeli – órt.
Órt – asa qatygez, ol eshkimdi aıamaıdy. Eń bastysy, órttiń týyndaýyna jol bermegen jón.
Qurmetti oqýshylar, órt qaýipsizdik erejelerin saqtaýlaryńyzdy ótinemin. Órtten saq bolyńyzdar!!!
Órt qaýipsizdigi (tárbıe saǵaty) júkteý
Órt qaýipsizdigi (tárbıe saǵaty) slaıd júkteý
Órt qaýipsizdigi (tárbıe saǵaty) flpch júkteý
Sabaqtyń taqyryby: Órt qaýipsizdigi
Sabaqtyń maqsaty men mindeti:
Bilimdilik: Balalardyń órt qaýipsizdigi erejeleri týraly bilimderin qalyptastyryp, qaýip tóngen kezde ózderin qorǵaı bilýge mashyqtandyrý bolyp tabylady.
Damytýshylyq: oı - órisin, dúnıetanymyn damytý;
Tárbıelik: eńbeksúıgishtikke, uqyptylyqqa, jaýapkershilikke tárbıeleý.
Sabaqty júrgizý ádisi: túsindirý, prezentasıa túrinde kórsetý.
Sabaqtyń ótilý formasy: ujymdyq.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilimdi meńgertý sabaǵy.
Sabaqtyń túri: Dástúrli sabaq.
Sabaq barysy.
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
a) oqýshylardyń sabaqqa daıyndyǵyn pysyqtaý.
á) oqýshylardy túgendeý
İİ. Ótkendi pysyqtaý, jańa sabaqqa daıyndyq kezeńi.
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý.
Órt qaýipsizdigi.
Órt – bul adamnyń ómiri men densaýlyǵyna, qoǵam men memleketke zıanyn tıgizetin, qorshaǵan ortaǵa úlken materıaldyq zaqym keltiretin, qorshaǵan ortadaǵy zattardyń baqylaýsyz janýy. Órt ýaqytymen jáne keńistikte kóbeıetin, janýdan bólek massa jáne jylý aýysýyn qosatyn, aýyr fızıko - hımımályq proses. Órt oqıǵalary negizinen turǵyn sektorda týyndap otyr. Iaǵnı, órt basqa oryndarǵa qaraǵanda azamattardyń úılerinde jıi oryn alady. Onyń sebepteri de ár túrli. Onyń ishinde basty 4 sebepti aıtýǵa bolady: 1. Otty abaısyz qoldaný; 2. Peshtiń aqaýlyǵy; 3. Elektr jelileri men quraldaryn paıdalanýda órt qaýipsizdik erejelerin saqtamaý; 4. Balalardy qaraýsyz qaldyrý bolyp tabylady.
Eń bastysy, úıde ot jaǵylyp, qys boıy paıdalanylatyn pesh aqaýly bolsa, onda ol órttiń baspanada oryn alýyna birden - bir sebepshi. Úıdegi peshke asa úlken jaýapkershilikpen qaraý kerek. Pesh jazdyń kúni mindetti túrde jóndeýden ótkizilýi tıis. Balalarǵa peshti qaraýǵa jáne jaǵýǵa tıym salynady.
Órt oqıǵalaryna basty sebepshilerdiń biri gaz balondardy paıdalanýdaǵy órt qaýipsizdik erejelerin saqtamaý bolyp otyr. Gaz balony órtke qaýiptiligimen birge, úıde jarylysqa sebepshi bolyp, úlken apatqa da soqtyrýy múmkin. Gaz balony gaz plıtasyna durys ornatylýy qajet. Gaz balony gazdyń shyǵyp jatqanyn, tek sabyn kópirshikteri arqyly tekserýge bolady. Gazdyń ıisin aýadan sezgen ýaqytta sirińke jaǵýǵa, temeki shegýge, basqa da elektr qondyrǵylaryn iske qosýǵa bolmaıdy.
Gaz shyqqanyn baıqasańyz, tez arada esik pen terezeni ashyp bólmeni jeldetip, balondy dalaǵa shyǵaryp, apattan qutqarý qyzmetine habarlasyńyz. Balondy qyzdyrýǵa, eger balon buzylǵan bolsa, ony ózińiz jóndeýge tıym salynady.
Órt oqıǵalaryna basty sebepshi elektr jelisi jáne órt qaýipsizdik erejelerin buzýy bolyp tabylady. Úıge jaryq tartqan kezde, kóbinese, onyń durys ornatylýy eskerile bermeıdi. Eskirgen symdardy qoldaný da kezdesedi. Osy jáıttardyń barlyǵy aıaǵynda órtke ákep soqtyrady. Elektr jelisi buzyla qalǵan jaǵdaıda, kásibı bilimińiz bolmasa, ony ózińiz jóndeý - óte qaýipti.
Sondyqtan, úıdegi elektr jelilerine salmaq túsiretindeı 2 - 3 elektr zatyn bir mezette elektr qýatyna qospaý kerek.
Órtke kelgende balanyń da shalalyǵy bar. Qolynasirińkeustapoınaǵanjasóspirimderdińabaısyzdyǵynanbolǵanórtoqıǵalary az emes.
Órt qaýipsizdigi – bul órt bolý múmkindigin boldyrmaý jáne onyń paıda bolǵan kezinde adamdarǵa, qurylys jáne materıaldyq qundylyqtarǵa órttiń qaýipti faktorlarynyń jaǵymsyz áserlerin joıý úshin qajetti sharalardy qoldaný bolyp sanalady.
Órtterdi sóndirýdiń negizgi quraldary:
Sý — órtti sóndirýdiń negizgi quraly. Sý elektr ótkizgish, sondyqtan ony toqta turǵan júıeler men jabdyqtardy sóndirýge paıdalanýǵa bolmaıdy. Elektr symdarǵa sýdyń túsýinen qysqa tuıyqtalýy bolýy múmkin.
Qum — órttiń shaǵyn oshaqtaryn sóndirý quraldarynyń eń qarapaıymy bolyp tabylady. Onyń otty sóndirýdegi áreketi — ol janǵysh zatty salqyndatady
Hımıalyq kóbiktiń qundylyǵy onyń tózimdiliginde, tutqyrlyǵynda, jeńildiginde bolyp tabylady, ol janǵan zatty tolyǵymen tyǵyz jaýady jáne oǵan aýa jibermeıdi.
Kómir qyshqyldy órt sóndirgishter hımıalyqtarmen qatar aıtarlyqtaı taralǵan. Olar hımıalyq zerthanalarda, kitaphanalarda, murajaılarda jáne basqa da jaılarda keńinen qoldanylady. Bul órt sóndirgishti qýattandyrý úshin úlken qysymda turǵan suıytylǵan kómir qyshqyly (kómirtek dıoksıdi) qoldanylady.
Órt sóndirgishpen jumys isteý barysynda balondy kóldeneń jaǵdaıǵa burýǵa bolmaıdy, óıtkeni bul kezde sıfondy qubyr arqyly kómir qyshqyldyń shyǵýy buzylady.
Qazirgi ýaqytta qurǵaq untaqtarmen toltyrylǵan untaqty órt sóndirgishter kóp taralǵan, olar órt aýmaǵyna túsip, otty sóndiretin zat bóledi.
Untaqty órt sóndirgishter tez tutanǵysh jáne janǵysh suıyqtyqtardyń, gazdardyń, aǵash ónimderiniń, toq qysymynda turǵan elektr symdardyń, siltili metaldar men ózdiginen janý qasıeti bar basqa da zattardyń janýyn sóndirý úshin qoldanylady.
Órt qaýipsizdigi erejesi
ÚIDEGİ ÓRT
Eger órt qatty janyp tursa, onda sizdiń negizgi maqsatyńyz tez úıden ketý. 101 - ge habarlasyp órt sóndirýshilerdi shaqyrtý. Eger órt qatty janyp turmasa da, biraq úıdiń ishi qatty tútin bolsa, úıden tez ketý kerek. Tútin órtten de qaýipti bolady.
Sizdiń áreketińiz:
1. Tútinniń ısin sezgennen keıin úıden tez ketińiz. Kez kelgen shúberekti sýlap aýyzyńyz ben muryndy jabyńyz sosyn eńkeıip (óıtkeni tútin joǵaryǵa umtylady) bólmeden ketińiz.
2. Eger órt kishkentaı bólmede bolsa, onda esikter men terezelerdi ashpańyz, aýa órtti kúsheıtip jiberedi.
3. Janyp jatqan úıden lıftpen túspeńiz, óıtkeni ol qatty órt bolyp jatqan qabatta toqtap ashylý múmkin jáne sodan bári jaraqat alady. Tok kez kelgen ýaqytta sónip qalý múmkin jáne lıft etajdardyń arasynda qalý múmkin.
4. Eger korıdor jáne ploshadka órtte jáne tútinde (tómen túsýge jol jabyq) bolsa, onda shatyrǵa kóterilińiz.
5. Eger órt korıdorda bolsa, esikti qatty jaýyp, suıyq shúberektermen ashyq jerlerdi jaýyp, esikke kórpe ne palto ilińiz. Terezeni ashyp qatty daýys berip kómekke shaqyryńyz.
6. Eger sizge bireýdi órtten qutqarý kerek bolsa, onda ózińdi arqanmen orap bir shetin dalada turǵan adamǵa berińiz. Eger siz esińizdi joǵalsańyz, onda sizdi arqannan tartyp órtten alyp shyǵa alady. Aýyzymen muryndy ylǵal shúberekpen jabyńyz.
7. Eger qutqarǵan adam tútinmen demalyp esin joǵaltsa, onda oǵan jasandy dem berińiz.
Tútinmen ýlanýdyń alǵashqy belgileri: bastyń aınalýy, bas aýyrýy, jıi demalý, júrek aınýy, sanany joǵaltý.
EGER ÓRT QATTY JANYP TURMASA.
Sizdiń áreketińiz:
1. Órtti bir zatpen (kórpe, paltomen) ústinen jaba salyńyz. Sodan keıin ústinen sý kuıyńyz.
2. Tútinmen demalmaýǵa tyrysyńyz. Muryndy jáne aýyzdy ylǵal shúberekpen orap qoıyńyz.
3. Órtten janyp turǵan zattardy almańyz, óıtkeni ol órttiń taralýdyń sebepkeri bolady.
4. Órtti shetinen bastap ortaǵa qaraı sóndirý kerek.
ADAM ÚSTİNDEGİ KIİMNİŃ JANYP KETÝİ
Sizdiń áreketińiz:
Adamdy tez ǵana jerge jatqyzyńyz (bul órttiń adamnyń basyna barýyna jol jabady), ústine sý kuıyp nemese kýrtkamen, paltomen jabyńyz.
Órttiń aldyn alý sharalaryn mynalar kiredi:
- qurylystyq - jobalaý;
- tehnıkalyq;
- uıymdastyrýshylyq;
Qurylystyq - jobalaý sharalary ǵımarattar men qurylystardyń otqa tózimdiligimen anyqtalady.
Tehnıkalyq sharalaryna mynalar kiredi:
- ómirge qajetti júıelerdi (jylý, jaryqtandyrý, ventılásıa t. b.) ornatqan kezderde órt qaýipsizdigi normalaryn saqtaý;
- qural - jabdyqtar jumysynyń tártibi men tehnologıalyq prosester paramertlerin saqtaý;
- ártúrli qorǵaný júıelerin paıdalaný.
Uıymdastyrýshylyq sharalar quramyna órt qaýipsizdigi boıynsha oqý ótkizý, órt qaýipsizdigi sharalarynyń saqtalýyn tekserý kiredi.
IV. Jańa sabaqty bekitý.
Suraqtarǵa jaýap berý.
1. Órt degenimiz ne?
2. Órt qaýipsizdigi degenimiz ne?
3. Órttiń aldyn alý sharalary.
4. Órt sóndirý quraldary.
V. Sabaqty qorytyndylaý, baǵalaý.
Kúndelikti ómirde adam balasyn qorshaǵan qaýip - qater az emes. Sonyń ishinde, eń kúrdeli – órt.
Órt – asa qatygez, ol eshkimdi aıamaıdy. Eń bastysy, órttiń týyndaýyna jol bermegen jón.
Qurmetti oqýshylar, órt qaýipsizdik erejelerin saqtaýlaryńyzdy ótinemin. Órtten saq bolyńyzdar!!!
Órt qaýipsizdigi (tárbıe saǵaty) júkteý
Órt qaýipsizdigi (tárbıe saǵaty) slaıd júkteý
Órt qaýipsizdigi (tárbıe saǵaty) flpch júkteý
You Might Also Like
-
Azıanyń munaı eksporttaýshy elderi
