Ósimdikterdiń tynys alýy
Sabaq jospar
Taqyryby: Ósimdikterdiń tynys alýy.
6 synyp
Taqyryby: Ósimdikterdiń tynys alýy.
Sabaqtyń maqsaty: Bilimdilik – ósimdikterdiń tynys alýy týraly málimet berý.
Damytýshylyq – oqytý kezinde oqýshylarǵa túrli tapsyrmalar men jumystar bere otyryp, oqýshylardyń oılaý qabiletterin, este saqtaýyn, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý.
Tárbıelik – oqýshylardy óz betinshe jumys jasaı bilýge jáne uqyptylyqpen tazalyqqa, jemis aǵashtaryn jáne qorshaǵan ortany qorǵaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: jańa sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap.
Kórnekilikter: Oqýlyq, taqta, keste.
Sabaqtyń barysy: I. Uıymdastyrý (Sálemdesý, túgendeý)
II. Úı tapsyrmasyn suraý.
1. Fotosıntez qandaı proses?
2. Qant japyraqtyń qaı bóliginde túziledi?
3. Japyraqtyń fotosıntez júretin bólimi qandaı ulpaǵa jatady?
4. Krahmaldyń jaryqta túzilýin qaısy tájirıbemen kórsetýge bolady?
5. Fotosıntez kezinde ottegi bóletinin dáleldeıtin tájirıbeni túsindirińder.
6. Tabıǵatta jáne ósimdik aǵzasynda tynys alý men fotosıntez qalaı baılanysqan?
İİİ. Jańa sabaq.
Barlyq jasýshalar jáne tiri aǵzalar tynys alady. Ósimdikter tynys alý kezinde ottegin sińirip, kómirqyshqyl gazyn shyǵarady. Ósimdikterde arnaıy tynys alý músheleri bolmaıdy. Ósimdik múshelerinde jınalǵan zattardyń biraz bóligi – jasýshalardy, múshelerdi qurýǵa, tynys alýǵa jumsalady, tynys alýda negizgi róldi organıkalyq zattar atqarady. Jasýshalar ottegin sińirip, organıkalyq zattardy ydyratyp, totyqtyrady.
Tynys alý degenimiz otteginiń sińirilýi, kómirqyshqyl gazynynyń bólinýi, sonymen birge ottegin paıdalaný arqyly organıkalyq qosylystardyń totyǵýy.
Tynys alǵanda organıkalyq zattardyń biraz bóligi joǵalady, ósimdiktiń salmaǵy kemıdi. Mysaly, tuqym óný kezinde qurǵaq zatynyń 3 - 10%- y kemıdi. Óný úshin syrtqy orta jaǵdaıy neǵurlym qolaısyz bolsa, tynys alýǵa soǵurlym qorektik zattar kóbirek jumsalady.
Tynys alý kezinde bólingen energıa ósimdik músheleriniń ósýi men damýyna jumsalady. Tuqym óngen kezde energıa jylý retinde bólinedi.
Ósimdikterdiń tynys alýyna ártúrli jaǵdaılardyń áseri
1. Sýdyń áseri. Tuqym qurǵaq bolsa (10 - 12 % sý), baıaý tynys alady. Eger tuqymda sýdyń mólsheri 33 %- ǵa jetse, 2 g kómirqyshqyl gazyn bóledi. Sondyqtan da tuqymdy qoımada saqtaǵanda onyń ylǵaldylyǵy 12 - 14%- dan aspaý kerek. Sonda ol uzaq saqtalyp, shyǵymdylyǵyn joımaıdy.
2. Temperatýranyń áseri. Temperatýra neǵurlym joǵary bolsa, tynys alý soǵurlym jıileıdi. Qystyń - 20 - 250 S aıazynda da ósimdikterdiń tynys alýy toqtamaıdy, tek baıaýlaıdy. Tuqymdardyń tynys alýy +500 S – ta toqtaıdy.
Jasýsha sıtoplazmasyndaǵy nárýyz uıyp qalady.
Qysta tómen temperatýrada saqtalǵan kartop túınekteriniń tynys alýy baıaýlaıdy. Qanttyń qorǵa jınalýy toqtalmaıdy. Kóp saqtalǵan kartoptyń dámi tátti bolatyny sondyqtan.
3. Jaryqtyń áseri. Ósimdikke jaryq jetkilikti bolsa, tynys alý jyldamdaıdy. Tynys alýǵa qarama - qarsy fotosıntez prosesi de qatar júredi. Jasyl órkenderdi qarańǵy jerge qoısa, kómirsýlardyń jetispeýinen tynys alý qarqyny kúrt tómendeıdi.
4. Ýly zattardyń áseri. Ýly zattar atmosferada kóbeıip ketse, ósimdikterdi ýlandyrady. Tynys alýy báseńdeıdi.
Aýanyń lastanýy ósimdiktiń tynys alýyna áseri
Aýa qandaı zattarmen lastanady?
1. Jer sharyndaǵy barlyq tiri aǵzalardan bólinetin kómirqyshqyl gazynyń kóbeıýi.
2. Óndirister men ónerkásipterden bólinip shyǵatyn qaldyq zattar, tútinder.
3. Avtokólikterdiń tútini.
4. Túrli aýrý týǵyzatyn zıandy mıkrobtar. 5. Hımıalyq jasandy zattardan bólinetin ýly gazdar.
Qorshaǵan ortany lastanýdyń qorǵaý sharalary:
1. Atmosferanyń tazalyǵyna jasyl ósimdikter kóp paıdasyn tıgizedi. Kógaldandyrý jumystaryn damylsyz júrgizý.
2. Eskirip, úlkeıip, ósýi nasharlap ketken aǵashtardy kesý.
3. Óndiris, ónerkásip oryndarynan shyǵatyn ýly gazdardy aýaǵa taratpaı, ózine sińiretin jeldetkishterdi ornatý.
4. Tamyrdyń túbindegi topyraqtaryn qopsytyp otyrý.
Fotosıntez ben tynys alýdyń salystyrmaly kestesi
Qyryq qudyq aýyly orta mektebi
Bıologıa jáne hımıa pán muǵalimi:
Abılova Ǵazıza Ismatovna
Ósimdikterdiń tynys alýy. júkteý
Taqyryby: Ósimdikterdiń tynys alýy.
6 synyp
Taqyryby: Ósimdikterdiń tynys alýy.
Sabaqtyń maqsaty: Bilimdilik – ósimdikterdiń tynys alýy týraly málimet berý.
Damytýshylyq – oqytý kezinde oqýshylarǵa túrli tapsyrmalar men jumystar bere otyryp, oqýshylardyń oılaý qabiletterin, este saqtaýyn, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý.
Tárbıelik – oqýshylardy óz betinshe jumys jasaı bilýge jáne uqyptylyqpen tazalyqqa, jemis aǵashtaryn jáne qorshaǵan ortany qorǵaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: jańa sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap.
Kórnekilikter: Oqýlyq, taqta, keste.
Sabaqtyń barysy: I. Uıymdastyrý (Sálemdesý, túgendeý)
II. Úı tapsyrmasyn suraý.
1. Fotosıntez qandaı proses?
2. Qant japyraqtyń qaı bóliginde túziledi?
3. Japyraqtyń fotosıntez júretin bólimi qandaı ulpaǵa jatady?
4. Krahmaldyń jaryqta túzilýin qaısy tájirıbemen kórsetýge bolady?
5. Fotosıntez kezinde ottegi bóletinin dáleldeıtin tájirıbeni túsindirińder.
6. Tabıǵatta jáne ósimdik aǵzasynda tynys alý men fotosıntez qalaı baılanysqan?
İİİ. Jańa sabaq.
Barlyq jasýshalar jáne tiri aǵzalar tynys alady. Ósimdikter tynys alý kezinde ottegin sińirip, kómirqyshqyl gazyn shyǵarady. Ósimdikterde arnaıy tynys alý músheleri bolmaıdy. Ósimdik múshelerinde jınalǵan zattardyń biraz bóligi – jasýshalardy, múshelerdi qurýǵa, tynys alýǵa jumsalady, tynys alýda negizgi róldi organıkalyq zattar atqarady. Jasýshalar ottegin sińirip, organıkalyq zattardy ydyratyp, totyqtyrady.
Tynys alý degenimiz otteginiń sińirilýi, kómirqyshqyl gazynynyń bólinýi, sonymen birge ottegin paıdalaný arqyly organıkalyq qosylystardyń totyǵýy.
Tynys alǵanda organıkalyq zattardyń biraz bóligi joǵalady, ósimdiktiń salmaǵy kemıdi. Mysaly, tuqym óný kezinde qurǵaq zatynyń 3 - 10%- y kemıdi. Óný úshin syrtqy orta jaǵdaıy neǵurlym qolaısyz bolsa, tynys alýǵa soǵurlym qorektik zattar kóbirek jumsalady.
Tynys alý kezinde bólingen energıa ósimdik músheleriniń ósýi men damýyna jumsalady. Tuqym óngen kezde energıa jylý retinde bólinedi.
Ósimdikterdiń tynys alýyna ártúrli jaǵdaılardyń áseri
1. Sýdyń áseri. Tuqym qurǵaq bolsa (10 - 12 % sý), baıaý tynys alady. Eger tuqymda sýdyń mólsheri 33 %- ǵa jetse, 2 g kómirqyshqyl gazyn bóledi. Sondyqtan da tuqymdy qoımada saqtaǵanda onyń ylǵaldylyǵy 12 - 14%- dan aspaý kerek. Sonda ol uzaq saqtalyp, shyǵymdylyǵyn joımaıdy.
2. Temperatýranyń áseri. Temperatýra neǵurlym joǵary bolsa, tynys alý soǵurlym jıileıdi. Qystyń - 20 - 250 S aıazynda da ósimdikterdiń tynys alýy toqtamaıdy, tek baıaýlaıdy. Tuqymdardyń tynys alýy +500 S – ta toqtaıdy.
Jasýsha sıtoplazmasyndaǵy nárýyz uıyp qalady.
Qysta tómen temperatýrada saqtalǵan kartop túınekteriniń tynys alýy baıaýlaıdy. Qanttyń qorǵa jınalýy toqtalmaıdy. Kóp saqtalǵan kartoptyń dámi tátti bolatyny sondyqtan.
3. Jaryqtyń áseri. Ósimdikke jaryq jetkilikti bolsa, tynys alý jyldamdaıdy. Tynys alýǵa qarama - qarsy fotosıntez prosesi de qatar júredi. Jasyl órkenderdi qarańǵy jerge qoısa, kómirsýlardyń jetispeýinen tynys alý qarqyny kúrt tómendeıdi.
4. Ýly zattardyń áseri. Ýly zattar atmosferada kóbeıip ketse, ósimdikterdi ýlandyrady. Tynys alýy báseńdeıdi.
Aýanyń lastanýy ósimdiktiń tynys alýyna áseri
Aýa qandaı zattarmen lastanady?
1. Jer sharyndaǵy barlyq tiri aǵzalardan bólinetin kómirqyshqyl gazynyń kóbeıýi.
2. Óndirister men ónerkásipterden bólinip shyǵatyn qaldyq zattar, tútinder.
3. Avtokólikterdiń tútini.
4. Túrli aýrý týǵyzatyn zıandy mıkrobtar. 5. Hımıalyq jasandy zattardan bólinetin ýly gazdar.
Qorshaǵan ortany lastanýdyń qorǵaý sharalary:
1. Atmosferanyń tazalyǵyna jasyl ósimdikter kóp paıdasyn tıgizedi. Kógaldandyrý jumystaryn damylsyz júrgizý.
2. Eskirip, úlkeıip, ósýi nasharlap ketken aǵashtardy kesý.
3. Óndiris, ónerkásip oryndarynan shyǵatyn ýly gazdardy aýaǵa taratpaı, ózine sińiretin jeldetkishterdi ornatý.
4. Tamyrdyń túbindegi topyraqtaryn qopsytyp otyrý.
Fotosıntez ben tynys alýdyń salystyrmaly kestesi
Qyryq qudyq aýyly orta mektebi
Bıologıa jáne hımıa pán muǵalimi:
Abılova Ǵazıza Ismatovna
Ósimdikterdiń tynys alýy. júkteý
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Jasyl evglena — janýarlar men ósimdikterge tán belgilerdiń qatarynan ekeýin de biriktirgen qarapaıym jándik. Kolonıaly talshyqtylar.
