InfoHub Logo

"Ǵ. Músirepov atyndaǵy orta mektebi"KMM
geografıa pániniń muǵalimi Iskakov Elýbaı Sagıtovıch

Sabaqtyń taqyryby: Ósimdikterdiń kóptúrliligi men mańyzy
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Ósimdikterdiń ósip óný jaǵdaılary, tirshilik etý ortasyna beıimdiligi
Damytýshylyǵy: Óz betinshe jumys istete otyryp oı - órisin, oılaý qabiletin damytý
Tárbıeliligi: Oqýshylarǵa ósimdikter álemi týraly bilimderin tereńdetý, ósimdik mańyzy, ósimdikterdi qorǵaýǵa degen súıispenshilikterin arttyrý.
Kórnekiligi: sýretter, oqýlyq, ınteraktıvti taqta, qosymsha materıaldar

Sabaq barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi
Psıhologıalyq daıyndyq
Tabıǵat - ol anamyz,
Tabıǵatqa balamyz.

II. Úı jumysyn qorytyndylaý.
1. Janýarlar arasyndaǵy qarym - qatynas bola ma? Mysal keltir.
2. Janýarlardyń bir - birin jeýi.
3. Sımbıoz degenimiz ne?
4. Adam densaýlyǵyna zıany bar janýarlar? /slaıd/

III. Jańa sabaq
Búgingi sabaǵymyzdyń taqyryby: Ósimdikterdiń kóptúrliligi men mańyzy
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylarǵa ósimdikter álemi týraly bilimderin tereńdetý, ósimdik
mańyzy, ósimdikterdi qorǵaýǵa degen súıispenshilikterin arttyrý.

Oı qozǵaý. Sabaqty bastamas buryn mynalardy eske túsireıikshi.
Ósimdik týraly ne bilemiz? Qandaı túrleri ba?

IV. Oqýlyqpen jumys
1) Muǵalim túsindirýi
2) Tizbektep oqý
3) Sózdik jumys
Muǵalim túsindirýi. Jer betinde ósip turǵan ósimdikterdiń barlyǵyn ósimdik jamylǵysy nemese flora deımiz. Ósimdiktiń jer betinde shamamen 0, 5 mln túri bar. Qazaqstanda shamamen 6000 túri bar. Olar bir - birinen pishini, qurylysy, ómir súrý uzaqtyǵy, kóbeıý ereksheligimen taralý aımaǵy jaǵynan ajyratylady. Uqsastyǵy olardyń túsiniń jasyl bolýynda.

Tirshilik úshin ósimdiktiń mańyzy. Ósimdikterdi sýda ósetin, topyraqta ósetin, jer astynda ósetin, jer betinde ósetin dep birneshe topqa bólýge bolady. Topyraq, ósimdikteri — bakterıalar, baldyrlar, keıbir sańyraýqulaqtar. Bular topyraq qunarlylyǵyn kóterýde mańyzdy rol atqarady. Jer asty ósimdikteri bakterıalar túrinde kezdesedi jáne 3 km tereńdikte bolady. Jer beti ósimdikteriniń 500 myńdaı túri kezdesedi. Olardyń kópshiligin adam balasy paıdalanady jeke ósip, molaıa berýine jaǵdaı jasap otyrady. Ósimdikter aıyrmashylyǵyna qaraı eki satyǵa bólinedi. Tómengi jáne joǵary satyly ósimdikter.

Tómengi satyly ósimdikter: baldyrlar. Baldyrlarda bizge tanys tamyry, sabaǵy, japyraǵy, gúli bolmaıdy.
Joǵary satyly ósimdikterge: múk, qyryqqulaq, jalańash tuqymdylar, jabyqtuqymdylar jatady. Ósimdiktiń gúlderi men jemisteri túsine qaraı alýan túrli bolady. Olardy gúldi ósimdikter deıdi. Jalpy sany 250myńǵa jetedi. Jer sharynyń barlyq jerinde taraǵan. Keıbir ósimdikte gúli bolmaıdy.

Japyraǵy tikenek tárizdilerdiń ishinde kóp taraǵany – qylqanjapyraqty aǵashtar. Shyrsha, qaraǵaı, maıqaraǵaı, balqaraǵaı, samyrsyn, sekvoıa, arsha, saýr aǵashy.
Gúldi ósimdikter jáne jabyq tuqymdylar alýan túrli. Raýshangúl, kaktýs, terek, pálma, astyq tuqymdastar men jaýqazyn. Ósimdiksiz adamdar da janýarlar da ómir súre almaıdy. Ósimdiktiń eń úlken mańyzynyń biri barlyq tirshilikke ottegin bólip shyǵarýy.

Olar bizdiń ekologıamyzdyń saqtalýy úshin ǵana emes, ekonomıkamyzdyń damýynda da zor rol atqarady. Sondyqtan da, jer ústi ósimdikterin qorǵaý — basty mindettiń biri. Ósimdikter jerdegi ómirdiń birinshi kezi. Ósimdikter tabıǵatta fotosıntez júrgizý úshin kerek. Fotosıntez — kúrdeli bıologıalyq proses, ıaǵnı ósimdikter ózderiniń kógildir pıgmenti — hlorofıldiń kómegimen kún kóziniń energıasyn jınap alady da, onyń kúshimen kómirtegi gazyn jáne sýdy ózgertedi. Osynyn, nátıjesinde mol organıkalyq qosylystar túzedi. Munyń ózi kún kóziniń energıasyn hımıalyq baılanystar energıasyna aınaldyrady.

Búl quralǵan organıkalyq qosylystar tikeleı nemese basqa nárselerdiń kómegimen basqa organızmderge tamaq bolady. Dálirek aıtqanda, jasyl ósimdikter fotosıntez prosesin atqara otyryp, jerde ómirdiń damýy, gúldenýi úshin mańyzdy rol atqarady, ómir súrýdiń birinshi kózi bolyp tabylady. Sol sebepti ósimdikterdi qorǵaý jerdegi ómirdi qorǵaýmen para - par. Shamamen alǵanda adamdardyń kómegimen ósimdikterdiń kóptegen túri paıda boldy. Bundaı ósimdikter mádenı ósimdikter dep atalady. Demek, adamnyń azyǵy jáne densaýlyǵynyń qaınar kózi - ósimdik. Ósimdik aýany ár túrli shań - tozańnan tazartady. Qaraǵaı, pıaz, sarymsaq sıaqty ósimdikter erekshe fıtonsıd degen zatty bólip shyǵarady. Aýrý qozdyrýshy bakterıalardy óltiredi. Sonymen birge dári - dármekke, qurylys materıaldary retinde paıdalanady.

V. Dáptermen jumys.
«Ósimdik jerdiń jasyl kórpesi» - shaǵyn esse jazý
Ósimdikterdiń adam ómirindegi róli:
1. Paıdalylyǵy...................................
2. Zıandylyǵy......................................

VI. Sen bilesiń be?
1. Eń bıik, ári jýan aǵash - qylqan japyraqty sekvoııa, bıiktigi 140m, dıametri
10 metrden asady.
2. Eń jeńil aǵash - Balsa aǵashy Uzyndyǵy 50m, adam qınalmaı ıyǵyna salyp kóteredi.
3. Eń alyp japyraq - Vıktorıa regıa ósimdiginiń japyraǵyAmazonka ózeninde ósedi.
Eni 2 metr, biraq sýǵa batpaıdy.
4. Et jegish nemese jándiktermen qorektenetin ósimdikter - 400 - deı túri bar. Mysaly: sarrasenıa, shyqshóp, nepentes
5. Eń alyp gúl - Arnold rafflezıasy. Gúliniń dıametri bir metr, salmaǵy 10 kg - nan asady.

VII. Ózindik jumys.
Kesteni toltyr