Oıyn arqyly balanyń oı órisin damytý
MDU TÁRBIESHİNİŃ ÓZ BİLİMİN JETİLDİRÝ BOIYNSHA ESEP
Tájirıbe taqyryby: «Oıyn arqyly balanyń oı órisin damytý»
Tájirıbeniń jumys isteý uzaqtyǵy. 3 etaptan turady:
Jumys tájirıbesi 2018 jyldyń qyrkúıek aıynan bastap jumys istep, birneshe kezeńderge bólinedi:
I kezeń – bastapqy – teorıalyq kezeń 2018 jyl, qyrkúıek
İİ negizgi kezeń – tájirıbelik kezeń 2019 jyl,
İİİ kezeń – qorytyndy – baǵalaý kezeńi mamyr 2020 jyl.
İ. Taraý TÁJİRIBE TÝRALY AQPARAT
1. Tájirıbe jobasynyń maqsaty men negizi mindetteri:
Oıyn birlestikterin qurý, jalǵyz jáne toptasyp oınaý daǵdylaryn qalyptastyrý;
Búldirshinderge oıyndardyń mándiligin, olardy ótkizýdiń ádisterin oılastyra otyryp, olarǵa áser ete bilý, dıdaktıkalyq tapsyrmalarǵa barlyq balalardy qamtýǵa tyrysý, oıyn - sabaqtar arqyly tıimdi bilim berip, «qabyldaý, oılaný, sóıleý» psıhıkalyq prosesterin jetildirý, balanyń oılaý jáne qıaldaý qasıetterin damytý;
Oıyndar men oıyn materıaldaryna qamqorlyqpen qaraýǵa, óz betimen olardy retke keltirýge tárbıeleý.
Qoǵam talabyna sáıkes, elimizdiń damyǵan elderimen ıyq tiresip turý úshin, elimizdiń bolashaǵy men qazirgi kezeńi úshin bilimdi, zerdeli, óz betimen is - áreket ete alatyn, qoǵamnan óz ornyn taba alatyn, boıynda ulttyq sana, ulttyq psıhologıa qalyptasqan parasatty azamat tárbıelep ósirý – otbasynyń, balabaqshanyń, barsha halyqtyń mindeti. Zamanaýı alǵa qoıǵan bul mindetterdi óz máninde sheshý úshin mektepke deıingi tárbıe men bilim berý mazmunyń túbegeıli jańartý kózdelýde. Qazirgi ómirdiń ózinen týyndap otyrǵan talaptardy oryndaý, jańalyqqa jarshy bolý úzilissiz tárbıe negiziniń bastaý bulaǵy mektepke deıingi uıymdardan bastalǵany oryndy.
MDU - da júzege asyrylatyn baǵdarlamalar tárbıelenýshilerdiń tolyq tulǵalyq damýyna kómektesedi, olardyń aqparattyq deńgeıin arttyrady jáne alǵan bilimderin, iskerlikterin, daǵdylaryn praktıkalyq qyzmette qoldanýǵa yqpal etedi. Mektep jasyna deıingi balalarmen jumys isteýdiń pedagogıkalyq tájirıbesine negizdele otyryp, baǵdarlamanyń barlyq bólimderi nazardan tys jibermeýge tyrysamyn. Biraq balalar tilin, oı órisin damytýǵa erekshe nazar aýdaramyn, sebebi balabaqshada balalardy tárbıeleý men oqytýdyń basty mindetteriniń biri sóıleý, sóıleý qarym - qatynasyn damytý bolyp tabylady. «Oıyn arqyly balalardyń oı - órisin damytý»taqyrybyn jaı alǵan joqpyn, sebebi tárbıeshilerdiń oqý – tárbıe jumysynyń negizgi salasy sabaq. Oqý is - áreketi ústinde balalardyń biliktiligi, iskerligi, daǵdysy, dúnıetanymy damıdy. Negizgi betburys balalar biliminiń sapasyn arttyrý, ol degenimiz túpki nátıjeni kóre bilý, ıaǵnı balalarǵa bergen bilimimizdiń qaıtarymyn kórý. Ol úshin toptaǵy balalardyń barlyǵyn qyzyqtyra otyryp qatystyrý qajet. Bes saýsaq birdeı emes, ıaǵnı ár balanyń oqý is - áreketine qyzyǵýshylyǵy, dúnıetanymy, damý erekshelikteri ártúrli. Sondyqtan balalardyń osy toptaryna ártúrli deńgeıde talap qoıýǵa týra keledi. Al oıyn elementteri kez - kelgen balanyń qyzyǵýshylyǵyn týdyrady. Oıyn elementterin qoldana otyryp tárbıeshi balalardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn, zeıinin arttyrý maqsatynda ártúrli ádis - tásilderdi qoldanady. Atap aıtqanda, tárbıeshi oıyn jaǵdaıattaryn týǵyza otyryp, ártúrli zattardy qoldaný arqyly suraqtar qoıyp, zatty kórsetip, túsindirip oıyn sújetin qurastyrady.
Eresek toptardaǵy til - damytý oqý is - áreketi dıdaktıkalyq oıyndardy jańa taqyrypty túsindirý barysynda, qaıtalaý, pysyqtaý, jattyǵý sabaqtarynda da paıdalanýǵa bolady. Eresek toptardaǵy balalar áli de oıyn balasy, sondyqtan tárbıeshi olardy jalyqtyrmaı oqý is - áreketin ártúrli oıyn túrlerimen qyzyqty ótkizýge tyrysýy qajet. Oıyndar balalardyń oı - órisin damytyp, oılaý qabiletin arttyrýmen qatar, úıretilgen, ótilgen taqyryptardy sanaly da berik meńgerýge úlken áser etedi. Oıyndar balalardyń shyǵarmashylyq oılaý qabiletterin jetildirýmen qatar, sózdik qorlaryn molaıtyp, saýatty jazýǵa da baýlıdy. Balalar oıyn oınaý barysynda úırengen sózderin aıtyp qana qoımaı, onyń qandaı maǵynada qoldanylatynyn da biledi.
Oıyn oqý - is áreketinde mazmunymen tyǵyz baılanysta júrgizilgende ǵana durys nátıjeler beredi. Balalar bolsa oıyn barysynda qıyndyqtardy kezdestirip, biraq tárbıeshiniń kómegi tıgennen keıin bala oıynǵa qanaǵaty tolyp bilimge degen qyzyǵýshylyǵy tolady, sodan soń bala bul dıdaktıkalyq oıyn arqyly ózi sezbeı turyp zeıini bolsyn, esi bolsyn, oılaýy bolsyn jetile túskenin baıqalyp qalasyń. Oıyn – balanyń jan serigi. Qaı bala bolmasyn oınap ósedi. Oıyn syrttaı qaraǵanda qıyndyǵy joq, op - ońaı kórinýi múmkin. Al is júzinde bala úshin oıynǵa qatysty basqalarmen til tabysyp, óziniń oılaǵan oıyn iske asyrý ońaı emes. Oıynǵa zer salyp, oı júgirtip qarar bolsaq, sol oıyndardan úlken de mándi - maǵynaly ister týyndap órbıtiniń baıqaımyz. Óıtkeni, eń aldymen ne nárseniń bolsyn jol bastar qaınar kózi bolatyny belgili.
Búginde balanyń tiliniń, oı órisiniń damýy alańdatarlyq másele ekeni bárimizge aıan. Ádebı shyǵarmalar, ertegi tyńdap óspegen bala kompúterler men uıaly telefondardan bas kótermeı jatady. Osydan da balanyń tildik qory az, baılanystyryp sóıleýge beıimdelmegen, ortaǵa beıimdelýi nashar uıalshaq qasıetter basym keledi. Osyndaı kemshilikterdi baıqaı kele balanyń boıyndaǵy jaqsy qasıetter men múmkindikterdi ashyp, tilderin, oı óristerin damytyp, olardyń ónegeli de tárbıeli bolyp tárbıelenýin oıyn ádisi arqyly iske asyrýǵa tyrystym.
2. Tájirıbe ózektiligi
Keńestik pedagog A. S. Makarenko: “Balanyń oıynǵa degen qumarlyǵy bar, sol qumarlyqty qanaǵattandyra bilýimiz kerek. Oınaý úshin tek qana ýaqytty bólip qana qoımaı, sonymen birge balanyń barlyq ómirine oıyndy bere jáne sińire bilýimiz qajet. Onyń barlyq ómiri oıynnan turady” degen pikirin óz eńbekterinde atap ótken. Oıyndar arnaıy maqsatty kózdeıdi jáne naqty mindetterdi sheshedi. Oıynnyń mindeti – balanyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, belsendiligin arttyrý maqsatynda iriktelinip alynatyn naqty mazmunymen anyqtalady. Balanyń ómirge qadam basardaǵy alǵashqy qımyl - áreketi – oıyn, sondyqtan da onyń máni erekshe. Qazaq halqynyń uly oıshyly Abaı Qunanbaev: «Oıyn oınap, án salmaı, óser bala bola ma?» dep aıtqandaı balanyń ómirinde oıyn erekshe oryn alady. Jas balanyń ómirdi tanýy, eńbekke qatynasy, psıhologıalyq erekshelikteri osy oıyn ústinde qalyptasady
Oıyn – balalar úshin kúrdeli áreket, ol bilimdi, aqyldy uıymdastyrýdy qajet etedi. Al bilimdi bala qaıdan alady? Oǵan bala oıyn arqyly ózi úırenedi, úlkender de úıretýge tıis. Oıynnyń óz maqsaty, jospary, arnaıy zattary, t. b kóptegen erekshelikteri bolady.
Oıyn – balalardyń negizgi is - áreketiniń bir túri. Oıyn arqyly bala ómirden kóptegen málimetter alady, óziniń psıhologıalyq erekshelikterin qalyptastyrady, ıaǵnı oıyn arqyly bala bilim alady. Bala zeıini qajet etetin, ádeıilep uıymdastyrylǵan oıyndar onyń aqylyn, dúnıetanymyn keńeıtedi, minez - qulqyn, erik - jigerin qalyptastyrady. Asa iri psıhologtardyń aıtýy boıynsha, bala oıyn ústinde qandaı bolsa, óskende eńbekte de sondaı bolady. Oıyn – adamnyń ómirtanymynyń alǵashqy qadamy. Jas sábıdiń ómiri, qorshaǵan ortany tanyp, eńbekke qatynasy, psıhologıalyq erekshelikteri oıyn ústinde qalyptasady. Balalar oıyn barysynda ózderin erkin sezinedi, izdenimpazdyq, tapqyrlyq áreketi (seziný, qabyldaý, oılaý, zeıin qoıý) erik arqyly baıqalady. Túrli psıhologıalyq túsinikpen sezim áreketine súńgıdi. Oıyn ústinde bala beınebir ómirdiń ózindegideı qýanysh pen renish seziminde bolady. Balaǵa tańdalǵan bilim balanyń aqylyna laıyqtap, talabyn shabyttandyratyndaı, oıyn oıatarlyq iskerligin damytarlyqtaı, bastaǵan istiń nátıjesine jetýge tyrysarlyqtaı nárli bolýy kerek. Halyq óziniń qorshaǵan dúnıeniń qyry men syry egjeı - tegjeıli bilýdi balanyń sanasyna oıyn arqyly jastaıynan sińire bilýdi kózdegen. Oıyn bala tabıǵatymen egiz. Óıtkeni bala oıynsyz óspek emes, jan - jaqty damymaq emes. Mektepaldy daıarlyq tobynda balalarǵa oıyn arqyly sabaqtyń sapasyn arttyrýǵa tolyq múmkinshilik bar. Oıyn arqyly bala túrli logıkalyq jattyǵýlardy oryndaýǵa tóseledi. Bul jóninde belgili psıholog - ǵalym A. A. Lúblınskaıa “Zeıin balanyń belsendi áreketinde týyndap qana qoımaı, olardyń jaqsy uıymdastyrylǵan is - áreketinde. Bárinen buryn olardyń oı eńbeginde de qoldaý tabatynyn aıtady”.
İİ taraý. TÁJİRIBE TEHNOLOGIASY
Negizgi qozǵalys qasıetteriniń sıpattamasy
Mektep jasyna deıingi balany damytatyn, ósiretin, ári tárbıeleıtin de negizgi is - áreket – oıyn. Keńestik pedagog: A. S. Makarenko
«Balanyń oıynǵa degen qumarlyǵy bar, sol qumarlyqty qanaǵattandyrý kerek» — degen pikirin óz eńbekterinde atap ótken. Oıyn arqyly bala qorshaǵan ortamen, adammen, olar - dyń eńbegimen, qarym - qatynasymen tanysady. Oıyn arqyly olardyń oı - órisi damıdy. Oıyn ústinde balalar ártúrli rólde joldastarymen qarym - qatynas jasaýǵa, oıyn ústinde oılana otyryp jaýap berýge, qıaldaýǵa, elestetýge qabiletteri qalyptasady. Sózdik oıyndary balalardyń oılaý, este saqtaý qabiletin damytady. Oıynshyqtardy paıdalana bilýge úırenedi.
Arnaıy oıyn uıymdastyrylǵan oqý is - áreketiniń mazmunyna qaraı tanym - dyq, damytýshy oıyndardy, tapsyrmalardy qoldaný, balalardy zattardy bir - birimen salystyrýǵa, olardy qasıetine qaraı ajyratýǵa jáne ony tanyp bilýge úıretedi. Sóıtip bala toptaǵy jasyna sáıkes baǵdarlamalyq mindetti meńgeredi. Oıynnyń da ózine tán motıvteri bolady. Mysaly mazmundyq roldyq oıyndar balanyń zeıinin, esin oılaýyn, qıalyn qalyptastyrýdy zor mańyz arttyrady. Oıyn áser arqyly bala óz qasıetin qalaı qanaǵattandyra alatynyn qandaı qabileti bar ekenin baıqap kóredi. Al aqyl oı oyndarynda belgili bir erejelerdi saqtap oınaıdy. Olar oıyndar balanyń tapqyrlyǵyn baıqaǵyshtyǵyn zeıindigin arttyrý men qatar, erik sezim týrlerinde damytady. Oıyn túrleri kóp. Sonyń ishindegi keńinen paıdalanatyn oıyn sabaq oıyn jattyǵý sergitý oıyndary dıdaktıkalyq maqsattaǵy oıyndar, sózdik oıyndar, logıkalyq oıyn esepter ulttyq oıyndar taǵy basqa bundaı oıyndar balany jan - jaqty damytyp bilimdi tolyq ıgerýine kómektesedi. Oqý úrdisinde keńinen qoldanylatyn oıynnyń taǵy bir túri, Ol - damytýshy oıyndar.
Damytýshy oıyndardyń mańyzdylyǵy balalardyń ynta - yqylasyn esepke ala otyryp, oqýdy qyzyqty etip, bilimdi, bilikti daǵdyny qalyptastyrý Oıyn uıymdastyrýda balalarǵa jetekshi bola otyryp, oınaı bilýge, oıyn erejesin saqtaýǵa, ári olardy oınata otyryp oılanýǵa baǵyttaıdy, zattyń atyn nemese qasıetin esinde saqtap qalýǵa jol ashady, oıynǵa qyzyqtyra otyryp zeıinin, qıalyn damytady. Zattarmen oınalatyn oıyndar: “Ǵajaıyp qapshyq”, “Qaı aǵashtyń japyraǵy?” t. b. Ústel ústi oıyndardy uıymdastyrýda domıno, loto, sýretter qoldanylady. Mysaly: “Sýretti qurastyr”, “Qandaı zatqa uqsaıdy”, “ Bir sózben ata”, “4 – ne artyq?”, “Qandaı tús”, “Kim tez jınaıdy”, “Ádemi gúl”, “Beıneni qurastyr” t. b.
Oıyndardy qarapaıym matematıkalyq uǵymdy qalyptastyrý sabaǵynda paıdalaný balalardyń alǵan bilimin kúndelikti ómirimen ushtastyrýǵa qolaıly. Oıyn sabaqtyń mazmunyn baıyta balalardyń qıaldaryn qozǵap, zeıinderin keńeıte túsedi. “Sanamaq”, “On saýsaq” óleńderin jattatyp, mazmunyn túsindi - rý arqyly balalardyń tilin ustartyp, logıkalyq oı - júıelerin qalyptastyrýǵa bolady. Balalardyń belsendiligin arttyra túsý maqsatynda árbir sabaqty túrlendirip ótkizý oryndy.
Oıyndardy únemi paıdalaný arqyly balalardyń aýyzsha esepteýge jattyǵýyna logıkalyq oı - júıelerin jetildirýge, túsinýge tolyq múmkinshilik bar. Olardyń qataryna halyq oıyndaryn jatqyzýǵa bolady. Atap aıtqanda, “Qaı qolymda?”, “Qansha asyq?”, “Neshe japyraq?” t. b.
Oıyn balanyń aldynan ómirdiń esigin ashyp, onyń shyǵarmashylyq qabiletin oıatyp, búkil ómirine ushtasa beredi. Sonymen qatar, oıyn - tynysy keń, oıdan - oıǵa jeteleıtin qıalymen qanat bitiretin osyndaı ǵajaıyp nárse aqyl - oı jetekshisi, densaýlyq kepili, ómir tynysy.
Oıyn uıymdastyrýda balalarǵa jetekshi bola otyryp oınaı bilýge, ereje - sin saqtaýǵa, oılanýǵa baǵyttaý, oıynǵa qyzyqtyra otyryp zeıinin, qıalyn damytý jáne qozǵaý, belsendiligin arttyrý bolyp sanalady.
Balalardyń oı - órisin damytatyn “Sanamaq” oıyny. Onyń basty ereksheligi balanyń oılaý qabiletin jetildirý. Ataý uıqastaryn sanaý arqyly bala san úırenedi, sanǵa aty uıqas zattardy tanyp biledi.
Bir degenim – bileý,
Eki degenim – egeý,
Úsh degenim – úki,
Tórt degenim – tósek. t. b.
Balalardyń oı belsendiligin, sanaly oılana bilýin damytý, jetildirý – tárbıeshiniń negizgi mindeti. Oıyn balanyń oılaý qabileti men sózdik qoryn damytýǵa, daǵdy men sheberlikti meńgerýge, qıyndylyqty jeńýge, tózimdilikke baýlıdy7Balalardyń oılaý qabiletterin damytýǵa sózjumbaq, rebýs, “Uıqasyn tap” oıyndarynyń áseri mol. Mysaly, “Uıqasyn tap” oıyny arqyly balalardyń bilsem degen utymy artyp, qyzyǵyp, belsendiligi tanylady.
1. Ózinshe noıan,
Qorqaq kim? (qoıan)
2. Tumsyǵymen shymshyp,
Qurt teredi… (shymshyq)
3. Bata almas túlki,
Ústi tiken… (kirpi)
4. Óńeshi keń tańdaıyn,
Dánge tosty… (kombaın).
Qazaqtyń ulttyq oıyndaryn qoldaný. Mysaly, “Saqına salý”, “Aqsúıek” t. b. Rebýstar sheshýdiń balanyń oı ushqyrlyǵyn damytýǵa áseri mol. Balany ushqyr oıǵa, tapqyrlyqqa jeteleıtin jumbaqtardy ár sabaq saıyn júıeli paıdalaný kerek. Sabaqta balalarǵa jumbaqtardy jatqa aıtqyzýdyń ózi tilin jattyqtyrady. Oıyn – balalar áreketiniń negizgi túri, sondyqtan ol bala ómirinde tárbıe men bilim berýdiń sheshýshi sharty bolyp tabylady. Bala ózin qorshaǵan ortany adamdar arasyndaǵy qarym - qatynasty bilýi men sezinýi oıyn negizinde júzege asady.
1. Oıynnyń maqsaty naqty qoıylyp, kerekti kórnekilikter men materıaldar kúnilgeri daıyndalyp, ońtaıly jerge qoıylýy kerek.
2. Oıynǵa kiriser aldynda onyń júrgizilý tártibi balalarǵa ábden túsindirilgeni jón.
Oıynnyń barysynda tárbıeshi balalardyń túgel qatysýyn qadaǵalaýmen qatar, olardyń oıyn ústinde sheshim qabyldaı bilýine, oılana bilýine jeteleýi kerek. Oıyn túrleriniń uıymdastyrylǵan taqyryby men mazmunyna neǵurlym sáıkes alynsa onyń tanymdyq, tárbıelik mańyzy da arta túsedi. Ony tıimdi paıdalaný sabaqtyń áserligin, tartymdylyǵyn kúsheıtedi, balalardyń sabaqqa yntasy men qyzyǵýshylyǵyn arttyrady.
İİİ - taraý TÁJİRIBE NÁTIJELİLİGİ
Oınata otyryp, oqytý ádis - tásilder júıesi anyqtaldy. Balalardy oı órisin damytýda oıyn is - sharalary uıymdastyryldy. Oıyn arqyly balanyń psıhıkasynda sapaly ózgerister týdy (balanyń zeıini, oılaýy, qıaldaý qabileti). Oıyn ústinde balalar ártúrli rólde joldastarymen qarym - qatynas jasaýǵa, oıyn ústinde oılana jaýap berýge, qıaldaýǵa, elesteýge qabiletteri qalyptasatynyn baıqadym. Sózdik oıyndardy balalardyń este saqtaý qabiletin damytady.
Oıynshyqtardy paıdalana bilýge úırendi. Balalarǵa jetekshi bola otyryp, oınaı bilýge oıyn erejesin saqtaýǵa ári olardy oınata otyryp oılanýǵa baǵyt jasap otyramyn. Ol zattyń atyn nemese qasıetin esinde saqtap qalýǵa jol ashady, oıynǵa qyzyqtyra otyryp zeıinin qıalyn damytady.
Oqý - tárbıe prosesin oınata otyryp, damytýǵa yńǵaılap uıymdastyryldy. Júrgizilgen zertteýler nátıjesi kórsetkendeı, balalardyń tanymdyq, qarym - qatynas, qorshaǵan ortamen damytýdaǵy qabiletteri artyp, ósýde, qorytyndy kezinde jaqsy nátıjege ıe boldy: joǵary deńgeıi 30% - ǵa, ortasha 15 % ósti. Balalardyń deńgeıi tómen derlik qalǵan joq.
Tárbıelenýshiler balabaqshada uıymdastyrylǵan ártúrli is - sharalarǵa qatysyp, óz tanymdyq potensıaldaryn kórsete aldy. Bizdiń toptyń balalary qashyqtyqtan ótkizý baıqaýlarynyń turaqty qatysýshylary. Balalardyń jumysy eleýsiz qalǵan joq, árqashanda júldeli oryndarmen marapattaldy.
Baıqaýlar qorytyndysy, júzege asyrylǵan jumys prosesinde múmkindik jasaýǵa oń nátıjeli qorytyndy berdi. «Oıyn degenimiz ushqyn, bilimge qushtarlyq pen elikteýdiń mazdap janar oty» dep V. F. Sýhomlınskıı aıtqandaı oıyn aqyldy, oıdy, tapqyr alǵyrlyqty damytatynyn balalardyń oılaý, este saqtaý qabiletin damytyp, olardy eńbektenýge, izdenýge baýlıtyn sabaq elementteriniń biri - oıyndar ekenin túsindim. Sondyqtan ótkizgen ár sabaǵymda bolsyn, is-sharalarda, merekelerde, bolsyn oıyn elementterin qoldanaýǵa tyrysamyn.
Óz tájrıbemde oıyn - balalardyń sabaqqa qyzyǵýyn, belsendiligin arttyryp, oılaý qabiletin damytýǵa, ujymshyldyqqa tárbıeleıtine, tapqyrlyqqa, alǵyrlyqqa, jyldamdyqqa baýlıtynyna, jáne de durys tańdap alynǵan oıyn balanyń qıalyn, sana - sezimin ósirip, sózdik qoryn molaıtyp, óz betimen eńbektenýge daǵdylandyratynyn baıqadym.
İV - taraý JOBA MONITORIŃİSİ
Ótkiziletin jumystar kelesi nátıjelerdi kórsetti: balalardyń sóıleý sapasy, oılaýy, qabyldaý, qozǵalys shapshańdyǵy, eńbeksúıgishtik qabiletteri jaqsardy. Sóıleýdi damytý boıynsha jumys tájirıbesiniń nátıjeliligi únemi baqylanady. Oqý jylynyń I jartysynda jáne II jartysynda monıtorıń júrgiziledi. Jyl basynda mektepke deıingi jastaǵy balalarmen jumys júrgize otyryp bilim deńgeılerin kóterdim. Sonyń nátıjesi retinde úshinshi jyldyń sońynda toptyń balalarynyń bilim deńgeıi birshama óskendigin baıqadym.
Tájirıbe avtory: Sýltanova Gýljamıla Jýmabekovna
Pedagogıkalyq ótili: 10 jyl
Tolyq nusqasyn júkteý
Tájirıbe taqyryby: «Oıyn arqyly balanyń oı órisin damytý»
Tájirıbeniń jumys isteý uzaqtyǵy. 3 etaptan turady:
Jumys tájirıbesi 2018 jyldyń qyrkúıek aıynan bastap jumys istep, birneshe kezeńderge bólinedi:
I kezeń – bastapqy – teorıalyq kezeń 2018 jyl, qyrkúıek
İİ negizgi kezeń – tájirıbelik kezeń 2019 jyl,
İİİ kezeń – qorytyndy – baǵalaý kezeńi mamyr 2020 jyl.
İ. Taraý TÁJİRIBE TÝRALY AQPARAT
1. Tájirıbe jobasynyń maqsaty men negizi mindetteri:
Oıyn birlestikterin qurý, jalǵyz jáne toptasyp oınaý daǵdylaryn qalyptastyrý;
Búldirshinderge oıyndardyń mándiligin, olardy ótkizýdiń ádisterin oılastyra otyryp, olarǵa áser ete bilý, dıdaktıkalyq tapsyrmalarǵa barlyq balalardy qamtýǵa tyrysý, oıyn - sabaqtar arqyly tıimdi bilim berip, «qabyldaý, oılaný, sóıleý» psıhıkalyq prosesterin jetildirý, balanyń oılaý jáne qıaldaý qasıetterin damytý;
Oıyndar men oıyn materıaldaryna qamqorlyqpen qaraýǵa, óz betimen olardy retke keltirýge tárbıeleý.
Qoǵam talabyna sáıkes, elimizdiń damyǵan elderimen ıyq tiresip turý úshin, elimizdiń bolashaǵy men qazirgi kezeńi úshin bilimdi, zerdeli, óz betimen is - áreket ete alatyn, qoǵamnan óz ornyn taba alatyn, boıynda ulttyq sana, ulttyq psıhologıa qalyptasqan parasatty azamat tárbıelep ósirý – otbasynyń, balabaqshanyń, barsha halyqtyń mindeti. Zamanaýı alǵa qoıǵan bul mindetterdi óz máninde sheshý úshin mektepke deıingi tárbıe men bilim berý mazmunyń túbegeıli jańartý kózdelýde. Qazirgi ómirdiń ózinen týyndap otyrǵan talaptardy oryndaý, jańalyqqa jarshy bolý úzilissiz tárbıe negiziniń bastaý bulaǵy mektepke deıingi uıymdardan bastalǵany oryndy.
MDU - da júzege asyrylatyn baǵdarlamalar tárbıelenýshilerdiń tolyq tulǵalyq damýyna kómektesedi, olardyń aqparattyq deńgeıin arttyrady jáne alǵan bilimderin, iskerlikterin, daǵdylaryn praktıkalyq qyzmette qoldanýǵa yqpal etedi. Mektep jasyna deıingi balalarmen jumys isteýdiń pedagogıkalyq tájirıbesine negizdele otyryp, baǵdarlamanyń barlyq bólimderi nazardan tys jibermeýge tyrysamyn. Biraq balalar tilin, oı órisin damytýǵa erekshe nazar aýdaramyn, sebebi balabaqshada balalardy tárbıeleý men oqytýdyń basty mindetteriniń biri sóıleý, sóıleý qarym - qatynasyn damytý bolyp tabylady. «Oıyn arqyly balalardyń oı - órisin damytý»taqyrybyn jaı alǵan joqpyn, sebebi tárbıeshilerdiń oqý – tárbıe jumysynyń negizgi salasy sabaq. Oqý is - áreketi ústinde balalardyń biliktiligi, iskerligi, daǵdysy, dúnıetanymy damıdy. Negizgi betburys balalar biliminiń sapasyn arttyrý, ol degenimiz túpki nátıjeni kóre bilý, ıaǵnı balalarǵa bergen bilimimizdiń qaıtarymyn kórý. Ol úshin toptaǵy balalardyń barlyǵyn qyzyqtyra otyryp qatystyrý qajet. Bes saýsaq birdeı emes, ıaǵnı ár balanyń oqý is - áreketine qyzyǵýshylyǵy, dúnıetanymy, damý erekshelikteri ártúrli. Sondyqtan balalardyń osy toptaryna ártúrli deńgeıde talap qoıýǵa týra keledi. Al oıyn elementteri kez - kelgen balanyń qyzyǵýshylyǵyn týdyrady. Oıyn elementterin qoldana otyryp tárbıeshi balalardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn, zeıinin arttyrý maqsatynda ártúrli ádis - tásilderdi qoldanady. Atap aıtqanda, tárbıeshi oıyn jaǵdaıattaryn týǵyza otyryp, ártúrli zattardy qoldaný arqyly suraqtar qoıyp, zatty kórsetip, túsindirip oıyn sújetin qurastyrady.
Eresek toptardaǵy til - damytý oqý is - áreketi dıdaktıkalyq oıyndardy jańa taqyrypty túsindirý barysynda, qaıtalaý, pysyqtaý, jattyǵý sabaqtarynda da paıdalanýǵa bolady. Eresek toptardaǵy balalar áli de oıyn balasy, sondyqtan tárbıeshi olardy jalyqtyrmaı oqý is - áreketin ártúrli oıyn túrlerimen qyzyqty ótkizýge tyrysýy qajet. Oıyndar balalardyń oı - órisin damytyp, oılaý qabiletin arttyrýmen qatar, úıretilgen, ótilgen taqyryptardy sanaly da berik meńgerýge úlken áser etedi. Oıyndar balalardyń shyǵarmashylyq oılaý qabiletterin jetildirýmen qatar, sózdik qorlaryn molaıtyp, saýatty jazýǵa da baýlıdy. Balalar oıyn oınaý barysynda úırengen sózderin aıtyp qana qoımaı, onyń qandaı maǵynada qoldanylatynyn da biledi.
Oıyn oqý - is áreketinde mazmunymen tyǵyz baılanysta júrgizilgende ǵana durys nátıjeler beredi. Balalar bolsa oıyn barysynda qıyndyqtardy kezdestirip, biraq tárbıeshiniń kómegi tıgennen keıin bala oıynǵa qanaǵaty tolyp bilimge degen qyzyǵýshylyǵy tolady, sodan soń bala bul dıdaktıkalyq oıyn arqyly ózi sezbeı turyp zeıini bolsyn, esi bolsyn, oılaýy bolsyn jetile túskenin baıqalyp qalasyń. Oıyn – balanyń jan serigi. Qaı bala bolmasyn oınap ósedi. Oıyn syrttaı qaraǵanda qıyndyǵy joq, op - ońaı kórinýi múmkin. Al is júzinde bala úshin oıynǵa qatysty basqalarmen til tabysyp, óziniń oılaǵan oıyn iske asyrý ońaı emes. Oıynǵa zer salyp, oı júgirtip qarar bolsaq, sol oıyndardan úlken de mándi - maǵynaly ister týyndap órbıtiniń baıqaımyz. Óıtkeni, eń aldymen ne nárseniń bolsyn jol bastar qaınar kózi bolatyny belgili.
Búginde balanyń tiliniń, oı órisiniń damýy alańdatarlyq másele ekeni bárimizge aıan. Ádebı shyǵarmalar, ertegi tyńdap óspegen bala kompúterler men uıaly telefondardan bas kótermeı jatady. Osydan da balanyń tildik qory az, baılanystyryp sóıleýge beıimdelmegen, ortaǵa beıimdelýi nashar uıalshaq qasıetter basym keledi. Osyndaı kemshilikterdi baıqaı kele balanyń boıyndaǵy jaqsy qasıetter men múmkindikterdi ashyp, tilderin, oı óristerin damytyp, olardyń ónegeli de tárbıeli bolyp tárbıelenýin oıyn ádisi arqyly iske asyrýǵa tyrystym.
2. Tájirıbe ózektiligi
Keńestik pedagog A. S. Makarenko: “Balanyń oıynǵa degen qumarlyǵy bar, sol qumarlyqty qanaǵattandyra bilýimiz kerek. Oınaý úshin tek qana ýaqytty bólip qana qoımaı, sonymen birge balanyń barlyq ómirine oıyndy bere jáne sińire bilýimiz qajet. Onyń barlyq ómiri oıynnan turady” degen pikirin óz eńbekterinde atap ótken. Oıyndar arnaıy maqsatty kózdeıdi jáne naqty mindetterdi sheshedi. Oıynnyń mindeti – balanyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, belsendiligin arttyrý maqsatynda iriktelinip alynatyn naqty mazmunymen anyqtalady. Balanyń ómirge qadam basardaǵy alǵashqy qımyl - áreketi – oıyn, sondyqtan da onyń máni erekshe. Qazaq halqynyń uly oıshyly Abaı Qunanbaev: «Oıyn oınap, án salmaı, óser bala bola ma?» dep aıtqandaı balanyń ómirinde oıyn erekshe oryn alady. Jas balanyń ómirdi tanýy, eńbekke qatynasy, psıhologıalyq erekshelikteri osy oıyn ústinde qalyptasady
Oıyn – balalar úshin kúrdeli áreket, ol bilimdi, aqyldy uıymdastyrýdy qajet etedi. Al bilimdi bala qaıdan alady? Oǵan bala oıyn arqyly ózi úırenedi, úlkender de úıretýge tıis. Oıynnyń óz maqsaty, jospary, arnaıy zattary, t. b kóptegen erekshelikteri bolady.
Oıyn – balalardyń negizgi is - áreketiniń bir túri. Oıyn arqyly bala ómirden kóptegen málimetter alady, óziniń psıhologıalyq erekshelikterin qalyptastyrady, ıaǵnı oıyn arqyly bala bilim alady. Bala zeıini qajet etetin, ádeıilep uıymdastyrylǵan oıyndar onyń aqylyn, dúnıetanymyn keńeıtedi, minez - qulqyn, erik - jigerin qalyptastyrady. Asa iri psıhologtardyń aıtýy boıynsha, bala oıyn ústinde qandaı bolsa, óskende eńbekte de sondaı bolady. Oıyn – adamnyń ómirtanymynyń alǵashqy qadamy. Jas sábıdiń ómiri, qorshaǵan ortany tanyp, eńbekke qatynasy, psıhologıalyq erekshelikteri oıyn ústinde qalyptasady. Balalar oıyn barysynda ózderin erkin sezinedi, izdenimpazdyq, tapqyrlyq áreketi (seziný, qabyldaý, oılaý, zeıin qoıý) erik arqyly baıqalady. Túrli psıhologıalyq túsinikpen sezim áreketine súńgıdi. Oıyn ústinde bala beınebir ómirdiń ózindegideı qýanysh pen renish seziminde bolady. Balaǵa tańdalǵan bilim balanyń aqylyna laıyqtap, talabyn shabyttandyratyndaı, oıyn oıatarlyq iskerligin damytarlyqtaı, bastaǵan istiń nátıjesine jetýge tyrysarlyqtaı nárli bolýy kerek. Halyq óziniń qorshaǵan dúnıeniń qyry men syry egjeı - tegjeıli bilýdi balanyń sanasyna oıyn arqyly jastaıynan sińire bilýdi kózdegen. Oıyn bala tabıǵatymen egiz. Óıtkeni bala oıynsyz óspek emes, jan - jaqty damymaq emes. Mektepaldy daıarlyq tobynda balalarǵa oıyn arqyly sabaqtyń sapasyn arttyrýǵa tolyq múmkinshilik bar. Oıyn arqyly bala túrli logıkalyq jattyǵýlardy oryndaýǵa tóseledi. Bul jóninde belgili psıholog - ǵalym A. A. Lúblınskaıa “Zeıin balanyń belsendi áreketinde týyndap qana qoımaı, olardyń jaqsy uıymdastyrylǵan is - áreketinde. Bárinen buryn olardyń oı eńbeginde de qoldaý tabatynyn aıtady”.
İİ taraý. TÁJİRIBE TEHNOLOGIASY
Negizgi qozǵalys qasıetteriniń sıpattamasy
Mektep jasyna deıingi balany damytatyn, ósiretin, ári tárbıeleıtin de negizgi is - áreket – oıyn. Keńestik pedagog: A. S. Makarenko
«Balanyń oıynǵa degen qumarlyǵy bar, sol qumarlyqty qanaǵattandyrý kerek» — degen pikirin óz eńbekterinde atap ótken. Oıyn arqyly bala qorshaǵan ortamen, adammen, olar - dyń eńbegimen, qarym - qatynasymen tanysady. Oıyn arqyly olardyń oı - órisi damıdy. Oıyn ústinde balalar ártúrli rólde joldastarymen qarym - qatynas jasaýǵa, oıyn ústinde oılana otyryp jaýap berýge, qıaldaýǵa, elestetýge qabiletteri qalyptasady. Sózdik oıyndary balalardyń oılaý, este saqtaý qabiletin damytady. Oıynshyqtardy paıdalana bilýge úırenedi.
Arnaıy oıyn uıymdastyrylǵan oqý is - áreketiniń mazmunyna qaraı tanym - dyq, damytýshy oıyndardy, tapsyrmalardy qoldaný, balalardy zattardy bir - birimen salystyrýǵa, olardy qasıetine qaraı ajyratýǵa jáne ony tanyp bilýge úıretedi. Sóıtip bala toptaǵy jasyna sáıkes baǵdarlamalyq mindetti meńgeredi. Oıynnyń da ózine tán motıvteri bolady. Mysaly mazmundyq roldyq oıyndar balanyń zeıinin, esin oılaýyn, qıalyn qalyptastyrýdy zor mańyz arttyrady. Oıyn áser arqyly bala óz qasıetin qalaı qanaǵattandyra alatynyn qandaı qabileti bar ekenin baıqap kóredi. Al aqyl oı oyndarynda belgili bir erejelerdi saqtap oınaıdy. Olar oıyndar balanyń tapqyrlyǵyn baıqaǵyshtyǵyn zeıindigin arttyrý men qatar, erik sezim týrlerinde damytady. Oıyn túrleri kóp. Sonyń ishindegi keńinen paıdalanatyn oıyn sabaq oıyn jattyǵý sergitý oıyndary dıdaktıkalyq maqsattaǵy oıyndar, sózdik oıyndar, logıkalyq oıyn esepter ulttyq oıyndar taǵy basqa bundaı oıyndar balany jan - jaqty damytyp bilimdi tolyq ıgerýine kómektesedi. Oqý úrdisinde keńinen qoldanylatyn oıynnyń taǵy bir túri, Ol - damytýshy oıyndar.
Damytýshy oıyndardyń mańyzdylyǵy balalardyń ynta - yqylasyn esepke ala otyryp, oqýdy qyzyqty etip, bilimdi, bilikti daǵdyny qalyptastyrý Oıyn uıymdastyrýda balalarǵa jetekshi bola otyryp, oınaı bilýge, oıyn erejesin saqtaýǵa, ári olardy oınata otyryp oılanýǵa baǵyttaıdy, zattyń atyn nemese qasıetin esinde saqtap qalýǵa jol ashady, oıynǵa qyzyqtyra otyryp zeıinin, qıalyn damytady. Zattarmen oınalatyn oıyndar: “Ǵajaıyp qapshyq”, “Qaı aǵashtyń japyraǵy?” t. b. Ústel ústi oıyndardy uıymdastyrýda domıno, loto, sýretter qoldanylady. Mysaly: “Sýretti qurastyr”, “Qandaı zatqa uqsaıdy”, “ Bir sózben ata”, “4 – ne artyq?”, “Qandaı tús”, “Kim tez jınaıdy”, “Ádemi gúl”, “Beıneni qurastyr” t. b.
Oıyndardy qarapaıym matematıkalyq uǵymdy qalyptastyrý sabaǵynda paıdalaný balalardyń alǵan bilimin kúndelikti ómirimen ushtastyrýǵa qolaıly. Oıyn sabaqtyń mazmunyn baıyta balalardyń qıaldaryn qozǵap, zeıinderin keńeıte túsedi. “Sanamaq”, “On saýsaq” óleńderin jattatyp, mazmunyn túsindi - rý arqyly balalardyń tilin ustartyp, logıkalyq oı - júıelerin qalyptastyrýǵa bolady. Balalardyń belsendiligin arttyra túsý maqsatynda árbir sabaqty túrlendirip ótkizý oryndy.
Oıyndardy únemi paıdalaný arqyly balalardyń aýyzsha esepteýge jattyǵýyna logıkalyq oı - júıelerin jetildirýge, túsinýge tolyq múmkinshilik bar. Olardyń qataryna halyq oıyndaryn jatqyzýǵa bolady. Atap aıtqanda, “Qaı qolymda?”, “Qansha asyq?”, “Neshe japyraq?” t. b.
Oıyn balanyń aldynan ómirdiń esigin ashyp, onyń shyǵarmashylyq qabiletin oıatyp, búkil ómirine ushtasa beredi. Sonymen qatar, oıyn - tynysy keń, oıdan - oıǵa jeteleıtin qıalymen qanat bitiretin osyndaı ǵajaıyp nárse aqyl - oı jetekshisi, densaýlyq kepili, ómir tynysy.
Oıyn uıymdastyrýda balalarǵa jetekshi bola otyryp oınaı bilýge, ereje - sin saqtaýǵa, oılanýǵa baǵyttaý, oıynǵa qyzyqtyra otyryp zeıinin, qıalyn damytý jáne qozǵaý, belsendiligin arttyrý bolyp sanalady.
Balalardyń oı - órisin damytatyn “Sanamaq” oıyny. Onyń basty ereksheligi balanyń oılaý qabiletin jetildirý. Ataý uıqastaryn sanaý arqyly bala san úırenedi, sanǵa aty uıqas zattardy tanyp biledi.
Bir degenim – bileý,
Eki degenim – egeý,
Úsh degenim – úki,
Tórt degenim – tósek. t. b.
Balalardyń oı belsendiligin, sanaly oılana bilýin damytý, jetildirý – tárbıeshiniń negizgi mindeti. Oıyn balanyń oılaý qabileti men sózdik qoryn damytýǵa, daǵdy men sheberlikti meńgerýge, qıyndylyqty jeńýge, tózimdilikke baýlıdy7Balalardyń oılaý qabiletterin damytýǵa sózjumbaq, rebýs, “Uıqasyn tap” oıyndarynyń áseri mol. Mysaly, “Uıqasyn tap” oıyny arqyly balalardyń bilsem degen utymy artyp, qyzyǵyp, belsendiligi tanylady.
1. Ózinshe noıan,
Qorqaq kim? (qoıan)
2. Tumsyǵymen shymshyp,
Qurt teredi… (shymshyq)
3. Bata almas túlki,
Ústi tiken… (kirpi)
4. Óńeshi keń tańdaıyn,
Dánge tosty… (kombaın).
Qazaqtyń ulttyq oıyndaryn qoldaný. Mysaly, “Saqına salý”, “Aqsúıek” t. b. Rebýstar sheshýdiń balanyń oı ushqyrlyǵyn damytýǵa áseri mol. Balany ushqyr oıǵa, tapqyrlyqqa jeteleıtin jumbaqtardy ár sabaq saıyn júıeli paıdalaný kerek. Sabaqta balalarǵa jumbaqtardy jatqa aıtqyzýdyń ózi tilin jattyqtyrady. Oıyn – balalar áreketiniń negizgi túri, sondyqtan ol bala ómirinde tárbıe men bilim berýdiń sheshýshi sharty bolyp tabylady. Bala ózin qorshaǵan ortany adamdar arasyndaǵy qarym - qatynasty bilýi men sezinýi oıyn negizinde júzege asady.
1. Oıynnyń maqsaty naqty qoıylyp, kerekti kórnekilikter men materıaldar kúnilgeri daıyndalyp, ońtaıly jerge qoıylýy kerek.
2. Oıynǵa kiriser aldynda onyń júrgizilý tártibi balalarǵa ábden túsindirilgeni jón.
Oıynnyń barysynda tárbıeshi balalardyń túgel qatysýyn qadaǵalaýmen qatar, olardyń oıyn ústinde sheshim qabyldaı bilýine, oılana bilýine jeteleýi kerek. Oıyn túrleriniń uıymdastyrylǵan taqyryby men mazmunyna neǵurlym sáıkes alynsa onyń tanymdyq, tárbıelik mańyzy da arta túsedi. Ony tıimdi paıdalaný sabaqtyń áserligin, tartymdylyǵyn kúsheıtedi, balalardyń sabaqqa yntasy men qyzyǵýshylyǵyn arttyrady.
İİİ - taraý TÁJİRIBE NÁTIJELİLİGİ
Oınata otyryp, oqytý ádis - tásilder júıesi anyqtaldy. Balalardy oı órisin damytýda oıyn is - sharalary uıymdastyryldy. Oıyn arqyly balanyń psıhıkasynda sapaly ózgerister týdy (balanyń zeıini, oılaýy, qıaldaý qabileti). Oıyn ústinde balalar ártúrli rólde joldastarymen qarym - qatynas jasaýǵa, oıyn ústinde oılana jaýap berýge, qıaldaýǵa, elesteýge qabiletteri qalyptasatynyn baıqadym. Sózdik oıyndardy balalardyń este saqtaý qabiletin damytady.
Oıynshyqtardy paıdalana bilýge úırendi. Balalarǵa jetekshi bola otyryp, oınaı bilýge oıyn erejesin saqtaýǵa ári olardy oınata otyryp oılanýǵa baǵyt jasap otyramyn. Ol zattyń atyn nemese qasıetin esinde saqtap qalýǵa jol ashady, oıynǵa qyzyqtyra otyryp zeıinin qıalyn damytady.
Oqý - tárbıe prosesin oınata otyryp, damytýǵa yńǵaılap uıymdastyryldy. Júrgizilgen zertteýler nátıjesi kórsetkendeı, balalardyń tanymdyq, qarym - qatynas, qorshaǵan ortamen damytýdaǵy qabiletteri artyp, ósýde, qorytyndy kezinde jaqsy nátıjege ıe boldy: joǵary deńgeıi 30% - ǵa, ortasha 15 % ósti. Balalardyń deńgeıi tómen derlik qalǵan joq.
Tárbıelenýshiler balabaqshada uıymdastyrylǵan ártúrli is - sharalarǵa qatysyp, óz tanymdyq potensıaldaryn kórsete aldy. Bizdiń toptyń balalary qashyqtyqtan ótkizý baıqaýlarynyń turaqty qatysýshylary. Balalardyń jumysy eleýsiz qalǵan joq, árqashanda júldeli oryndarmen marapattaldy.
Baıqaýlar qorytyndysy, júzege asyrylǵan jumys prosesinde múmkindik jasaýǵa oń nátıjeli qorytyndy berdi. «Oıyn degenimiz ushqyn, bilimge qushtarlyq pen elikteýdiń mazdap janar oty» dep V. F. Sýhomlınskıı aıtqandaı oıyn aqyldy, oıdy, tapqyr alǵyrlyqty damytatynyn balalardyń oılaý, este saqtaý qabiletin damytyp, olardy eńbektenýge, izdenýge baýlıtyn sabaq elementteriniń biri - oıyndar ekenin túsindim. Sondyqtan ótkizgen ár sabaǵymda bolsyn, is-sharalarda, merekelerde, bolsyn oıyn elementterin qoldanaýǵa tyrysamyn.
Óz tájrıbemde oıyn - balalardyń sabaqqa qyzyǵýyn, belsendiligin arttyryp, oılaý qabiletin damytýǵa, ujymshyldyqqa tárbıeleıtine, tapqyrlyqqa, alǵyrlyqqa, jyldamdyqqa baýlıtynyna, jáne de durys tańdap alynǵan oıyn balanyń qıalyn, sana - sezimin ósirip, sózdik qoryn molaıtyp, óz betimen eńbektenýge daǵdylandyratynyn baıqadym.
İV - taraý JOBA MONITORIŃİSİ
Ótkiziletin jumystar kelesi nátıjelerdi kórsetti: balalardyń sóıleý sapasy, oılaýy, qabyldaý, qozǵalys shapshańdyǵy, eńbeksúıgishtik qabiletteri jaqsardy. Sóıleýdi damytý boıynsha jumys tájirıbesiniń nátıjeliligi únemi baqylanady. Oqý jylynyń I jartysynda jáne II jartysynda monıtorıń júrgiziledi. Jyl basynda mektepke deıingi jastaǵy balalarmen jumys júrgize otyryp bilim deńgeılerin kóterdim. Sonyń nátıjesi retinde úshinshi jyldyń sońynda toptyń balalarynyń bilim deńgeıi birshama óskendigin baıqadym.
Tájirıbe avtory: Sýltanova Gýljamıla Jýmabekovna
Pedagogıkalyq ótili: 10 jyl
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
-
Ádistemelik usynystar muǵalimge 1 - synyp bilim alýshylaryna «Saýat ashý» páni boıynsha jıyntyq baǵalaýdy josparlaý, uıymdastyrý jáne ótkizýge kómek quraly retinde qurastyrylǵan. Ádistemelik usynystar...
