InfoHub Logo

Óz urpaǵyna jeti atasyn úıretý — atadan balaǵa jalǵasyp kele jatqan qazaqtyń tárbıelik dástúri. Munyń qandastyq jaǵynan alǵanda úlgi bolarlyq zor qyzmeti men mańyzyn halqymyz erte túsingen jáne ony berik ustanyp kelgen. Endi osy qaǵıdanyń tereń tamyryna kóz jiberip kóreıik.

Birinshiden, jeti ata týysqandyq, aǵaıyndyq birlikti, yntymaqty ustana otyryp, bir aýyl, bir baýyr bolyp ómir súrgen. Bir rýdyń adamdary osy kúnge deıin bir jerde mekendep kele jatyr.

Ekinshiden, jeti ataǵa deıingi týys-týǵandardyń turmys-tirshiligi de, kúnkórisi de, turǵan jer, sýy da, óris, qonys, jaılaýy da qysy-jazy qatar nemese birge bolady. Qıyndyqta bir-birine demeýshi, qamqorshy, pana bolady, qýanyshty da, renish-qaıǵyny da birge bólisedi.

Úshinshiden, bir atadan taraǵan týystar men jas urpaqtar birin-biri jaqsy tanıdy. Aǵaly-inili, apaly-sińli degendeı, syılastyqta, baýyrmaldyqta birge ósedi. Mundaı týys-týǵan, jaqyn-jýyqtar arasynda orynsyz janjal, urlyq-qarlyq, barymta, zorlyq-zombylyq sıaqty jat ister bolmaıdy. Óıtkeni tártip boıynsha týystar bir-biriniń malyn urlamaıdy. Kerisinshe, syrttaı qamqorshy bolyp, jaqyn-jýyqtarynyń mal-janyna kóz salyp júredi. Ákeler men analar bir kindikten shyqqan perzentterin el, rý namysyn qorǵaıtyn erjúrek, qaıyrymdy, qanshyl, uıymshyl, baýyrmal etip tárbıeleıdi. «Qanyna tartpaǵannyń qary synsyn» — dep qatty aıtatyny taǵy bar. Jeti ata uǵymynda aǵaıyn arasyndaǵy úzilmes birlik, buzylmas tektilik, tárbıe, tálimi óte zor.

Endi osy jeti ata shejiresine kim jatady? Bul týraly ár túrli oılar men boljamdar, talas-pikirler baspasózde de, basqa ortada da týyndap jatady. Týra aıtý kerek, bul — burynǵy arýaqty ata-babalarymyz bekitip, aıtyp, dáleldep, naqty tujyrymdap salyp ketken sara jol. Jeti ata uǵymy — jańa zań jobasy emes, ejelden qalyptasqan qanatty qaǵıda, sanaǵa sińgen ósıet, ónege mektebi, ata saltymyz.

Qazaq halqy ár sózge mán bergen. Áńgime etip otyrǵan taqyrypta ata degen sóz bar, ıaǵnı bul ata-baba degen uǵymdy kórsetip, taıǵa tańba basqandaı, soqyrǵa taıaq ustatqandaı aıtyp tur. Olaı bolsa, jeti ata shejiresi ózimizge deıingi ata-babalarymyzdan bastap taratylady.

1. Óziń. 2 Áke. 3. Ata. 4. Arǵy ata. 5. Baba. 6. Túp ata. 7. Tek ata.

Bul ataýlar keı jerlerde basqasha atalýy da múmkin. Biraq, qalaı degenmen de, jeti ata joly osylaısha taratylatynyn burynǵy bı, sheshender aıtyp ketkeni aqıqat shyndyq. Burynǵylar jón surasqanda: «Ata-tegiń kim?» — dep suraıtyny, mine, osydan shyqqan.

Ata-babalarymyz jeti ataǵa deıin qan aralastyrmaıdy, týystyq qalypty buzbaıdy. Segizinshi atadan bastap jańa rý atyn belgileıdi. Bul úshin sol atanyń aqsaqaldary men bıleri, el aǵalary rý múshelerin shaqyryp, boz bıe soıyp, batalasady. Olar jeti ataǵa tolǵanyn aıtyp, budan bylaı qyz alysyp, qyz berisetin qudalyqqa ruqsat etetin jol ashady. Bul dástúr —  tekti, deni saý, taza urpaq ósýiniń kepili. Osyndaı tekti urpaq ósirý tárbıesin burynǵylar erteden-aq bilgen jáne ony qatty qadaǵalap otyrǵan.

Sóz reti kelgende aıta keteıik, qazaqta júrejat, týajat degen týystyq ataýlar bar. Muny bireýler jeti ata balasyna telip júr. Bul jerde jat degen sózge mán berý kerek. Ult tárbıesine zer salsaq, urpaq burynǵy ata-babalaryn jat sanamaıdy. Mysaly, Qara qypshaq Qobylandynyń qazirgi 15, 16-shy urpaqtary batyrdy óz atam dep maqtan tutady. Eger osyǵan toqtaıtyn bolsaq, anyǵynda týajat — qyzdan taraıtyn urpaq.

---