Ózge emes ózim aıtam óz jaıynda!
Ózge emes ózim aıtam óz jaıynda!
Maqsaty:
1. Qasym Amanjolovtyń ómirimen tanystyrý, shyǵarmashylyǵynan jan - jaqty málimetter bere otyryp tanymdyq kózqarasyn qalyptastyrý, shyǵarmashylyqqa baýlý.
2. Poezıalyq shyǵarmalardy oqytýǵa ynta - jigerin arttyrý, Qasym Amanjolov óleńderi arqyly qazaq ádebıetindegi jalyndy poezıalyq týyndylardyń taqyryby men oı tereńdigin saraptaı bilýge úırete otyryp olardyń mánerlep oqý qabileti men rýhanı tanymdaryn keńeıtý.
3. Qasym jyrlaryn qamtı otyryp aqyndyqqa baýlý, Otanyn, elin, ultyn súıýge tárbıeleý, adamnyń jan dúnıesine poezıanyń áserin tanytý.
Kórnekilikter: Q. Amanjolov portreti, slaıd, kitap kórmesi, aqyn týraly dáıeksózder
Muǵalim: Qurmetti ustazdar men oqýshylar! Búgingi ádebı keshimiz qazaq óleńiniń aspanynda erekshe nurlanyp, jarqyrap ótken Qasym Amanjolovqa arnalady. Ómirge ińkár, ómirdi jyrlap ótken syrshyl aqyn jaıly syr shertip, Qasym aqyn álemine, óleń atty qudiretti muhıtqa sapar sheksek, onyń óleńderinen órilgen sazyna terbelsek dep otyrmyz.
1 - júrgizýshi.
Sóz ben sezim, oı men parasat - «Ádebıet» atty úlken ónerdiń uly týyndysy.
Qazaq dalasy - osy uly ónerge ejelden baı dala. V – Vİ ǵasyrlarda tasqa qashap jazylǵan Tonykók, Bilge qaǵan jyrlary. HV - HVİİİ ǵasyrlardaǵy qazaq jyraýlary, Abaı jyrlary - qazaq ádebıeti úshin baı asyl mura. Sol qazynadan nár alyp, Shyǵys poezıasynan sýsyndaǵan qazaqtyń daýylpaz aqyny Qasym Amanjolov edi.
Bulbulym, saıra keýdemde,
Bulbulym - meniń júregim.
Kóńildiń kúıi kelgende
Aǵyl da tegil jyr edim.
Aǵyttym oıdan el úshin
Óleńniń erke ózenin - dep aqynnyń ózi aıtqandaı, ýaqyttyń synynan synbaı, súrinbeı ótken, symbaty bólek, syrly álemniń sáýletshisi bolyp qala beretin, alashtyń aqıyq aqyndarynyń biri ǵana emes, biregeıi - Qasym Amanjolov.
2 - júrgizýshi.
Jyrlarynda zamanynyń taby bar,
Ultymyzdyń rýhy bar, jany bar.
Tentek aqyn, tekti Qasym ortańda,
Jańa ǵasyr, uly aqyndy tanyp al!
1 - júrgizýshi.
Bizdiń búgingi ádebı keshimiz Qasym Amanjolovqa arnalady.
Nyǵyraq basamyn men aıaǵymdy,
Alǵa ustap júregimdi, aıanymdy.
Óz júrgen joldaryma kelem jazyp,
Syrymdy, barlyq ómirbaıanymdy.
(Aqyn ómiri jaıly beınebaıandy tamashalaımyz)
2 - júrgizýshi.
Dúnıege keler áli talaı Qasym,
Olar da bul Qasymdy bir baıqasyn.
Órtke tıgen daýyldaı óleńimdi
Qasymnyń ózi emes dep kim aıtasyń?
1 - júrgizýshi. «Ózim týraly» óleńi oqylady.
2 - júrgizýshi.
Nar, táýekel! Qulash urdym qıynǵa,
Bul saparda súrinip te qalarmyn
Sonda, dosym, meni aıypqa buıyrma!
Jyǵylsam da júgirýmen ótemin,
Aıańshyldyń aqylyn men ne etermin?
Jyǵylarmyn, alqynarmyn, sharsharmyn,
Barar jerge burynyraq jetermin.
1 - júrgizýshi.
Qasym - álsizge shirene qarap, myqtyǵa shybyndaı bas ıetin ish pystyrar qorqaqtardan mezi bolyp jyǵylsa da, barar jerine ózgelerden bir dáýirdeı buryn jetken Qasym. Sol júırik ekpinimen, kıip - jarǵan daýyldaı adýyn qımylmen qazaq poezıasyna mádenıet ákelgen Qasymdy da tejegen dúleı kúsh, surapyl bolǵandy. Ol soǵys edi.
«Qoshtasý» óleńi
«Qanquıly jaý» óleńi
2 - júrgizýshi.
«Ómir degen bir ózen ǵoı! Adam sol ómir ózeninde domalap bara jatqan tas sekildi. Tolqyn qaqpaqylynan jaǵaǵa jetkenshe kúnder ótip barady. Surapyl soǵys jazatyn jyldarymdy alyp ketti. endi bir silkinip almasa bolmas!» dep zaman qyrsyǵyna ókinip otyrady eken.
«Ústimde sur shınelim» óleńi
1 - júrgizýshi.
Aqynnyń jan túkpirinen jańǵyryp, janartaý bop atylǵanyna maıdan dalasynda jazylǵan «Qoshtasý», «Saryarqa», «Oral», «Elge hat», «Ǵalıǵa hat» óleńderi, «Abdolla» poemalary kýá.
Kórinis: Ortaǵa kıiz basýǵa jınalǵan analar shyǵady. Bir - birine Salımashtyń úıine kıiz basýǵa baratyndaryn aıtyp, Salımashtyń úıine keledi. Analar án aıtyp, áńgimelesip otyryp kıiz basady. Osy kezde soǵystyń bastalǵany týraly radıodan daýys estiledi.
Radıodaǵy daýys:
«Tyńdańyzdar, tyńdańyzdar! Soǵys, soǵys bastaldy, Nemis basqynshylary tutqıyldan shabýyl jasady.» Analar jaman habardy estip, zaldan shýlasyp shyǵyp ketedi. (taspadan shýlaǵan, jylaǵan áıelder men balalardyń dybystary estilip turady)
Soǵysqa attanýǵa daıyndalǵan soldattar mýzyka áýenimen sap túzep, zalǵa kiredi: Komandıri soldattardy daıyndyq jattyǵýlar jasaýǵa turǵyzady.
1. Sappen júrý.
2. Birinshi áskerı top alǵa shyǵyp eńbekteý.
3. Ekinshi áskerı top júrelep júrý.
4. Qarýlaryn ustaý tásilderin úırený.
5. Uranmen soǵysqa attaný.
Uran: Otandy biz qorǵaımyz
Jaýdyń aldyn oraımyz.
Komandır: Otan úshin alǵa!
Soldattar: Ýra, ýra, ýra!
Soldattar zaldan sappen júrip shyǵyp ketedi.
Slaıdtan kıno fılmnen úzindi kórsetiledi.
Ortada tyldaǵy áıelder dıirmen tartqan, keli túıgen, toqyma toqyp otyrǵan analar kórinisi kórsetiledi.
Ana sózi: E, bul soǵys birimizdi de eseńgiretip jiberdi - aý. Osy kezde taspadan pochtashy qyzdyń kele jatqany habarlanady. Pochtashy qyz júgirip keledi. Pochtashy qyz: Súıishi, súıinshi hat keldi. Analar dabyrlasyp hattyń kimge kelgenin bilýge asyǵady. Pochtashy qyz Kúláısha apanyń balasyna kelgen hatty berip, basqada aýylǵa hat aparyp beretinin aıtyp qoshtasyp ketedi.
Ana balasynan kelgen hatty ashyp oqıdy. Maıdannan kelgen hat taspadan tyńdalyp, analar qýanyp, qaýqyldasyp turady. Aqyn ólimi týraly óleńi oqylady. Sol qaıǵyly habar artynan radıodan soǵystyń bitkeni habarlanady. Radıodaǵy dybys: Tyńdańyzdar, tyńdańyzdar! 1945 jyl 8 maı Sovet armıasy nemis basqynshylaryn keri shegindirdi. Jaýyngerlerimiz elge oralady, zalǵa soǵystan kelgen soldattar kiredi. Aldarynan gúl shoqtaryn ustaǵan qyzdar shyǵady. Analar óz balalaryn qushaqtap, mýzyka áýenimen barlyǵy bılep zaldan shyǵyp ketedi.
«Sen fashıssiń...» óleńi
2 - júrgizýshi.
Qasym - realıs jáne lırık aqyn. Ómir men ólim arpalysy. Kóńil muńy qaısar aqyndy eljiretpeı qoısyn ba?
Názik aq saǵymy arýdyń aq júzin aımalaǵan, ashyq aspandy soǵys surapyly áp - sátte alaı - dúleı etip, aq sáýleni de, arýdy da jigit kózinen ǵaıyp etti. Kórgenine kóz toqtatyp úlgermegen alaý jandy aqyn jigit soǵysqa attanyp kete bardy.
Sonaý maıdan dalasynda júrse de sol bir qyzǵa degen názik sezimi, asyl armany shabyttyń asaý tulparyna minýine májbúr etedi. Sol saǵynysh lebin, júrek syryn aqyn bylaı jetkizedi.
Óńimde me edi, túsimde me edi,
Kórip em ǵoı bir armandaı qyzdy...
Bir názik sáýle kúlimdep edi,
Surapyl soǵys soqty da buzdy.
Sapyrdy daýyl, tebirendi teńiz,
Týlady tolqyn, shaıqaldy shyń - quz...
Qyp - qyzyl órttiń ishinde júrmiz,
Qaıda eken, qaıda, darıǵa, sol qyz?
Oq tıdi kelip, qaıratym kemip,
Baramyn sónip, kelmeıdi ólgim!
Turǵandaı sol qyz janyma kelip,
Talpyna berdi qaıran jas kóńilim!
Baramyn sónip, baramyn sónip.
Jutar ma meni myna sum soǵys?
Armanym bar ma, ólsem bir kórip,
Qaıda eken, qaıda, darıǵa, sol qyz?
1 - júrgizýshi.
Aqyn – oı perzenti. Ol adam, qoǵam ómirindegi ózin tolǵantqan nendeı jaılardy, ishki jan dúnıesin, kóńil - kúıin, syrly sezim tolqynyn aqtarmaı qala almaıdy. Sóıtip, onyń qýanyshy da, muń - sheri de, jetpegen oı - armany, ózek tilgen ókinishi de poezıasyna túsip otyrady.
Qasym óleńderinde shynaıy dostyqty, adamgershilikti tý etedi. Ol barsha adam balasyn zulymdyqtan boıyn aýlaq ustap, jamannan jırenip, jaqsyny úırenýge shaqyrady.
«Men tabıǵat bóbegi» óleńi
2 - júrgizýshi.
Bir kúni ot ómirim qalsa óship,
Qaıran el týǵan jerden ketpes kóship.
Torqadaı jamylyp ap topyraǵyn,
Jatarmyn óz jerimde bir tómpeshik.
«Aısha bıbi» óleńi
1 - júrgizýshi.
Ómir!... Adamǵa eki ómir, eki ǵumyr berilmegen. Adam – pende, bul jalǵannyń qonaǵy. Bul jalǵanda máńgilik eshnárse joq. Bári de topyraqtan jaralyp ósedi, ónedi, qaıtadan topyraqqa sińedi. Tek qana máńgi ólmeıtin, urpaqtan - urpaqqa jalǵasatyn - ol poezıa. Qasym poezıasynda máńgilik ólmeıtin ǵumyrdyń lebi esip tur.
«Hantáńiri» óleńi
2 - júrgizýshi.
HH ǵasyrda Sáken, İlıas, Beıimbetterden keıingi qazaq poezıasynyń kezeńi - Qasym kezeńi. Qasym - asaý da aǵyndy jyrdyń toǵanyn aǵytqan kósh bastaýshy. Ol óleń ólkesinde tákáppar dúnıege, qazaq halqynyń taǵdyr - taqsiretin erkin sýrettep, batyl jetkize aldy. Bul ójettilik pen qaısarlyq Qasymǵa ǵana tán qasıet.
«Betpaqdala» óleńi
1 - júrgizýshi:
Qasym - aqyn ǵana emes, aýdarmashy Qasym retinde de bizge jaqsy tanys. Ol Pýshkın, Lermontov, Nekrasov, Shevchenkonyń óleńderin tárjimalaǵan. Sondaı - aq dúnıe júzindegi ádebıet pen mádenıettegi uly tulǵalardy óleńine arqaý ete bilgen kórkem tildi poezıa sheberi.
«Jaz kóńil» óleńi
2 - júrgizýshi:
Qasymnyń ómiri - qasıetti de qasiretti ómir! Ol soǵystan oralǵannan keıin qazaq ónerin damytyp, poezıa otyn jaǵýǵa Almatyǵa keledi. Ol baspana taba almaı, baspalardan qoldaý taba almaı kóńili azyp, qaǵajý kóp kórgen.
Berseń ber, bermeseń qoı baspanańdy,
Sonda da tastamaımyn astanamdy.
Óleńniń otyn jaǵyp jylytarmyn,
Ózimdi, áıelimdi, jas balamdy.
1 - júrgizýshi:
Kúndelikti kúıbeń tirlik aqyndy qansha muńaıtsa da, ol bar súıenishin óleńnen, ónerden izdedi.
Amal ne, qaıran aqyn, esil er aýyr turmystyń taýqymetinen aıyqpas aýrýǵa ushyrady, ókpesi tesilip, ózegi talyp kóz jumdy.
2 - júrgizýshi:
Bul 1955 jyldyń 18 qańtary edi. Qańtardyń qaqaǵan qara túninde qazaq poezıasyndaǵy jaryq juldyz aǵyp tústi. Qazaq poezıasyndaǵy bosaǵadaǵy basyn tórge shyǵarǵan aqyn fánıden baqıǵa attandy. Ómirge eńbekpen kelip, shalqaqtap ótken aqyn máńgilikke júrek soǵysyn toqtatty.
Biraq Qasym máńgi halyq júreginde, aqyndy ónerli urpaǵy umytqan emes!
1 - júrgizýshi.
Qasymmyn, sol baıaǵy bir Qasymmyn,
Baqytyn oılamaımyn qur basymnyń.
Tymyrsyq túnek bolsań dushpanyńmyn,
Aq kóńil adal bolsań syrlasyńmyn.
Qasym – jalǵyzdyqtan jalyǵyp, adal dos izdegen aqyn.
2 - júrgizýshi.
Qasymdy aqyn dosy Syrbaı Máýlenov bylaı esine alady: «Qasym bala minezdi edi. Keıde ol ashyq kún sekildi, keıde ol kókireginde oty bar sekildi edi.
Qasym ózi aıtqandaı tabıǵattyń ózi óleńine quıa salǵan jan edi. onyń óleńderinen tabıǵattyń ózindeı balalyqtyń, tabıǵattyń ózindeı danalyqtyń lebi esetin.
Qasym – ózi ómirde de, óleńde de shynshyl aqyn. Ol eki sóziniń birinde men ómirdiń, tabıǵattyń balasymyn deýshi edi»
Mynaý aspan, aı juldyzdar turǵanda,
Qasym oty esh ýaqytta sónbeıdi.
Jalynyn ol bólip berip jyldarǵa,
Tek Qasymsha alǵa qulash sermeıdi.
1 - júrgizýshi.
Uly Muhtar Áýezov «Jyl kelgendeı jańalyq» dep baǵalaǵan ulttyq jyrdyń ýytty da tegeýrindi tolqyny Qasym poezıasynan nár alyp, qazaq jyryn qaıtadan túletti. Osy tolqynnan týǵan tolqyn, búgingi ulttyq jyrymyzdyń, bir zamannyń bet perdesin ashyp otyrǵan uly Muqaǵalı da Qasymnan úlgi alǵa.
«Ertis» óleńi
2 - júrgizýshi.
Qazaq dalasy – Altaıdan Atyraýǵa, Arqadan, Jetisýǵa deıin sozylyp jatqan keń jazıraly, ónerli ólke. Osy ólkelerde qanshama qasıet bar deseńizshi!
Saryarqa jeri - Birjan sal, Aqan seri, Abaı, Sáken, Maǵjan, Mádı, Qasymdar syndy asyldar dúnıe esigin ashqan ólke.
«Saryarqa» óleńi
1 - júrgizýshi.
Qasym - kórkem ónerdiń telegeı teńizi. Ol óziniń órtke tıgen daýyldaı óleńderimen búkil qazaq halqynyń asqaq rýhyn aspanǵa kóterdi. Týmasynan ultynyń ulaǵatynan nár alyp, barlyq bolmys - bitimimen qazaq bolyp jaralǵan aqyn. Erkindikke ǵashyq, bostandyqqa qushtar, azattyqty ańsaǵan aqyn.
«Týǵan jer» óleńi
2 - júrgizýshi.
Qasymnyń ańsaǵan armany oryndaldy. Aqynnyń kózi tirisinde jetpegen armanyna urpaǵy, eli jetti. Qazaqstan egemendi el atandy. Qazaq eli ózge eldermen keregesi keń, terezesi teń el boldy. Kók baıraqty jelbiretip, kóginde qyran qusyn samǵatty.
Aqyn Qasym árýaǵy eliniń mereıine súısinip jatqan da shyǵar. Kim bilsin?...
1 - júrgizýshi.
Janymdy kúıdirsem de jalynǵa sap,
Qasqyr bop talasa da meni azap.
Týǵan jer topyraǵynda tik - tik ósken,
Qara emen qasarysqan men bir qazaq.
2 - júrgizýshi.
Nemene aıtyp - aıtpaı kórgen azap,
Qalmadym qırap, qýsa tek jalǵyz - aq.
Myń ese bildirdiń ǵoı qadirińdi,
Atyńnan aınalaıyn, ata qazaq!
Qasymdy týǵan halqy, urpaǵy umytpaıdy, máńgi júreginde saqtaıdy.
Muǵalim:
Bizdiń ádebı keshimiz aıaqtalyp keledi. keshimizge ýaqytyn bólip kelip otyrǵan qonaqtarǵa rızashylyǵymyzdy bildiremiz.
Daýylpaz aqynnyń murasyn qasterlep, keıingi urpaq umytpaı jadynda tutýǵa tıis. Qasym aqyn ǵasyrdan - ǵasyrǵa kóship, Alashtyń rýhyn asqaqtatyp bara jatyr.
Maqsaty:
1. Qasym Amanjolovtyń ómirimen tanystyrý, shyǵarmashylyǵynan jan - jaqty málimetter bere otyryp tanymdyq kózqarasyn qalyptastyrý, shyǵarmashylyqqa baýlý.
2. Poezıalyq shyǵarmalardy oqytýǵa ynta - jigerin arttyrý, Qasym Amanjolov óleńderi arqyly qazaq ádebıetindegi jalyndy poezıalyq týyndylardyń taqyryby men oı tereńdigin saraptaı bilýge úırete otyryp olardyń mánerlep oqý qabileti men rýhanı tanymdaryn keńeıtý.
3. Qasym jyrlaryn qamtı otyryp aqyndyqqa baýlý, Otanyn, elin, ultyn súıýge tárbıeleý, adamnyń jan dúnıesine poezıanyń áserin tanytý.
Kórnekilikter: Q. Amanjolov portreti, slaıd, kitap kórmesi, aqyn týraly dáıeksózder
Muǵalim: Qurmetti ustazdar men oqýshylar! Búgingi ádebı keshimiz qazaq óleńiniń aspanynda erekshe nurlanyp, jarqyrap ótken Qasym Amanjolovqa arnalady. Ómirge ińkár, ómirdi jyrlap ótken syrshyl aqyn jaıly syr shertip, Qasym aqyn álemine, óleń atty qudiretti muhıtqa sapar sheksek, onyń óleńderinen órilgen sazyna terbelsek dep otyrmyz.
1 - júrgizýshi.
Sóz ben sezim, oı men parasat - «Ádebıet» atty úlken ónerdiń uly týyndysy.
Qazaq dalasy - osy uly ónerge ejelden baı dala. V – Vİ ǵasyrlarda tasqa qashap jazylǵan Tonykók, Bilge qaǵan jyrlary. HV - HVİİİ ǵasyrlardaǵy qazaq jyraýlary, Abaı jyrlary - qazaq ádebıeti úshin baı asyl mura. Sol qazynadan nár alyp, Shyǵys poezıasynan sýsyndaǵan qazaqtyń daýylpaz aqyny Qasym Amanjolov edi.
Bulbulym, saıra keýdemde,
Bulbulym - meniń júregim.
Kóńildiń kúıi kelgende
Aǵyl da tegil jyr edim.
Aǵyttym oıdan el úshin
Óleńniń erke ózenin - dep aqynnyń ózi aıtqandaı, ýaqyttyń synynan synbaı, súrinbeı ótken, symbaty bólek, syrly álemniń sáýletshisi bolyp qala beretin, alashtyń aqıyq aqyndarynyń biri ǵana emes, biregeıi - Qasym Amanjolov.
2 - júrgizýshi.
Jyrlarynda zamanynyń taby bar,
Ultymyzdyń rýhy bar, jany bar.
Tentek aqyn, tekti Qasym ortańda,
Jańa ǵasyr, uly aqyndy tanyp al!
1 - júrgizýshi.
Bizdiń búgingi ádebı keshimiz Qasym Amanjolovqa arnalady.
Nyǵyraq basamyn men aıaǵymdy,
Alǵa ustap júregimdi, aıanymdy.
Óz júrgen joldaryma kelem jazyp,
Syrymdy, barlyq ómirbaıanymdy.
(Aqyn ómiri jaıly beınebaıandy tamashalaımyz)
2 - júrgizýshi.
Dúnıege keler áli talaı Qasym,
Olar da bul Qasymdy bir baıqasyn.
Órtke tıgen daýyldaı óleńimdi
Qasymnyń ózi emes dep kim aıtasyń?
1 - júrgizýshi. «Ózim týraly» óleńi oqylady.
2 - júrgizýshi.
Nar, táýekel! Qulash urdym qıynǵa,
Bul saparda súrinip te qalarmyn
Sonda, dosym, meni aıypqa buıyrma!
Jyǵylsam da júgirýmen ótemin,
Aıańshyldyń aqylyn men ne etermin?
Jyǵylarmyn, alqynarmyn, sharsharmyn,
Barar jerge burynyraq jetermin.
1 - júrgizýshi.
Qasym - álsizge shirene qarap, myqtyǵa shybyndaı bas ıetin ish pystyrar qorqaqtardan mezi bolyp jyǵylsa da, barar jerine ózgelerden bir dáýirdeı buryn jetken Qasym. Sol júırik ekpinimen, kıip - jarǵan daýyldaı adýyn qımylmen qazaq poezıasyna mádenıet ákelgen Qasymdy da tejegen dúleı kúsh, surapyl bolǵandy. Ol soǵys edi.
«Qoshtasý» óleńi
«Qanquıly jaý» óleńi
2 - júrgizýshi.
«Ómir degen bir ózen ǵoı! Adam sol ómir ózeninde domalap bara jatqan tas sekildi. Tolqyn qaqpaqylynan jaǵaǵa jetkenshe kúnder ótip barady. Surapyl soǵys jazatyn jyldarymdy alyp ketti. endi bir silkinip almasa bolmas!» dep zaman qyrsyǵyna ókinip otyrady eken.
«Ústimde sur shınelim» óleńi
1 - júrgizýshi.
Aqynnyń jan túkpirinen jańǵyryp, janartaý bop atylǵanyna maıdan dalasynda jazylǵan «Qoshtasý», «Saryarqa», «Oral», «Elge hat», «Ǵalıǵa hat» óleńderi, «Abdolla» poemalary kýá.
Kórinis: Ortaǵa kıiz basýǵa jınalǵan analar shyǵady. Bir - birine Salımashtyń úıine kıiz basýǵa baratyndaryn aıtyp, Salımashtyń úıine keledi. Analar án aıtyp, áńgimelesip otyryp kıiz basady. Osy kezde soǵystyń bastalǵany týraly radıodan daýys estiledi.
Radıodaǵy daýys:
«Tyńdańyzdar, tyńdańyzdar! Soǵys, soǵys bastaldy, Nemis basqynshylary tutqıyldan shabýyl jasady.» Analar jaman habardy estip, zaldan shýlasyp shyǵyp ketedi. (taspadan shýlaǵan, jylaǵan áıelder men balalardyń dybystary estilip turady)
Soǵysqa attanýǵa daıyndalǵan soldattar mýzyka áýenimen sap túzep, zalǵa kiredi: Komandıri soldattardy daıyndyq jattyǵýlar jasaýǵa turǵyzady.
1. Sappen júrý.
2. Birinshi áskerı top alǵa shyǵyp eńbekteý.
3. Ekinshi áskerı top júrelep júrý.
4. Qarýlaryn ustaý tásilderin úırený.
5. Uranmen soǵysqa attaný.
Uran: Otandy biz qorǵaımyz
Jaýdyń aldyn oraımyz.
Komandır: Otan úshin alǵa!
Soldattar: Ýra, ýra, ýra!
Soldattar zaldan sappen júrip shyǵyp ketedi.
Slaıdtan kıno fılmnen úzindi kórsetiledi.
Ortada tyldaǵy áıelder dıirmen tartqan, keli túıgen, toqyma toqyp otyrǵan analar kórinisi kórsetiledi.
Ana sózi: E, bul soǵys birimizdi de eseńgiretip jiberdi - aý. Osy kezde taspadan pochtashy qyzdyń kele jatqany habarlanady. Pochtashy qyz júgirip keledi. Pochtashy qyz: Súıishi, súıinshi hat keldi. Analar dabyrlasyp hattyń kimge kelgenin bilýge asyǵady. Pochtashy qyz Kúláısha apanyń balasyna kelgen hatty berip, basqada aýylǵa hat aparyp beretinin aıtyp qoshtasyp ketedi.
Ana balasynan kelgen hatty ashyp oqıdy. Maıdannan kelgen hat taspadan tyńdalyp, analar qýanyp, qaýqyldasyp turady. Aqyn ólimi týraly óleńi oqylady. Sol qaıǵyly habar artynan radıodan soǵystyń bitkeni habarlanady. Radıodaǵy dybys: Tyńdańyzdar, tyńdańyzdar! 1945 jyl 8 maı Sovet armıasy nemis basqynshylaryn keri shegindirdi. Jaýyngerlerimiz elge oralady, zalǵa soǵystan kelgen soldattar kiredi. Aldarynan gúl shoqtaryn ustaǵan qyzdar shyǵady. Analar óz balalaryn qushaqtap, mýzyka áýenimen barlyǵy bılep zaldan shyǵyp ketedi.
«Sen fashıssiń...» óleńi
2 - júrgizýshi.
Qasym - realıs jáne lırık aqyn. Ómir men ólim arpalysy. Kóńil muńy qaısar aqyndy eljiretpeı qoısyn ba?
Názik aq saǵymy arýdyń aq júzin aımalaǵan, ashyq aspandy soǵys surapyly áp - sátte alaı - dúleı etip, aq sáýleni de, arýdy da jigit kózinen ǵaıyp etti. Kórgenine kóz toqtatyp úlgermegen alaý jandy aqyn jigit soǵysqa attanyp kete bardy.
Sonaý maıdan dalasynda júrse de sol bir qyzǵa degen názik sezimi, asyl armany shabyttyń asaý tulparyna minýine májbúr etedi. Sol saǵynysh lebin, júrek syryn aqyn bylaı jetkizedi.
Óńimde me edi, túsimde me edi,
Kórip em ǵoı bir armandaı qyzdy...
Bir názik sáýle kúlimdep edi,
Surapyl soǵys soqty da buzdy.
Sapyrdy daýyl, tebirendi teńiz,
Týlady tolqyn, shaıqaldy shyń - quz...
Qyp - qyzyl órttiń ishinde júrmiz,
Qaıda eken, qaıda, darıǵa, sol qyz?
Oq tıdi kelip, qaıratym kemip,
Baramyn sónip, kelmeıdi ólgim!
Turǵandaı sol qyz janyma kelip,
Talpyna berdi qaıran jas kóńilim!
Baramyn sónip, baramyn sónip.
Jutar ma meni myna sum soǵys?
Armanym bar ma, ólsem bir kórip,
Qaıda eken, qaıda, darıǵa, sol qyz?
1 - júrgizýshi.
Aqyn – oı perzenti. Ol adam, qoǵam ómirindegi ózin tolǵantqan nendeı jaılardy, ishki jan dúnıesin, kóńil - kúıin, syrly sezim tolqynyn aqtarmaı qala almaıdy. Sóıtip, onyń qýanyshy da, muń - sheri de, jetpegen oı - armany, ózek tilgen ókinishi de poezıasyna túsip otyrady.
Qasym óleńderinde shynaıy dostyqty, adamgershilikti tý etedi. Ol barsha adam balasyn zulymdyqtan boıyn aýlaq ustap, jamannan jırenip, jaqsyny úırenýge shaqyrady.
«Men tabıǵat bóbegi» óleńi
2 - júrgizýshi.
Bir kúni ot ómirim qalsa óship,
Qaıran el týǵan jerden ketpes kóship.
Torqadaı jamylyp ap topyraǵyn,
Jatarmyn óz jerimde bir tómpeshik.
«Aısha bıbi» óleńi
1 - júrgizýshi.
Ómir!... Adamǵa eki ómir, eki ǵumyr berilmegen. Adam – pende, bul jalǵannyń qonaǵy. Bul jalǵanda máńgilik eshnárse joq. Bári de topyraqtan jaralyp ósedi, ónedi, qaıtadan topyraqqa sińedi. Tek qana máńgi ólmeıtin, urpaqtan - urpaqqa jalǵasatyn - ol poezıa. Qasym poezıasynda máńgilik ólmeıtin ǵumyrdyń lebi esip tur.
«Hantáńiri» óleńi
2 - júrgizýshi.
HH ǵasyrda Sáken, İlıas, Beıimbetterden keıingi qazaq poezıasynyń kezeńi - Qasym kezeńi. Qasym - asaý da aǵyndy jyrdyń toǵanyn aǵytqan kósh bastaýshy. Ol óleń ólkesinde tákáppar dúnıege, qazaq halqynyń taǵdyr - taqsiretin erkin sýrettep, batyl jetkize aldy. Bul ójettilik pen qaısarlyq Qasymǵa ǵana tán qasıet.
«Betpaqdala» óleńi
1 - júrgizýshi:
Qasym - aqyn ǵana emes, aýdarmashy Qasym retinde de bizge jaqsy tanys. Ol Pýshkın, Lermontov, Nekrasov, Shevchenkonyń óleńderin tárjimalaǵan. Sondaı - aq dúnıe júzindegi ádebıet pen mádenıettegi uly tulǵalardy óleńine arqaý ete bilgen kórkem tildi poezıa sheberi.
«Jaz kóńil» óleńi
2 - júrgizýshi:
Qasymnyń ómiri - qasıetti de qasiretti ómir! Ol soǵystan oralǵannan keıin qazaq ónerin damytyp, poezıa otyn jaǵýǵa Almatyǵa keledi. Ol baspana taba almaı, baspalardan qoldaý taba almaı kóńili azyp, qaǵajý kóp kórgen.
Berseń ber, bermeseń qoı baspanańdy,
Sonda da tastamaımyn astanamdy.
Óleńniń otyn jaǵyp jylytarmyn,
Ózimdi, áıelimdi, jas balamdy.
1 - júrgizýshi:
Kúndelikti kúıbeń tirlik aqyndy qansha muńaıtsa da, ol bar súıenishin óleńnen, ónerden izdedi.
Amal ne, qaıran aqyn, esil er aýyr turmystyń taýqymetinen aıyqpas aýrýǵa ushyrady, ókpesi tesilip, ózegi talyp kóz jumdy.
2 - júrgizýshi:
Bul 1955 jyldyń 18 qańtary edi. Qańtardyń qaqaǵan qara túninde qazaq poezıasyndaǵy jaryq juldyz aǵyp tústi. Qazaq poezıasyndaǵy bosaǵadaǵy basyn tórge shyǵarǵan aqyn fánıden baqıǵa attandy. Ómirge eńbekpen kelip, shalqaqtap ótken aqyn máńgilikke júrek soǵysyn toqtatty.
Biraq Qasym máńgi halyq júreginde, aqyndy ónerli urpaǵy umytqan emes!
1 - júrgizýshi.
Qasymmyn, sol baıaǵy bir Qasymmyn,
Baqytyn oılamaımyn qur basymnyń.
Tymyrsyq túnek bolsań dushpanyńmyn,
Aq kóńil adal bolsań syrlasyńmyn.
Qasym – jalǵyzdyqtan jalyǵyp, adal dos izdegen aqyn.
2 - júrgizýshi.
Qasymdy aqyn dosy Syrbaı Máýlenov bylaı esine alady: «Qasym bala minezdi edi. Keıde ol ashyq kún sekildi, keıde ol kókireginde oty bar sekildi edi.
Qasym ózi aıtqandaı tabıǵattyń ózi óleńine quıa salǵan jan edi. onyń óleńderinen tabıǵattyń ózindeı balalyqtyń, tabıǵattyń ózindeı danalyqtyń lebi esetin.
Qasym – ózi ómirde de, óleńde de shynshyl aqyn. Ol eki sóziniń birinde men ómirdiń, tabıǵattyń balasymyn deýshi edi»
Mynaý aspan, aı juldyzdar turǵanda,
Qasym oty esh ýaqytta sónbeıdi.
Jalynyn ol bólip berip jyldarǵa,
Tek Qasymsha alǵa qulash sermeıdi.
1 - júrgizýshi.
Uly Muhtar Áýezov «Jyl kelgendeı jańalyq» dep baǵalaǵan ulttyq jyrdyń ýytty da tegeýrindi tolqyny Qasym poezıasynan nár alyp, qazaq jyryn qaıtadan túletti. Osy tolqynnan týǵan tolqyn, búgingi ulttyq jyrymyzdyń, bir zamannyń bet perdesin ashyp otyrǵan uly Muqaǵalı da Qasymnan úlgi alǵa.
«Ertis» óleńi
2 - júrgizýshi.
Qazaq dalasy – Altaıdan Atyraýǵa, Arqadan, Jetisýǵa deıin sozylyp jatqan keń jazıraly, ónerli ólke. Osy ólkelerde qanshama qasıet bar deseńizshi!
Saryarqa jeri - Birjan sal, Aqan seri, Abaı, Sáken, Maǵjan, Mádı, Qasymdar syndy asyldar dúnıe esigin ashqan ólke.
«Saryarqa» óleńi
1 - júrgizýshi.
Qasym - kórkem ónerdiń telegeı teńizi. Ol óziniń órtke tıgen daýyldaı óleńderimen búkil qazaq halqynyń asqaq rýhyn aspanǵa kóterdi. Týmasynan ultynyń ulaǵatynan nár alyp, barlyq bolmys - bitimimen qazaq bolyp jaralǵan aqyn. Erkindikke ǵashyq, bostandyqqa qushtar, azattyqty ańsaǵan aqyn.
«Týǵan jer» óleńi
2 - júrgizýshi.
Qasymnyń ańsaǵan armany oryndaldy. Aqynnyń kózi tirisinde jetpegen armanyna urpaǵy, eli jetti. Qazaqstan egemendi el atandy. Qazaq eli ózge eldermen keregesi keń, terezesi teń el boldy. Kók baıraqty jelbiretip, kóginde qyran qusyn samǵatty.
Aqyn Qasym árýaǵy eliniń mereıine súısinip jatqan da shyǵar. Kim bilsin?...
1 - júrgizýshi.
Janymdy kúıdirsem de jalynǵa sap,
Qasqyr bop talasa da meni azap.
Týǵan jer topyraǵynda tik - tik ósken,
Qara emen qasarysqan men bir qazaq.
2 - júrgizýshi.
Nemene aıtyp - aıtpaı kórgen azap,
Qalmadym qırap, qýsa tek jalǵyz - aq.
Myń ese bildirdiń ǵoı qadirińdi,
Atyńnan aınalaıyn, ata qazaq!
Qasymdy týǵan halqy, urpaǵy umytpaıdy, máńgi júreginde saqtaıdy.
Muǵalim:
Bizdiń ádebı keshimiz aıaqtalyp keledi. keshimizge ýaqytyn bólip kelip otyrǵan qonaqtarǵa rızashylyǵymyzdy bildiremiz.
Daýylpaz aqynnyń murasyn qasterlep, keıingi urpaq umytpaı jadynda tutýǵa tıis. Qasym aqyn ǵasyrdan - ǵasyrǵa kóship, Alashtyń rýhyn asqaqtatyp bara jatyr.
You Might Also Like
