Paskal – programmalaý tili. Onyń negizgi elementteri men tiliniń alfavıti
9 synyp
Taqyryby: Paskal – programmalaý tili. Onyń negizgi elementteri men tiliniń alfavıti.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik:1. Paskal programmalaý tili týraly túsindirip, onyń elementteri men alfavıtimen tanystyrý.
2. Programmalaý tilderin úırený, ony kompúterde qoldana bilýde, ózindik jumystardy oryndaýǵa úıretý.
Damytýshylyq: 1. Óz oıyn jetkize bilý jáne alǵyrlyq qabiletin damytý, pán boıynsha bilik - daǵdylaryn qalyptastyrý.
2. Oılaý qabiletin, este saqtaý qabiletin, taldaý, salystyra bilý qabiletterin damytý
Tárbıelilik: 1. Kompúterlik saýattylyqqa tárbıeleý, ózin - ózi ustaı bilýge tárbıeleý.
2. Sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý. Oqýshylardy adamgershilikke, estetıkaǵa, eńbekke tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: aralas sabaq
Kórnekilikter: oqý quraldary, kompúter, slaıd.
Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
1. Oqýshylardy túgendeý, synyptyń sabaqqa degen tazalyǵyn tekserý
2. Oqýshylardyń zeıinin sabaqqa aýdarý
3. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyqtaryn oıatý
4. Sabaq taqyryby men maqsatyn baıandaý
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý:
1. Algorıtm degenimiz ne? Bul sóz qaıdan shyqty?
2. Algorıtmniń negizgi qasıetteri qandaı? Olardy qalaı túsinesizder.
3. Algorıtm komandasy degen ne?
İİİ. Jańa sabaq. Paskal programmalaý tiliniń alǵashqy nusqasyn 1968 jyly Stenford ýnıversıtetiniń ınformatıka kafedrasynyń profesory Nıklaýs Vırt jasady.
Bul tilde jazylǵan programma kompúterde oryndalý barysynda aldymen translásıalanady (mashına tiline aýdarylady), obekttik programmaǵa túrlendiriledi de, sodan keıin ǵana oryndalady. Osy sátte kompúterde programmanyń eki nusqasy bolady, onyń birinshisi – algorıtmdik tildegi alǵashqy túpnusqasy, al ekinshisi – obekttik kodtaǵy jazylǵan programma. Esep nátıjesin mashınalyq kodta jazylǵan programma arqyly alamyz, al programmany túzetý qajet bolǵanda, onyń algorıtmdik tilde jazylǵan alǵashqy túpnusqasy óńdeledi.
Paskal tiliniń negizgi elementteri. Paskal tilindegi programma úsh bólikten turady: taqyryp, sıpattaý bólimi jáne operatorlar bólimi. Kez kelgen programmanyń alǵashqy joly PROGRAM sózinen bastalatyn onyń taqyrybynan turady. Odan keıin programmanyń ishki obektileriniń sıpattalý bólimi jazylady. Bul bólim programmadaǵy aınymalylar, turaqtylar tárizdi obektilerdiń jalpy qasıetterin aldyn ala anyqtap alýǵa kómektesedi. Sıpattaý bólimi birneshe bólikterden turady, biraq programmanyń kúrdeliligine baılanysty kóbinese eki ǵana bólikten turýy múmkin.
Programmanyń sońǵy jáne negizgi bólimi – operatorlar bólimi bolyp tabylady. Oryndalatyn is áreketter, komandalar osy bólimde ornalasady. Ol begin túıindi sózinen bastalyp, barlyq atqarylatyn operatorlar tizbegi jeke - jeke joldarǵa jazylyp bitken soń end túıindi sózimen aıaqtalady. Ony myna túrde keskindeýge bolady.
Program BASTAU:
Sıpattaý bólimi
begin
Operatorlar bólimi
end
Programmalardyń kópshiligi belgili bir esepti sheshý úshin jazylady. Al eseptiń sheshimine aqparattar men derekterdi óńdeý arqyly jetýge bolady. Sondyqtan programmalaýshy retinde sizge qalaı
• aqparattardy programmaǵa kirgizý – engizý;
• aqparatty saqtaý – derekter;
• derekterdi óńdeýdiń durys komandalar berý – operasıalar;
• programmadan derekterdi alý (oryndalýlardyń nátıjeleri) – shyǵarý
kerek ekenin bilý qajet.
Siz ózińizdiń komandalaryńyzdy jazyp, tómendegideı retteı alasyz:
• olardyń keıbireýleri belgili bir shart nemese sharttar oryndalǵan kezde ǵana oryndalatyndaı shartty oryndalýy;
• basqalary belgili bir ret oryndalatyndaı – sıklder;
• taǵy basqalary jeke toptarǵa jınaqtalyp programmanyń birneshe jerinde oryndalatyndaı – qosalqy programmalar.
Sonymen programmalaýdyń negizgi túsinikteri bar:
1. Derek engizý – bul derekterdi pernetaqtadan, dıskiden nemese engizý - shyǵarý porttarynan engizý arqyly júzege asyrylady.
2. Derekter – bul turaqtylar, aınymalylar, massıvter, jazbalar, jıyndar, mátinder (sımvoldar jáne joldar), faıldar;
3. Operasıalar nemese amaldar - mánderdi menshikteýdi, órnekterdi esepteýdi (qosý, bólý jáne t. s. s.), mánderdi salystyrýdy (tendik, úlken, kishi jáne t. s. s.) qamtamasyz etedi;
4. Shyǵarý (nátıje alý) – bul aqparattardy derbes kompúterdiń monıtoryndaǵy ekranǵa shyǵarý nemese engizý - shyǵarý porttaryna jazý;
5. Shartty oryndaý – bul bir nemese birneshe komandalardyń belgili bir shart oryndalǵanda oryndalýy. Eger shart oryndalmasa, onda bul komandalar ótkizilip jiberiledi nemese komandalardyń basqa jıyny oryndalady.
6. Sıklder – munda komandalardyń jıyny qandaı da bir shart aqıqat bolyp turǵan kezde nemese shart aqıqat bolmaıynsha qaıtalanyp oryndalady.
7. Qosalqy (kómekshi) programmalar – programmalardyń kez kelgen jerinde aty arqyly shaqyryp oryndaýǵa bolatyn ınstrýksıalardyń belgili atpen biriktirilgen jıyny.
8. Túsinikteme – programma joldary sońynda nemese onyń túıindi sózderi arasynda qazaqsha (oryssha) túsinik beretin pishindi jaqshaǵa alynyp jazylǵan sóz tirkesteri.
Tildiń alfavıti. Til erekshelikterine qaraı sımvoldar tobyn shartty túrde tómendegi toptarǵa jikteýge bolady:
• ataýlar (ıdentıfıkator);
• sıfrlar;
• aıyrý belgileri;
• arnaıy sımvoldar.
Ataý sımvoldary retinde latyn alfavıtiniń 26 árpi men sıfrlary qoldanylady.
a) Árip retinde latyn alfavıtiniń bas áripteri men kishi áripteri jáne astyn syzý (_ ) qoldanylady.
v) Ondyq sıfrlar, on altylyq sıfrlar qoldanylady.
s) Arıfmetıkalyq amal belgileri(+, -, /, *, DIV, MOD t. b.) jáne logıkalyq amal belgileri qoldanylady.
d) Aıyrý belgileri qoldanylady (bos oryn, barlyq basqarý sımvoldary, tynys belgileri jáne t. b.).
Belgi Qoldanylýy
1 2
{} Programmaǵa túsinikteme berýde
(**) Programmaǵa túsinikteme berýde
p Massıv ólshemin belgileýde
(..) Massıv ındeksin, joldyń ólshemin belgileýde
apostrof Sımvoldar men joldyq turaqtylardy
belgileýde
: = Aınymaly mánin menshikteýde
; Programmanyń joldaryn, operatorlardy, habarlamalardy aıqyndaýda
: Aınymalylar tıpterin aıqyndaýda, (belgi men operatordyń arasyna)
= Turaqtymen onyń mániniń arasyn bólýde
, Tizim elementteriniń arasyn aıyrýda
.. Dıapazon tıpin berýde
. Programma sońynda
^ Kórsetkish tıpin anyqtaýda
@ Aınymalylar adresin, qosalqy programmany belgileýde
# Sımvoldy onyń kody boıynsha belgileýde
$ Kompılátor málimetin belgileýde
e) Qatynas tańbalary nemese salystyrý belgileri (teń, teń emes, kishi, úlken t. b.) qoldanylady.
Qyzmetshi sózder
Vegin basy -----Not teristeý
Sase nusqa -----Object obekt
Sonst turaqty ------ inherited muralaý
Sonstructor konstrýktor ----Or nemese
Destructor destrýktor ------Racked jınaqtalǵan
Div bútin bólý ------Procedure prosedýra
Do oryndaý ------Rrogram programma
Downto kemitý -----Record jazba
Else áıtpese -----Repeat qaıtalaý
End sońy -------Set jıyn
Exports eksport -----String jol
External syrtqy -----Then onda
File faıl -----To deıin
Ǵor úshin ------Týre tıp
Function fýnksıa ------Unit modýl
Ǵorward aldyndaǵy ----Until soǵan deıin
Go to kóshý -------Uses paıdalaný
İǴ eger ----------Var aınymaly
İn qúramynda -------While ázir
İnline negizgi ------With - dan,- den,- tan,- ten
Interface ınterfeıs ------Hog alyp tastalynǵan
Interrupt úzý
Arıfmetıkalyq nemese logıkalyq amaldar tańbasymen biriktirilgen aınymalylar, ataýlar, fýnksıalar, jıymdar t. b. maǵynasy bar sózder tizbegi - órnek dep atalady.
Programmalaý tiliniń belgili bir is - áreketti oryndaı alatyn tıanaqty maǵynasy bar eń qarapaıym sóılemi – operator dep atalady.
Til obektilerin, ıaǵnı programmada paıdalanylatyn málimetterdiń qurylymy men uıymdastyrylýyn aldyn-ala anyqtaıtyn sóılemder jıyny – programmanyń sıpattamasy bolyp tabylady.
İV. Jańa sabaqty bekitý.
1. Paskal tili qashan usynyldy jáne kim usyndy?
2. Paskal tilindegi programma neshe bólikten turady, qandaı?
3. Operatorlar bóliminde oryndalatyn negizgi áreketter?
4. Til erekshelikterine qaraı sımvoldar tobyn qalaı jikteýge bolady?
5. Pýnktýasıa belgileriniń atqaratyn qyzmetteri qandaı?
6. Paskal tiliniń qandaı qyzmetshi sózderin bilesiń?
7. Órnek degenimiz ne?
8. Operator degenimiz ne?
9. Programmanyń sıpattamasy degendi qalaı túsinesiz?
V. Úı tapsyrmasy.
Paskal – programmalaý tili. Onyń negizgi elementteri men tiliniń alfavıti taqyryptaryn oqyp kelý.
VI. Sabaqty qorytyndylaý.
• Taqyrypty qysqasha qorytyndylaý
• Oqýshylardy baǵalaý
Taqyryby: Paskal – programmalaý tili. Onyń negizgi elementteri men tiliniń alfavıti.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik:1. Paskal programmalaý tili týraly túsindirip, onyń elementteri men alfavıtimen tanystyrý.
2. Programmalaý tilderin úırený, ony kompúterde qoldana bilýde, ózindik jumystardy oryndaýǵa úıretý.
Damytýshylyq: 1. Óz oıyn jetkize bilý jáne alǵyrlyq qabiletin damytý, pán boıynsha bilik - daǵdylaryn qalyptastyrý.
2. Oılaý qabiletin, este saqtaý qabiletin, taldaý, salystyra bilý qabiletterin damytý
Tárbıelilik: 1. Kompúterlik saýattylyqqa tárbıeleý, ózin - ózi ustaı bilýge tárbıeleý.
2. Sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý. Oqýshylardy adamgershilikke, estetıkaǵa, eńbekke tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: aralas sabaq
Kórnekilikter: oqý quraldary, kompúter, slaıd.
Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
1. Oqýshylardy túgendeý, synyptyń sabaqqa degen tazalyǵyn tekserý
2. Oqýshylardyń zeıinin sabaqqa aýdarý
3. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyqtaryn oıatý
4. Sabaq taqyryby men maqsatyn baıandaý
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý:
1. Algorıtm degenimiz ne? Bul sóz qaıdan shyqty?
2. Algorıtmniń negizgi qasıetteri qandaı? Olardy qalaı túsinesizder.
3. Algorıtm komandasy degen ne?
İİİ. Jańa sabaq. Paskal programmalaý tiliniń alǵashqy nusqasyn 1968 jyly Stenford ýnıversıtetiniń ınformatıka kafedrasynyń profesory Nıklaýs Vırt jasady.
Bul tilde jazylǵan programma kompúterde oryndalý barysynda aldymen translásıalanady (mashına tiline aýdarylady), obekttik programmaǵa túrlendiriledi de, sodan keıin ǵana oryndalady. Osy sátte kompúterde programmanyń eki nusqasy bolady, onyń birinshisi – algorıtmdik tildegi alǵashqy túpnusqasy, al ekinshisi – obekttik kodtaǵy jazylǵan programma. Esep nátıjesin mashınalyq kodta jazylǵan programma arqyly alamyz, al programmany túzetý qajet bolǵanda, onyń algorıtmdik tilde jazylǵan alǵashqy túpnusqasy óńdeledi.
Paskal tiliniń negizgi elementteri. Paskal tilindegi programma úsh bólikten turady: taqyryp, sıpattaý bólimi jáne operatorlar bólimi. Kez kelgen programmanyń alǵashqy joly PROGRAM sózinen bastalatyn onyń taqyrybynan turady. Odan keıin programmanyń ishki obektileriniń sıpattalý bólimi jazylady. Bul bólim programmadaǵy aınymalylar, turaqtylar tárizdi obektilerdiń jalpy qasıetterin aldyn ala anyqtap alýǵa kómektesedi. Sıpattaý bólimi birneshe bólikterden turady, biraq programmanyń kúrdeliligine baılanysty kóbinese eki ǵana bólikten turýy múmkin.
Programmanyń sońǵy jáne negizgi bólimi – operatorlar bólimi bolyp tabylady. Oryndalatyn is áreketter, komandalar osy bólimde ornalasady. Ol begin túıindi sózinen bastalyp, barlyq atqarylatyn operatorlar tizbegi jeke - jeke joldarǵa jazylyp bitken soń end túıindi sózimen aıaqtalady. Ony myna túrde keskindeýge bolady.
Program BASTAU:
Sıpattaý bólimi
begin
Operatorlar bólimi
end
Programmalardyń kópshiligi belgili bir esepti sheshý úshin jazylady. Al eseptiń sheshimine aqparattar men derekterdi óńdeý arqyly jetýge bolady. Sondyqtan programmalaýshy retinde sizge qalaı
• aqparattardy programmaǵa kirgizý – engizý;
• aqparatty saqtaý – derekter;
• derekterdi óńdeýdiń durys komandalar berý – operasıalar;
• programmadan derekterdi alý (oryndalýlardyń nátıjeleri) – shyǵarý
kerek ekenin bilý qajet.
Siz ózińizdiń komandalaryńyzdy jazyp, tómendegideı retteı alasyz:
• olardyń keıbireýleri belgili bir shart nemese sharttar oryndalǵan kezde ǵana oryndalatyndaı shartty oryndalýy;
• basqalary belgili bir ret oryndalatyndaı – sıklder;
• taǵy basqalary jeke toptarǵa jınaqtalyp programmanyń birneshe jerinde oryndalatyndaı – qosalqy programmalar.
Sonymen programmalaýdyń negizgi túsinikteri bar:
1. Derek engizý – bul derekterdi pernetaqtadan, dıskiden nemese engizý - shyǵarý porttarynan engizý arqyly júzege asyrylady.
2. Derekter – bul turaqtylar, aınymalylar, massıvter, jazbalar, jıyndar, mátinder (sımvoldar jáne joldar), faıldar;
3. Operasıalar nemese amaldar - mánderdi menshikteýdi, órnekterdi esepteýdi (qosý, bólý jáne t. s. s.), mánderdi salystyrýdy (tendik, úlken, kishi jáne t. s. s.) qamtamasyz etedi;
4. Shyǵarý (nátıje alý) – bul aqparattardy derbes kompúterdiń monıtoryndaǵy ekranǵa shyǵarý nemese engizý - shyǵarý porttaryna jazý;
5. Shartty oryndaý – bul bir nemese birneshe komandalardyń belgili bir shart oryndalǵanda oryndalýy. Eger shart oryndalmasa, onda bul komandalar ótkizilip jiberiledi nemese komandalardyń basqa jıyny oryndalady.
6. Sıklder – munda komandalardyń jıyny qandaı da bir shart aqıqat bolyp turǵan kezde nemese shart aqıqat bolmaıynsha qaıtalanyp oryndalady.
7. Qosalqy (kómekshi) programmalar – programmalardyń kez kelgen jerinde aty arqyly shaqyryp oryndaýǵa bolatyn ınstrýksıalardyń belgili atpen biriktirilgen jıyny.
8. Túsinikteme – programma joldary sońynda nemese onyń túıindi sózderi arasynda qazaqsha (oryssha) túsinik beretin pishindi jaqshaǵa alynyp jazylǵan sóz tirkesteri.
Tildiń alfavıti. Til erekshelikterine qaraı sımvoldar tobyn shartty túrde tómendegi toptarǵa jikteýge bolady:
• ataýlar (ıdentıfıkator);
• sıfrlar;
• aıyrý belgileri;
• arnaıy sımvoldar.
Ataý sımvoldary retinde latyn alfavıtiniń 26 árpi men sıfrlary qoldanylady.
a) Árip retinde latyn alfavıtiniń bas áripteri men kishi áripteri jáne astyn syzý (_ ) qoldanylady.
v) Ondyq sıfrlar, on altylyq sıfrlar qoldanylady.
s) Arıfmetıkalyq amal belgileri(+, -, /, *, DIV, MOD t. b.) jáne logıkalyq amal belgileri qoldanylady.
d) Aıyrý belgileri qoldanylady (bos oryn, barlyq basqarý sımvoldary, tynys belgileri jáne t. b.).
Belgi Qoldanylýy
1 2
{} Programmaǵa túsinikteme berýde
(**) Programmaǵa túsinikteme berýde
p Massıv ólshemin belgileýde
(..) Massıv ındeksin, joldyń ólshemin belgileýde
apostrof Sımvoldar men joldyq turaqtylardy
belgileýde
: = Aınymaly mánin menshikteýde
; Programmanyń joldaryn, operatorlardy, habarlamalardy aıqyndaýda
: Aınymalylar tıpterin aıqyndaýda, (belgi men operatordyń arasyna)
= Turaqtymen onyń mániniń arasyn bólýde
, Tizim elementteriniń arasyn aıyrýda
.. Dıapazon tıpin berýde
. Programma sońynda
^ Kórsetkish tıpin anyqtaýda
@ Aınymalylar adresin, qosalqy programmany belgileýde
# Sımvoldy onyń kody boıynsha belgileýde
$ Kompılátor málimetin belgileýde
e) Qatynas tańbalary nemese salystyrý belgileri (teń, teń emes, kishi, úlken t. b.) qoldanylady.
Qyzmetshi sózder
Vegin basy -----Not teristeý
Sase nusqa -----Object obekt
Sonst turaqty ------ inherited muralaý
Sonstructor konstrýktor ----Or nemese
Destructor destrýktor ------Racked jınaqtalǵan
Div bútin bólý ------Procedure prosedýra
Do oryndaý ------Rrogram programma
Downto kemitý -----Record jazba
Else áıtpese -----Repeat qaıtalaý
End sońy -------Set jıyn
Exports eksport -----String jol
External syrtqy -----Then onda
File faıl -----To deıin
Ǵor úshin ------Týre tıp
Function fýnksıa ------Unit modýl
Ǵorward aldyndaǵy ----Until soǵan deıin
Go to kóshý -------Uses paıdalaný
İǴ eger ----------Var aınymaly
İn qúramynda -------While ázir
İnline negizgi ------With - dan,- den,- tan,- ten
Interface ınterfeıs ------Hog alyp tastalynǵan
Interrupt úzý
Arıfmetıkalyq nemese logıkalyq amaldar tańbasymen biriktirilgen aınymalylar, ataýlar, fýnksıalar, jıymdar t. b. maǵynasy bar sózder tizbegi - órnek dep atalady.
Programmalaý tiliniń belgili bir is - áreketti oryndaı alatyn tıanaqty maǵynasy bar eń qarapaıym sóılemi – operator dep atalady.
Til obektilerin, ıaǵnı programmada paıdalanylatyn málimetterdiń qurylymy men uıymdastyrylýyn aldyn-ala anyqtaıtyn sóılemder jıyny – programmanyń sıpattamasy bolyp tabylady.
İV. Jańa sabaqty bekitý.
1. Paskal tili qashan usynyldy jáne kim usyndy?
2. Paskal tilindegi programma neshe bólikten turady, qandaı?
3. Operatorlar bóliminde oryndalatyn negizgi áreketter?
4. Til erekshelikterine qaraı sımvoldar tobyn qalaı jikteýge bolady?
5. Pýnktýasıa belgileriniń atqaratyn qyzmetteri qandaı?
6. Paskal tiliniń qandaı qyzmetshi sózderin bilesiń?
7. Órnek degenimiz ne?
8. Operator degenimiz ne?
9. Programmanyń sıpattamasy degendi qalaı túsinesiz?
V. Úı tapsyrmasy.
Paskal – programmalaý tili. Onyń negizgi elementteri men tiliniń alfavıti taqyryptaryn oqyp kelý.
VI. Sabaqty qorytyndylaý.
• Taqyrypty qysqasha qorytyndylaý
• Oqýshylardy baǵalaý
You Might Also Like
