Patsha úkimetiniń HİH ǵ. ekinshi jartysyndaǵy otarlyq saıasaty.
Sabaqtyń taqyryby: Patsha úkimetiniń HİH ǵ. ekinshi jartysyndaǵy otarlyq saıasaty.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Qazaqstannyń Reseıge qosylýynyń saldary men mańyzy, Qazaqstandaǵy patsha ákimshiliginiń otarlaý saıasatynyń kúsheıýi, Qazaqstan aýmaǵyndaǵy (Jaıyqtyq, Sibirlik, Orynborlyq jáne Jetisýlyq) kazak áskerleri, Qazaqstannyń Reseıge qosylýynyń tarıhı mańyzyna toqtalý.
Damytýshylyq: Bilimgerlerdiń ótken sabaq taqyryptarymen baılanys jasaı otyryp, qorytyndylaý, ózindik pikirin bildirý, oılaý qabiletterin jetildirý.
Tárbıelik: Bilimgerlerdi patrıottyq rýhqa, eńbeksúıgishtikke, sabaq barysynda naqtylyqqa, izdenimpazdyqqa, joldastyq kómekke tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilimdi meńgertý
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, túsindirmeli - baıandaý
Sabaqtyń kórnekiligi: test, proektor, kompúter, taqta, bor, slaıd, úlestirmeli paraqshalar, beınerolık, sózjumbaq, oqýlyq, karta.
Pán aralyq baılanys: geografıa, áleýmettaný, mádenıettaný, saıasattaný.
Sabaqtyń ótý barysy
1. Uıymdastyrý kezeńi – 3 mın
2. Úı tapsyrmasyn tekserý - 30 mın
a) Beınerolık - 3 mın
3. Jańa sabaqty túsindirý – 25 mın
a) Beınerolık – 2 mın
4. Jańa taqyrypty meńgergenin tekserý: – 7 mın (test)
5. Sabaqty bekitý (sózjumbaq): - 5 mın
6. Refleksıa – 7 mın
7. Úıge tapsyrma berý – 2 mın
8. Sergitý sát -- 3 mın
9. Bilimdi baǵalaý – 3 mın
Úı tapsyrmasy: (30 mın)
a) Bilimgerlerden úıge berilgen tapsyrmany aýyzsha suraý (15mın)
á) 15 mınýt ýaqyt beriledi: Jyldamdyqqa arnalǵan suraqtar:
1. İshki Orda hany Jáńgir hannyń uıymdastyrýymen ashylǵan mektepte sabaq qandaı tilde júrdi? Orys jáne tatar tilinde
2. «Bekeı men Máýlen» povesin jazyp, Orynbor ólkesindegi qazaqtardyń turmys jaǵdaıyn zerttegen kim? V. I. Dal
3. A. S. Pýshkın Oralda qandaı poemamen tanysty? “Qozy Kórpesh – Baıan sulý”
4. 1837 jyly qandaı oqý orny ashyldy? Sibir kadet korpýsy
5. Reseılik bıleý ákimshiligi úshin sheneýnikter daıarlaýmen aınalysatyn Orynbor qalasyndaǵy áskerı ýchılıshe ashylǵan jyl? 1825 jyl
6. V. I. Dal qaı jyldary Orynbor áskerı gýbernatorynyń janynda arnaıy tapsyrmalardy oryndaıtyn sheneýnik qyzmetin atqarǵan? 1833 - 1841 jj.
7. 1813j. qandaı qalada áskerı ýchılıshe ashyldy? Omby
8. Qazaq jerin topografıalyq zertteýmen aınalysqan orys saıahatshylary? P. Kovalevskıı, N. A. Seversev, P. I. Nebolsın
9. Bókeı Ordasyndaǵy Jáńgir hannyń mektebi qaı jyly ashyldy? 1841 jyl
10. Qaı jyldary G. S. Karelın Kaspıı teńizin zertteýmen shuǵyldandy? 1848 - 1849 jj
11. 1831j. 18 - qyrkúıekte qaı qalada áskerı ýchılıshe ashyldy? Semeı qalasy
12. V. I. Dal qaı jyldary jáne qandaı kóterilisti basqarǵan batyrlarǵa janashyrlyq bildirdi? Isataı men Mahambet
Úı tapsyrmasyn bekitý: Beınerolık – 3 mın
Jańa sabaqty túsindirý: (25 mın)
1747 jyly 10 sáýirde qol qoıǵan Shetel isi jónindegi kollegıanyń №220 - shy «Qyrǵyzdar (qazaqtar) tarapynan týatyn qarsylyqqa oraı jospar jasaý» týraly qupıa jarlyǵynda: «Qyrǵyzdarmen kúresti ózimizdiń áskerge emes, kórshi turatyn qalmaq, bashqurt, kazak jáne Sibir gýbernıasynyń turǵyndaryna tapsyryp, qazaqtardy óltirýine kóz jumyp qaraý kerek» depti.
Sondaı - aq, 1768 jyly 17 aqpanda qabyldanǵan №80 joǵary jarǵyda: «Qazaq halqynyń bostandyǵyn joıý úshin, han saılaýyn halyq emes biz ózimiz sheshetin bolýymyz kerek» dep bekitken. 1779 jyly 4 qazan kúni qatyn patsha İİ Ekaterınaǵa saraı qyzmetkerleri jazǵan joǵary dárejeli baıandaý hatta: «Abylaı sultandy Petropavlovsk qorǵanysyna shaqyryp, aq patshanyń quzyryna baǵynýǵa bas ıdirý kerek, sońǵy kezderi shaqyrýǵa, gramotalarymyzǵa jáne marapattarǵa ár túrli syltaý aıtyp kelmeı júr jáne jibergen elshilermen dóreki qatynasady, olardy qabyldamaıdy. Barlaý málimetterine qaraǵanda Abylaı sultan qytaımen jaqyn qarym qatynasta bolǵandyǵy anyqtaldy. Óz adamdaryna orys kópesterin tonaýǵa ruqsat berip otyr. Patshalyqtyń quzyryna kirmeý arqyly ol orystarǵa qarsy áreket jasap, qazaq halqynyń azattyǵyn qorǵap qalmaqshy. Sondyqtanda Abylaıǵa gramotalar, handyq marapattar jáne de taǵy basqa sıapattardy bermeý kerek. Budan bylaı Abylaıdyń ordadaǵy dárejesin tómendetip, oǵan teń bolarlyqtaı qarsylas tabý kerek. Qazaq ordasyndaǵy osy jaǵdaılar túzelgenshe orystarǵa ordaǵa barýǵa tıym salynsyn!» delingen.
1781 jyly Abylaı qaıtys bolǵannan keıin onyń murageri Ýálıdiń bedelin álsiretý úshin patsha úkimeti bir qatar sultandarǵa qoldaý kórsete bastaıdy. 1815 jyly Ýálıge qarsy patsha jansyzdary búlik uıymdastyryp, ornyna Baraqtyń urpaǵy Bókeıdi handyqqa saılaıdy.
Keshikpeı saraı sheneýnigi M. Speranskıı myrza «Ýstav o sıbırskıh kırgızah» degendi oılap tabady. Bul sheshimge 1822 jyly 22 shildede patsha qol qoıǵan. Osydan keıin qazaq dalasynda handyq bılik joıylady. Patshanyń yǵyna jyǵylatyn aǵa sultandar paıda bolady. Joǵarydaǵy sheshim boıynsha orta júzdi Batys Sibir aımaǵynyń bir bóligi retinde tanıdy. 1839 jylǵa deıin Batys Sibir aımaǵynyń astanasy Tobyl qalasy bolady. 1839 jyldan keıin Omby qalasy bolyp ózgerdi.
Joǵardaǵy «Sibir qyrǵyzdary týraly» qaýlynyń negizinde 1822 bastap jyldan 1839 jylǵa deıin qazaq dalasyn basqarýdy 7 okrýgke bólip tastady. Sonyń ishinde Aqmola okrýgi 1832 jyly qurylady. 50 - 70 qojalyq (otbasy) birigip 1 aýyl boldy. 10 - 12 aýyl bir bolys. 15 - 20 bolys bir okrýgke biriktirildi. Okrýg basshylyǵyna sultan otyrdy. Sultannyń qol astynda 4 keńesshisi boldy. Olardyń ekeýi orys, ekeýi qazaqtan delindi. Olardy 2 jyl merzimge gýbernator taǵaıyndady. Sultan bolsa 3 jyl merzimge saılandy.
1824 jyly Abylaı sultannyń balasy Qasym bastaǵan bir top el basshylary patsha úkimetiniń joǵardaǵy qaýlysyna qarsy shyǵady. Olar patsha úkimetine jibergen hatyńda: «Sultandarǵa Abylaı kezindegideı erkendik berilip, emin - erkin turýymyzǵa múmkindik jasalsyn» depti. Patsha buny quptamaǵandyqtan Qasym sultan qol bastap Abylaıdyń ordasy ornalasqan Býrabaı, Shortandy (Shýche) qalalaryn basyp alady. Sol jerden Aqmola okrýgyna shabýyldar uıymdastyrýdy josparlaıdy. 1836 jyly ońtústik óńirge yǵysyp barǵan Sarjan, Esengeldi, Qasym sultandardy patshanyń tapsyrmasymen Táshkent tóresi óltirdi.
Qazaqtardyń bas kóterýinen qoryqqan patsha úkimeti qazaq dalasyna bekinis sanyn kóbeıte bastady. Aqmoladan ońtústikke qaraı Aqtaý bekinisi salynady. Bekinister arasyna 20 - 30 shaqyrym qashyqtyqta shaǵyn beketter oryn tepti. Keshikpeı Aqmola mańyna orystardy kóshirilip ákelý naýqany jedel júrgizildi. Reseı óziniń otarlaý kúshin Aqmola mańyna toptastyrdy.
Patsha úkimetiniń HİH ǵ. ekinshi jartysyndaǵy otarlyq saıasaty. júkteý
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Qazaqstannyń Reseıge qosylýynyń saldary men mańyzy, Qazaqstandaǵy patsha ákimshiliginiń otarlaý saıasatynyń kúsheıýi, Qazaqstan aýmaǵyndaǵy (Jaıyqtyq, Sibirlik, Orynborlyq jáne Jetisýlyq) kazak áskerleri, Qazaqstannyń Reseıge qosylýynyń tarıhı mańyzyna toqtalý.
Damytýshylyq: Bilimgerlerdiń ótken sabaq taqyryptarymen baılanys jasaı otyryp, qorytyndylaý, ózindik pikirin bildirý, oılaý qabiletterin jetildirý.
Tárbıelik: Bilimgerlerdi patrıottyq rýhqa, eńbeksúıgishtikke, sabaq barysynda naqtylyqqa, izdenimpazdyqqa, joldastyq kómekke tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilimdi meńgertý
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, túsindirmeli - baıandaý
Sabaqtyń kórnekiligi: test, proektor, kompúter, taqta, bor, slaıd, úlestirmeli paraqshalar, beınerolık, sózjumbaq, oqýlyq, karta.
Pán aralyq baılanys: geografıa, áleýmettaný, mádenıettaný, saıasattaný.
Sabaqtyń ótý barysy
1. Uıymdastyrý kezeńi – 3 mın
2. Úı tapsyrmasyn tekserý - 30 mın
a) Beınerolık - 3 mın
3. Jańa sabaqty túsindirý – 25 mın
a) Beınerolık – 2 mın
4. Jańa taqyrypty meńgergenin tekserý: – 7 mın (test)
5. Sabaqty bekitý (sózjumbaq): - 5 mın
6. Refleksıa – 7 mın
7. Úıge tapsyrma berý – 2 mın
8. Sergitý sát -- 3 mın
9. Bilimdi baǵalaý – 3 mın
Úı tapsyrmasy: (30 mın)
a) Bilimgerlerden úıge berilgen tapsyrmany aýyzsha suraý (15mın)
á) 15 mınýt ýaqyt beriledi: Jyldamdyqqa arnalǵan suraqtar:
1. İshki Orda hany Jáńgir hannyń uıymdastyrýymen ashylǵan mektepte sabaq qandaı tilde júrdi? Orys jáne tatar tilinde
2. «Bekeı men Máýlen» povesin jazyp, Orynbor ólkesindegi qazaqtardyń turmys jaǵdaıyn zerttegen kim? V. I. Dal
3. A. S. Pýshkın Oralda qandaı poemamen tanysty? “Qozy Kórpesh – Baıan sulý”
4. 1837 jyly qandaı oqý orny ashyldy? Sibir kadet korpýsy
5. Reseılik bıleý ákimshiligi úshin sheneýnikter daıarlaýmen aınalysatyn Orynbor qalasyndaǵy áskerı ýchılıshe ashylǵan jyl? 1825 jyl
6. V. I. Dal qaı jyldary Orynbor áskerı gýbernatorynyń janynda arnaıy tapsyrmalardy oryndaıtyn sheneýnik qyzmetin atqarǵan? 1833 - 1841 jj.
7. 1813j. qandaı qalada áskerı ýchılıshe ashyldy? Omby
8. Qazaq jerin topografıalyq zertteýmen aınalysqan orys saıahatshylary? P. Kovalevskıı, N. A. Seversev, P. I. Nebolsın
9. Bókeı Ordasyndaǵy Jáńgir hannyń mektebi qaı jyly ashyldy? 1841 jyl
10. Qaı jyldary G. S. Karelın Kaspıı teńizin zertteýmen shuǵyldandy? 1848 - 1849 jj
11. 1831j. 18 - qyrkúıekte qaı qalada áskerı ýchılıshe ashyldy? Semeı qalasy
12. V. I. Dal qaı jyldary jáne qandaı kóterilisti basqarǵan batyrlarǵa janashyrlyq bildirdi? Isataı men Mahambet
Úı tapsyrmasyn bekitý: Beınerolık – 3 mın
Jańa sabaqty túsindirý: (25 mın)
1747 jyly 10 sáýirde qol qoıǵan Shetel isi jónindegi kollegıanyń №220 - shy «Qyrǵyzdar (qazaqtar) tarapynan týatyn qarsylyqqa oraı jospar jasaý» týraly qupıa jarlyǵynda: «Qyrǵyzdarmen kúresti ózimizdiń áskerge emes, kórshi turatyn qalmaq, bashqurt, kazak jáne Sibir gýbernıasynyń turǵyndaryna tapsyryp, qazaqtardy óltirýine kóz jumyp qaraý kerek» depti.
Sondaı - aq, 1768 jyly 17 aqpanda qabyldanǵan №80 joǵary jarǵyda: «Qazaq halqynyń bostandyǵyn joıý úshin, han saılaýyn halyq emes biz ózimiz sheshetin bolýymyz kerek» dep bekitken. 1779 jyly 4 qazan kúni qatyn patsha İİ Ekaterınaǵa saraı qyzmetkerleri jazǵan joǵary dárejeli baıandaý hatta: «Abylaı sultandy Petropavlovsk qorǵanysyna shaqyryp, aq patshanyń quzyryna baǵynýǵa bas ıdirý kerek, sońǵy kezderi shaqyrýǵa, gramotalarymyzǵa jáne marapattarǵa ár túrli syltaý aıtyp kelmeı júr jáne jibergen elshilermen dóreki qatynasady, olardy qabyldamaıdy. Barlaý málimetterine qaraǵanda Abylaı sultan qytaımen jaqyn qarym qatynasta bolǵandyǵy anyqtaldy. Óz adamdaryna orys kópesterin tonaýǵa ruqsat berip otyr. Patshalyqtyń quzyryna kirmeý arqyly ol orystarǵa qarsy áreket jasap, qazaq halqynyń azattyǵyn qorǵap qalmaqshy. Sondyqtanda Abylaıǵa gramotalar, handyq marapattar jáne de taǵy basqa sıapattardy bermeý kerek. Budan bylaı Abylaıdyń ordadaǵy dárejesin tómendetip, oǵan teń bolarlyqtaı qarsylas tabý kerek. Qazaq ordasyndaǵy osy jaǵdaılar túzelgenshe orystarǵa ordaǵa barýǵa tıym salynsyn!» delingen.
1781 jyly Abylaı qaıtys bolǵannan keıin onyń murageri Ýálıdiń bedelin álsiretý úshin patsha úkimeti bir qatar sultandarǵa qoldaý kórsete bastaıdy. 1815 jyly Ýálıge qarsy patsha jansyzdary búlik uıymdastyryp, ornyna Baraqtyń urpaǵy Bókeıdi handyqqa saılaıdy.
Keshikpeı saraı sheneýnigi M. Speranskıı myrza «Ýstav o sıbırskıh kırgızah» degendi oılap tabady. Bul sheshimge 1822 jyly 22 shildede patsha qol qoıǵan. Osydan keıin qazaq dalasynda handyq bılik joıylady. Patshanyń yǵyna jyǵylatyn aǵa sultandar paıda bolady. Joǵarydaǵy sheshim boıynsha orta júzdi Batys Sibir aımaǵynyń bir bóligi retinde tanıdy. 1839 jylǵa deıin Batys Sibir aımaǵynyń astanasy Tobyl qalasy bolady. 1839 jyldan keıin Omby qalasy bolyp ózgerdi.
Joǵardaǵy «Sibir qyrǵyzdary týraly» qaýlynyń negizinde 1822 bastap jyldan 1839 jylǵa deıin qazaq dalasyn basqarýdy 7 okrýgke bólip tastady. Sonyń ishinde Aqmola okrýgi 1832 jyly qurylady. 50 - 70 qojalyq (otbasy) birigip 1 aýyl boldy. 10 - 12 aýyl bir bolys. 15 - 20 bolys bir okrýgke biriktirildi. Okrýg basshylyǵyna sultan otyrdy. Sultannyń qol astynda 4 keńesshisi boldy. Olardyń ekeýi orys, ekeýi qazaqtan delindi. Olardy 2 jyl merzimge gýbernator taǵaıyndady. Sultan bolsa 3 jyl merzimge saılandy.
1824 jyly Abylaı sultannyń balasy Qasym bastaǵan bir top el basshylary patsha úkimetiniń joǵardaǵy qaýlysyna qarsy shyǵady. Olar patsha úkimetine jibergen hatyńda: «Sultandarǵa Abylaı kezindegideı erkendik berilip, emin - erkin turýymyzǵa múmkindik jasalsyn» depti. Patsha buny quptamaǵandyqtan Qasym sultan qol bastap Abylaıdyń ordasy ornalasqan Býrabaı, Shortandy (Shýche) qalalaryn basyp alady. Sol jerden Aqmola okrýgyna shabýyldar uıymdastyrýdy josparlaıdy. 1836 jyly ońtústik óńirge yǵysyp barǵan Sarjan, Esengeldi, Qasym sultandardy patshanyń tapsyrmasymen Táshkent tóresi óltirdi.
Qazaqtardyń bas kóterýinen qoryqqan patsha úkimeti qazaq dalasyna bekinis sanyn kóbeıte bastady. Aqmoladan ońtústikke qaraı Aqtaý bekinisi salynady. Bekinister arasyna 20 - 30 shaqyrym qashyqtyqta shaǵyn beketter oryn tepti. Keshikpeı Aqmola mańyna orystardy kóshirilip ákelý naýqany jedel júrgizildi. Reseı óziniń otarlaý kúshin Aqmola mańyna toptastyrdy.
Patsha úkimetiniń HİH ǵ. ekinshi jartysyndaǵy otarlyq saıasaty. júkteý
You Might Also Like
