InfoHub Logo

Keıbir eski fılmderdiń posterleri sondaı tartymdy bolady. Adamdar klasıka aktrısasynyń júzine qarap, tamsanyp: «qandaı ǵajap, tabıǵı sulýlyq! Terisi tep-tegis, bet-álpeti minsiz, bári de sondaı úılesimdi» deıdi. Endi biri óziniń qanshalyqty qatelesip turǵanyn    ańǵarmastan: «buryn fotoshop bolmaǵan edi» deıdi. Fotoaparatty  oılap tapqan kezeńnen-aq fotosýretterdi óńdeı bastaǵan. Sondaı-aq bul úrdis óte kóp ýaqytty alatyn edi. Klasıkalyq Gollıvýd aktrısalary men bogema ókilderin mysalǵa ala otyryp qarastyryp kóreıikshi. Olardyń óńdelgenge deıingi jáne óńdelgennen keıingi fotosýretteriniń saqtalǵany qandaı jaqsy bolǵan.

1931 jyl. Klasıkalyq Gollıvýd aktrısasy Djoan Kroýfordtyń myna promo-kadrlaryn salystyryńyz. Óńdeýshi Djeıms Sharp Djoannyń betindegi ájimder men núktelerdi, sondaı-aq basqa da kemshilikterdi bildirmeı birtegis etip óńdegen.

1841 jyly aǵylshyn ónertapqyshy Ýılám Talbot kalotıpıany — negatıv (kóbeıtýge bolatyn) jasaýyń alǵashqy ádisin álemge usyndy. Ol ıodtalǵan kúmis sińirilgen qaǵazdy paıdalandy. Arada bes jyl ótip onyń dosy bes monahty sýretke túsirdi. Sýrette tórt monah jaqsy shyqty, al besinshi sál alystaý jáne múlde basqa jaqqa qarap turdy. Biraz oılanyp, fotograf ony qara sıamen boıap tastady. Osylaısha, óńdeme (retýsh) paıda boldy.

Ótken ǵasyrdyń 40-shy jyldary Amerıkada shyǵarylǵan "Komersıalyq maqsatta paıdalaný úshin sýretterdi qalaı óńdeý kerek" atty  kitabynan óńdeýshini kórsetetin kadr.

Kóp uzamaı negatıvterdi kóptegen nemis fotograftary óńdeı bastady. Bul tapsyrys ıelerine, ásirese áıelder qaýymyna unaıtyn edi. Eger fotograftardyń osy ýaqytqa deıin jetken áńgimelerine senetin bolsaq, ataqty hanymdar fotograftyń nusqaýlaryn durys oryndamaǵandyqtan, sýretteri jıi kúńgirt tartyp, kemshil tustary kózge uryp turatyn bolǵan. Óńdeme sýrettegi keskinderdiń artyǵyn óshirip, qajettisin qosýǵa kómektesti. XIX ǵasyrdyń sońǵy shıreginde amerıkalyq fotograftar da nemis áriptesteriniń mysalyna ere bastady, tipti kóp uzamaı negatıvtiń túzetilýi mindetti boldy.

XIX ǵasyrdaǵy sýretti óńdeýdiń nátıjeleri. Aqsúıek hanymnyń moıyny men basqa da unamsyz tustary uzaq  ýaqyt, asqan yjdaqatpen   óńdelip, túzetilgen.

Tipti gazetterde de «kópshilik óńdememen tym áýestenip ketken, artyq ketýdiń qajeti joq!» dep jazdy. Tanys jaǵdaı sıaqty ma? Qazir de Photoshop nemese osyǵan uqsas baǵdarlamalar týraly da dál solaı aıtady. «Grafıkalyq redaktorlar adamnyń tabıǵı sulýlyǵyn ysyryp tastady, endi sýrettegi adamnyń shynaıy kelbeti me álde onyń jaqsartylǵan nusqasy ma túsiný múmkin emes» dep jatady.

Bul óńdeýshiniń qajetti qural-jabdyqtarynyń tek az bóligi ǵana. Ótken ǵasyrdyń 40-shy jyldarynda Amerıkada shyǵarylǵan "Komersıalyq paıdalanýǵa arnalǵan sýretterdi qalaı óńdeý kerek" atty kitabynan alynǵan sýret.
 
Ýaqyt óte fotograftar men óńdeýshilerdiń ıeligindegi qural-jabdyqtardyń assortımenti birte-birte keńeıe berdi, XX ǵasyrdyń basynan beri olarda qural-jabdyqtardyń túr-túri bolǵan! Arnaıy ústelder men qarmaýyshtar, beıneni kadrlaýǵa jáne artyǵyn kesýge arnalǵan arnaıy pyshaqtar, qaryndashtar, boıaýdyń kóptegen túrleri, búrikkishter, úlkeıtetin áınekter men absorbentter, tipti keıde negiz retinde qoldanylǵan erekshe "saǵyzdy" da paıdalanǵan. Eger fotograf qatelik jiberse bul rázińkeni ońaı qyryp tastaýǵa bolatyn edi.

Gollıvýdtyń gúldenýimen qosa óńdeýshilerdiń de jumystary arta tústi. Olarǵa ár tapsyrysqa birneshe saǵattan eńbek etýge týra keldi, al jańa fılmderdiń posterlerine jáne akterler men aktrısalardyń promo-sýretterine asa qatań talaptar qoıylatyn edi.

Tipti uly Odrı Hepbernniń ózi minsiz bolmady. Onyń shashtaryn túzetip, júzin mármárdaı aǵartatyn edi.

" Breakfast at Tiffany's" (1961) fılminiń jarnamalyq plakaty úshin Odrıdiń shash úlgisin sándep, tyńdamaıtyn shashtaryn bildirmeı alyp tastaǵan, ájimderi men kóleńkeli tustaryn, tolyq bet álpetin aǵartqan. Birinshi kadrdaǵy belgiler óńdeýshiniń ásirese qaı bólikterdi muqıat  óńdep, túzetkenin kórsetedi.

Aıtpaqshy, 100 jyl buryn óńdeýdiń nusqaýlyqtarynda tym artyq ózgeris jasamaýdyń mańyzy zor ekeni jazǵan, sebebi, cýret qatty ózgerip, kórermenderge fotosýretpen bireýdiń jumys istelgeni baıqalatyn bolsa, onda bul kadr brak dep eseptelgen. Bul — búgingi kúnge de qajetti keńes. Fotosýretterdi óńdeý barysynda shynaıy ózińizdi óshirip tastamasańyz bolǵany!

 

Kıno túsirýshiler óńdeýshige Bettı Devıstiń (kópshilik ony minsiz dep sanaıtyn) beınesin fotosýretke kóp ózgeris jasamaı, sál ǵana jumsartýyn tapsyrǵan. Óńdeýshi óz jumysyn óte jaqsy oryndap shyqqan.

---