InfoHub Logo

Poezıa - óleń joldarynan qosylyp, maǵyna men áser qaldyrý arqyly erekshelenedi. Poezıa ıntonasıasy mýzykalyq reńkke ıe. Poezıa yrǵaǵy sıntaksıske baǵynbaıtyn, biraq metrdiń kómegimen sıntaksıstik qurylymdarǵa áser etetin rıtmmen anyqtalady, bul tusta poetıkalyq mátinniń erekshelikterine sóz qozǵalǵaly otyrmyz. 

Poetıkalyq mátindi qurastyrý erekshelikterine baılanysty maǵynany qalyptastyrýda mehanızm tolyǵymen ózgeredi. Mátinniń ár elementi bir-birimen ózara árekettesip, qosymsha mán kórsetedi. Poetıkalyq kontekst ár sózdiń polısemıasyn arttyrady, nátıjesinde sóz qosymsha semantıkalyq reńkterge ıe bolady. Sondyqtan, poetıkalyq aýdarma máselesin qarastyrmas buryn, poetıkalyq mátinniń erekshelikterin bólip kórseteıik.

G. Belınskıı aıtýynsha, ónerdiń kez-kelgen túri óz qyzmetindegi materıaldarmen shekteledi. Poezıa - erkin, dybystyq, kartınalyq, naqty oıǵa qurylǵan sóz kórinisi. Sondyqtan, poezıada basqa ónerdiń barlyq elementteri bar dep, poezıa óneriniń sheksizdigin aıtqan eken. [1, 86-bet].

Aýdarmashy túpnusqanyń mazmunyn, pishinin saralap bilýmen birge onyń týýyna negiz bolǵan ómir qubylystarynyń sıpatyn da jete tanýy qajet. Aqynǵa, aqynnyń belgili óleńiniń týýyna negiz bolǵan ómir qubylystarynyń tobyn tanyp, tarazylaı otyryp, aqynnyń oılaý, seziný daralyǵyn, onyń shyǵarmashylyq turǵysy men nysanasyn túsingende ǵana aýdarmashynyń eńbegi shyǵarmashylyq dárejege kóterilip, poetıkalyq qasıet ıelene alady. Túpnusqanyń mazmunyn, taqyryby men ıdeıasyn dál jetkizýdiń birden-bir quraly til ekeni túsinikti. Pishindi túzetin qural da sol. Sondyqtan belgili mazmundy, onyń keıbir názik qyrlaryn jetkizýdiń poetıkalyq tásilderi men quraldary ulttyq erekshelikterimen sıpattalǵanyna qaramastan, qyzmetin neǵurlym durys, tolyq jetkizetin tildik quraldardy aýdarmada tildiń belgili zańdylyqtaryna sáıkes basqa tıptegi quraldarmen almastyrýyna týra keledi. Áıtse de óleń sózdi aýdarý tájirıbesinde túpnusqanyń mazmuny men pishinin meılinshe dál saqtaý, ózge tilde dál ári kórkem jetkizý aýdarmashydan neshe alýan tásilderdi paıdalanýdy talap etedi. Túpnusqadaǵy ózge tilden tikeleı aýdarylmaıtyn tildik beıneleý quraldaryna saı balamany ózge tildiń qorynan tabý, sol arqyly túpnusqanyń tabıǵatyn ózge tilde órnekti túrde tanytýdyń túrli tásilderi Abaı ólenderiniń orys tilindegi aýdarmalarynan da baıqalady. Olarda mazmun men pishinniń saqtalýy da, tildik beıneleý quraldarynyń berilýi de túrli deńgeıde júzege asyrylǵan. Solardyń kópshiliginde qazaq aqynynyń oıy men oılaý daralyǵy, aqyndyq turǵysy, «ishi altyn, syrty kúmis sóz jaqsysyn kelistirgen» sheberligi túpnusqadaǵy deńgeıge kóterile almaı jatady. Abaı óleńderi orys tiline óz dárejesinde aýdarylyp boldy desek, qatelesken bolar edik. Abaı óleńderi orys tiline múlde sapasyz aýdaryldy deýdiń de reti kelmeıdi. Sondyqtan Abaı óleńderiniń orys tiline aýdarylýy máselesi naqty da zatty taldaýdy, derekke negizdelgen tıanaqty tujyrymdy talap etedi. Abaıdyń óleńderi janrlyq erekshelikterine qaraı túrlishe kórkemdik beıneleý quraldarynyń qyzmetimen erekshelenedi. Qaısy bir janrdaǵy óleńder tobynda kórkemdik beıneleý quraldary kúrdeli, ulttyq reńi baı bolyp kelse, endi bir janrlyq toptaǵy óleńderdiń tili qarapaıym, naqty.
Alǵashqy janrlyq toptaǵy óleńderdi basqa tilge aýdarý aýdarmashydan úlken eńbekti, kóp izdenisti talap etse, keıingi toptaǵy óleńderdi aýdarý edáýir jeńil. Alaıda aýdarmashylyq sheberligi kemel aýdarmashylar úshin de Abaıdyń óleńderin aýdarý, Abaımen aqyndyq jarystyra otyryp aýdarý ońaı emes. Buǵan Abaı óleńderiniń aýdarmalary tolyq negiz bola alady.

Aqynnyń «Ǵylym tappaı maqtanba» óleńi kólemdi bolǵanmen, kórkemdik beıneleý quraldarynyń moldyǵy jáne kúrdeliligi jaǵynan aýdarmashy úshin asa kóp qıyndyq keltirmeıtindeı kórinedi. Shyndyǵynda olaı emes, aýdarmashylar bul óleńdi qınala aýdarǵandaı áser týady. M.Petrovyh, Á.Qodar aýdarmalarynda «Ǵylym tappaı maqtanba» túrli túrǵydan, túrli deńgeıde baıymdalǵan, aýdarmalardyń kórkemdik estetıkalyq dárejeleri de túrlishe bolyp shyqqan.

QazUÝ, Abaı ǵylymı zertteý ınstıtýtynyń qyzmetkerleri

Daýtova Bıbigúl

Qyrǵyzbaeva Aıgerim

---