Qabanbaı Qojaqululy
Qabanbaı Qojaqululy, Qarakereı Qabanbaı, Daraboz - qazaq batyry. Azan shaqyryp qoıǵan aty - Erasyl.
XVIII ǵasyrda jońǵar basqynshylaryna qarsy kúrestiń bel ortasynda júrgen qolbasshylardyń biri. Halyq arasynda ony Qarakereı Qabanbaı dep ataǵan. Naıman ishindegi Qarakereı rýynyń Baıjigit tarmaǵynan. Qabanbaıdyń jeti jasynda ákesi Qojaǵul, on alty jasynda aǵasy Esenbaı jońǵarlar qolynan qaza tapqan. 16 jasar bala jaý arasyna jasyryn baryp, aǵasyn óltirgen jońǵar batyryn óltirip, kek alǵan. Osydan keıin ol 5 - 6 jyl Zaısandaǵy Kereı ishine ketip, ápkesi Merýert pen jezdesi Berdáýlettiń qolynda bolady. Osynda júrip jylqyǵa shapqan jabaıy qabandardy jaıratyp, "Qaban batyr" atanady. 1717 jyly Aıagóz shaıqasynda erekshe kózge túsip, Qabanbaı batyr atanady. 1723 jyly Túrkistan qorǵanysyna, 1726 jyly Bulanty shaıqasyna, 1730 jyly Ańyraqaı - Alakól shaıqasyna, keıin Shyńǵystaý, Ertis boıyndaǵy shaıqastarǵa qatysyp, Abylaı hannyń bas batyrlarynyń birine aınalady.
1741 jyly Shyńǵystaýdaǵy Shaǵan shaıqasynda aqboz atpen top jaryp, jaýǵa shapqany úshin Daraboz atanady.
1751 jyly Arqadan Ońtústik Qazaqstanǵa - Hanbaba (Baraq sultannyń úlken uly) joryǵy jasaldy. Uly júz jasaǵyn ózine qosyp alǵan 2 túmen qazaq áskeri, Syr boıy, Shymkent, Saıram, Tashkent qalalaryn jońǵarlardan tazartyp, Tashkentte Tóle bıdiń bılikke kelýine kómektesti. Shyrshyq óńirinde Jońǵarıaǵa aıdalyp bara jatqan birneshe myń qaraqalpaqty qutqaryp qalady.
XVIII ǵasyrdyń orta sheninde qazaq handary bılik úshin júrgizgen kúres shıelenisken shaǵynda Baraq sultan Kishi júzdiń hany Ábilqaıyrdy óltirgen. Qabanbaı batyr Baraq sultanǵa kiná taǵyp, onyń Jońǵar handyǵymen jaqyndasýyna qarsy áreket jasady. Osyǵan oraı Qabanbaı batyr tek Orta júzdiń ishki jaǵdaılaryna yqpal etip qana qoımaı, Kishi júzde bolyp jatqan tarıhı oqıǵalardyń da bel ortasynda boldy.
1752 - 1754 jyldary Jetisý, Tarbaǵataı, Altaı ólkelerin jońǵarlardan azat etý joryqtarynda Qabanbaı basqarǵan qazaq áskeri aldymen İle, Balqash, Qaratal óńirlerin jaýdan tazartýǵa qatysqan. Osydan keıin qazaq jasaqtary Tarbaǵataıdyń kúngeıi men teriskeıinde eki baǵytta shabýylǵa shyqqan. Kúngeıdegi ásker tobyn basqarǵan Qabanbaı sarbazdarymen Qarakól men Naryndy, Úrjar men Qatynsýdy, Alakól men Barlyqty azat etip, teristik baǵyttaǵy Bógenbaı áskerine qosylǵan.
Baspan - Bazar, Shorǵa, Mańyraq shaıqastaryna qatysyp, Zaısan, Marqakól, Kúrshim óńirlerin azat etken.
Qazaq jeri basqynshylardan azat bolǵannan keıin Qabanbaı batyr 1756 jyly jońǵar bıleýshisi Ámirsanany qýyp kelgen qytaı áskeriniń betin qaıtarýǵa at salysty. Shyǵys aımaqtarǵa el kóshirý, qonys bólý isine aralasty. Jońǵar ústemdigi kezinde qoldan shyǵyp ketken Shonjy, Narynqol, Kegen óńirlerin qyrǵyzdardan qaıtaryp alýǵa qatysqan.
Qytaımen bitim jasalǵannan keıin, 1758 jyly qyrkúıekte Barlyqtan Úrimji qalasyna 300 jylqy aıdap baryp, qazaq - qytaı saýdasyn bastap berdi.
Ákesi Áteke jyryqtyń kegin alý úshin 500 adamdyq qolmen kelgen qyrǵyz batyry Qarabekke aýyryp jatqanyna qaramastan qol bastap qarsy shyǵyp, Qabanbaı jekpe - jekte Qarabekti óltirgen. Sol sátte ózi de at ústinen qulap túsip, qazaǵa ushyraǵan.
Qabanbaı batyr esimi el esinde saqtalǵan. Almaty oblysyndaǵy burynǵy Andreev aýdanynda, Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Úrjar aýdanynda, Jarbulaq aýdanynda, Almaty, Semeı, Óskemen, Taldyqorǵan qalalaryndaǵy bir - bir kóshege, sondaı - aq Aıakóz qalasynda ornalasqan tank dıvızıasyna Qabanbaı esimi berilgen. Almaty oblysynyń Alakól aýdanynyń ortalyǵyndaǵy Úsharal qalasynda batyrǵa eskertkish ornatylǵan.
1992 - 1993 jyldary burynǵy Taldyqorǵan jáne Semeı oblystarynda Qabanbaı batyrdyń 300 jyldyǵy atalyp ótilip, úlken as berildi.
Astana qalasynyń irgesinde batyrǵa eskertkish - monýment ornatylǵan.
Stambýldyń Bahyrkóı aýdany, Atakóı alańyndaǵy Kıikti saıabaǵynda batyr babamyzǵa eńseli eskertkish ornatyldy. Kórgen jannyń kózi toıyp, kóńili qýanar týyndy. Bul - áýejaıǵa taıaý, qaladaǵy asa kórnekti jer. Eskertkish jobasyn jasaǵan Ázirbaıjan músinshisi Rýǵı myrza. Merekelik shara ústinde aýdan ákimi Atesh Ýnál myrza Qabanbaı eskertkishi qoıylǵan Kıikti saıabaǵyn budan bylaı Qazaq saıabaǵy dep ataý jónindegi sheshimin jarıa etti.
Batyr týraly jyr - dastandar, zertteý eńbekteri az emes. Qabanbaı batyrdyń ómiri men erlik kúresi Buhar, Aqtamberdi, Úmbeteı, Dýlat, Tátiqara t. b. halyq aqyndary jyrlaryna arqaý bolǵan. Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylym akademıasynyń kóne qoljazbalar bóliminde Qabanbaıǵa arnalǵan jyrlardyń tórt nusqasy, Qytaı qazaqtarynda onǵa tarta nusqasy saqtalǵan.
Bul jyrlardy jınaýǵa Sh. Ýálıhanov, S. Toraıǵyrov, Q. Halıduly, Qytaıda turatyn qazaq ǵalymdary Z. Sánik, B. Sadyqan t. b. kóp eńbek sińirgen. Memlekettik syılyqtyń laýreaty, kórnekti jazýshy Qabdesh Jumadilov "Daraboz" tarıhı romanyn jaryqqa shyǵardy.
XVIII ǵasyrda jońǵar basqynshylaryna qarsy kúrestiń bel ortasynda júrgen qolbasshylardyń biri. Halyq arasynda ony Qarakereı Qabanbaı dep ataǵan. Naıman ishindegi Qarakereı rýynyń Baıjigit tarmaǵynan. Qabanbaıdyń jeti jasynda ákesi Qojaǵul, on alty jasynda aǵasy Esenbaı jońǵarlar qolynan qaza tapqan. 16 jasar bala jaý arasyna jasyryn baryp, aǵasyn óltirgen jońǵar batyryn óltirip, kek alǵan. Osydan keıin ol 5 - 6 jyl Zaısandaǵy Kereı ishine ketip, ápkesi Merýert pen jezdesi Berdáýlettiń qolynda bolady. Osynda júrip jylqyǵa shapqan jabaıy qabandardy jaıratyp, "Qaban batyr" atanady. 1717 jyly Aıagóz shaıqasynda erekshe kózge túsip, Qabanbaı batyr atanady. 1723 jyly Túrkistan qorǵanysyna, 1726 jyly Bulanty shaıqasyna, 1730 jyly Ańyraqaı - Alakól shaıqasyna, keıin Shyńǵystaý, Ertis boıyndaǵy shaıqastarǵa qatysyp, Abylaı hannyń bas batyrlarynyń birine aınalady.
1741 jyly Shyńǵystaýdaǵy Shaǵan shaıqasynda aqboz atpen top jaryp, jaýǵa shapqany úshin Daraboz atanady.
1751 jyly Arqadan Ońtústik Qazaqstanǵa - Hanbaba (Baraq sultannyń úlken uly) joryǵy jasaldy. Uly júz jasaǵyn ózine qosyp alǵan 2 túmen qazaq áskeri, Syr boıy, Shymkent, Saıram, Tashkent qalalaryn jońǵarlardan tazartyp, Tashkentte Tóle bıdiń bılikke kelýine kómektesti. Shyrshyq óńirinde Jońǵarıaǵa aıdalyp bara jatqan birneshe myń qaraqalpaqty qutqaryp qalady.
XVIII ǵasyrdyń orta sheninde qazaq handary bılik úshin júrgizgen kúres shıelenisken shaǵynda Baraq sultan Kishi júzdiń hany Ábilqaıyrdy óltirgen. Qabanbaı batyr Baraq sultanǵa kiná taǵyp, onyń Jońǵar handyǵymen jaqyndasýyna qarsy áreket jasady. Osyǵan oraı Qabanbaı batyr tek Orta júzdiń ishki jaǵdaılaryna yqpal etip qana qoımaı, Kishi júzde bolyp jatqan tarıhı oqıǵalardyń da bel ortasynda boldy.
1752 - 1754 jyldary Jetisý, Tarbaǵataı, Altaı ólkelerin jońǵarlardan azat etý joryqtarynda Qabanbaı basqarǵan qazaq áskeri aldymen İle, Balqash, Qaratal óńirlerin jaýdan tazartýǵa qatysqan. Osydan keıin qazaq jasaqtary Tarbaǵataıdyń kúngeıi men teriskeıinde eki baǵytta shabýylǵa shyqqan. Kúngeıdegi ásker tobyn basqarǵan Qabanbaı sarbazdarymen Qarakól men Naryndy, Úrjar men Qatynsýdy, Alakól men Barlyqty azat etip, teristik baǵyttaǵy Bógenbaı áskerine qosylǵan.
Baspan - Bazar, Shorǵa, Mańyraq shaıqastaryna qatysyp, Zaısan, Marqakól, Kúrshim óńirlerin azat etken.
Qazaq jeri basqynshylardan azat bolǵannan keıin Qabanbaı batyr 1756 jyly jońǵar bıleýshisi Ámirsanany qýyp kelgen qytaı áskeriniń betin qaıtarýǵa at salysty. Shyǵys aımaqtarǵa el kóshirý, qonys bólý isine aralasty. Jońǵar ústemdigi kezinde qoldan shyǵyp ketken Shonjy, Narynqol, Kegen óńirlerin qyrǵyzdardan qaıtaryp alýǵa qatysqan.
Qytaımen bitim jasalǵannan keıin, 1758 jyly qyrkúıekte Barlyqtan Úrimji qalasyna 300 jylqy aıdap baryp, qazaq - qytaı saýdasyn bastap berdi.
Ákesi Áteke jyryqtyń kegin alý úshin 500 adamdyq qolmen kelgen qyrǵyz batyry Qarabekke aýyryp jatqanyna qaramastan qol bastap qarsy shyǵyp, Qabanbaı jekpe - jekte Qarabekti óltirgen. Sol sátte ózi de at ústinen qulap túsip, qazaǵa ushyraǵan.
Qabanbaı batyr esimi el esinde saqtalǵan. Almaty oblysyndaǵy burynǵy Andreev aýdanynda, Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Úrjar aýdanynda, Jarbulaq aýdanynda, Almaty, Semeı, Óskemen, Taldyqorǵan qalalaryndaǵy bir - bir kóshege, sondaı - aq Aıakóz qalasynda ornalasqan tank dıvızıasyna Qabanbaı esimi berilgen. Almaty oblysynyń Alakól aýdanynyń ortalyǵyndaǵy Úsharal qalasynda batyrǵa eskertkish ornatylǵan.
1992 - 1993 jyldary burynǵy Taldyqorǵan jáne Semeı oblystarynda Qabanbaı batyrdyń 300 jyldyǵy atalyp ótilip, úlken as berildi.
Astana qalasynyń irgesinde batyrǵa eskertkish - monýment ornatylǵan.
Stambýldyń Bahyrkóı aýdany, Atakóı alańyndaǵy Kıikti saıabaǵynda batyr babamyzǵa eńseli eskertkish ornatyldy. Kórgen jannyń kózi toıyp, kóńili qýanar týyndy. Bul - áýejaıǵa taıaý, qaladaǵy asa kórnekti jer. Eskertkish jobasyn jasaǵan Ázirbaıjan músinshisi Rýǵı myrza. Merekelik shara ústinde aýdan ákimi Atesh Ýnál myrza Qabanbaı eskertkishi qoıylǵan Kıikti saıabaǵyn budan bylaı Qazaq saıabaǵy dep ataý jónindegi sheshimin jarıa etti.
Batyr týraly jyr - dastandar, zertteý eńbekteri az emes. Qabanbaı batyrdyń ómiri men erlik kúresi Buhar, Aqtamberdi, Úmbeteı, Dýlat, Tátiqara t. b. halyq aqyndary jyrlaryna arqaý bolǵan. Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylym akademıasynyń kóne qoljazbalar bóliminde Qabanbaıǵa arnalǵan jyrlardyń tórt nusqasy, Qytaı qazaqtarynda onǵa tarta nusqasy saqtalǵan.
Bul jyrlardy jınaýǵa Sh. Ýálıhanov, S. Toraıǵyrov, Q. Halıduly, Qytaıda turatyn qazaq ǵalymdary Z. Sánik, B. Sadyqan t. b. kóp eńbek sińirgen. Memlekettik syılyqtyń laýreaty, kórnekti jazýshy Qabdesh Jumadilov "Daraboz" tarıhı romanyn jaryqqa shyǵardy.
You Might Also Like
-
Qasteev Ábilhan (1904-1973) - qazaqtyń áıgili keskindemeshisi, grafık-sýretshi, qazaq beıneleý óneriniń negizin salýshylardyń biri. Týyp-ósken jeri Almaty oblysyna qarasty Jarkent tóńiregi. Topyraq bu...
