Qadyr Myrza Áli «Kári Qyran»
Qazaq ádebıeti 7 synyp
Sabaqtyń maqsaty: Qadyr Myrza Áli «Kári Qyran»
Sabaqtyń maqsaty:
1) aqyn ómiri men shyǵarmashylyǵynan málimet bere otyryp aqyn óleńiniń ıdeıasyn, maqsatyn uǵyndyrý;
2) oqýshylardyń poezıaǵa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyryp, synı turǵydan oılaý qabiletin damytý;
3) sulýlyq pen erkindikti tanytýǵa, adamgershilik pen namysshyldyqqa, qaısarlyqqa baýlý.
Sabaqtyń kórnekiligi: aqyn portreti, shyǵarmalar jınaǵy, úntaspa, slaıdqa jazylǵan taqyrypqa saı sýretter, qanatty sózder, búrkit jasy týraly plakattar, tirek syzbalar.
Pánaralyq baılanys: án, beıneleý óneri, bıologıa, halyqtyq pedagogıka.
Sabaq barysy.
Uıymdastyrý kezeńi.
Úı tapsyrmasy («Qońyr kúz edi»).
1. Qasym nege kúzdi eske alyp otyr?
2. «Ákeń surasa da berme, eshbir janǵa kórsetpeı oqy» degeni qaı shyǵarma?
3. Almatyǵa kelgende jazýshymen kezdessem degen úmiti nege úzildi?
Jańa sabaq.
Mine, balalar, adam tálim men tárbıeni til arqyly alady. Qazaq halqy ejelden sheshendikke áýes, til ónerin jetik bilgen halyq.
Til – bizdiń kúretamyrmyz.
Tilimiz ben dinimizdi saqtamasaq, ult bolýdan qalamyz.
Ana tiliniń qaınar bulaǵynan sýsyndaıyn degen kisi sol tilde jazylǵan ádebıetti qumarta oqıdy.
Qazaq dep beli qaıysqan, qańtarda týǵan qyran Qadyr Myrzaáli 1935 jyly Oral oblysy Jympıty aýdanynda dúnıege kelgen. mektep bitirisimen Qazaqtyń memlekettik ulttyq ýnıversıtetiniń fılologıa fakúltetine oqýǵa túsedi.
Endi myna óleń joldaryn esterińe túsirip kórińdershi.
Eki shektiń birin qatty,
Birin sál - pál kem bura.
Naǵyz qazaq qazaq emes,
Naǵyz qazaq – dombyra, - dep qazaqtyń qara dombyrasyn shyrqaý bıikke kóterip tastaǵan da Qadyr aǵamyz bolatyn.
Jaılaýynda júrgen jigit baǵyp qoı
Dos keldi dep jasap jatyr anyq toı.
Alǵash ret kórip tursyń sen ony,
Naǵyz qazaq osy mine tanyp qoı.
Qazaq osy
Dala deıtin,
Kún deıtin,
Qazaq osy
«Óner aldy - til» deıtin.
Qazaq osy
Qarasyń ba,
Aqsyń ba,
Qońyrsyń ba,
Jatyrqaýdy bilmeıtin.
Qadyr Myrza Áli – halyq danalyǵynyń bilgiri.
Jalpy Qadyr óleńderinsiz 1960 - 70 jyldardaǵy qazaq poezıasyn kóz aldymyzǵa elestetý múmkin emes.
(taqyryp sóz)
A) Intervú
Qyran degende kóz aldaryńa ne elesteıdi?
Á) BÚÚ ádisi boıynsha tirek syzbanyń birinshi bóligin toltyrý.
1. Qyranǵa qatysty qazaqta qandaı kásip bar? 2. Qaıda tirshilik etedi, nemen qorektenedi?
B) Qyranǵa qandaı qustar jatady (taqtaǵa ilip tolyqtyr)
V) Sonymen qatar qazaq búrkittiń jasyna qaraı ár túrli at berip otyrǵan:
1 jas – balapan; 2 jas – jas túbit; 3 jas – tirnek; 4 jas – jas túlek; 5 jas – muzbalaq; 6 jas – kók túbit; 7 jas – qana.
Endi balalar nazarymyzdy mátinge aýdaramyz.
«Roldegi oqýshylar»
Qazir óleńdi úsh bólikke bólemiz de, «roldegi oqýshylar» ádisimen jumys isteımiz. Ár toptyń árbir múshesi ózine tıisti tapsyrmany oryndaıdy:
1 - oqýshy – mánerlep oqıdy; 2 - oqýshy – mazmunyn aıtady; 3 - oqýshy – kórkemdelgen sózderdi tabady; 5 - oqýshy – jospar (sońynda).
Sonda áńgime qyran men muzbalaq jaıynda eken.
«Muzbalaqqa» túsinik berý.
Ekeýin salystyrý (4 qasıeti)
Qyran – ójet, qyraǵy, qaısar, saq
Muzbalaq – osal, jas, tájirıbesiz, ańǵal
Endi BÚÚ kestesin toltyramyz.
Sabaqty bekitý.
1. «Qyran qıada óledi» degendi qalaı túsinesizder?
2. Qyran nege namystandy? (Qyran qartaısa, tyshqanshyl bolady)
3. «Naızaǵaıdaı jarqyldap ǵumyry ótti», qalaı túsinesiz?
4. Qyrannyń sońǵy sheshimine ne sebep boldy?
Sońǵy sózdi men aıtaıyn (dáptermen jumys).
Qyransha ómir súrgeniń – qandaı baqyt,
Qandaı baqyt – qyransha óle bilgen!
Osy joldar tóńireginde oılanyp kóreıikshi, avtor nendeı oıdy aıtpaqshy. (oqytý)
Shynynda osy óleń joldaryndaǵy «q» árpi asa bir qaısarlyqty, qyraǵylyq pen qaıtpas qajyrlyqty kórsetip tur. Qyran – qasıetti qus, tekti qus. Qazaq nege qyrandy jeti qazynaǵa jatqyzady. Bul onyń kıesin tanytqandaı.
Altaıdyń «Aqıyǵy», «Aq shegir» dep ataýy da tegin emes. Biraq qalyń jurtty qaıran qaldyryp, talaılardy tańdaı qaqtyrǵan osy naz ónerdiń sońǵy kezde birtindep sırep bara jatqany, qaıtalanbastaı bolyp joǵalyp bara jatqannyń kýási bolyp otyrmyz.
Kerek deseńiz táýelsiz elimizdiń týynda osy qyran beınelengen. Bul erkin, eshkimge táýelsiz elmiz degenmen qatar qaısarmyz, mártpiz, namysshyl halyqpyz degendi bildiredi. Týymyz tuǵyrly, eńsemiz bıik bolsyn!
(kitap kórmesi týraly)
Tabıǵat ana osy qusqa qyraǵylyq qasıetti aıamaı bergen.
Úı tapsyrmasy.
«Taýǵa usham, qýat alyp qyrannyń qanatynan...» taqyrybynda esse, óleń jazý, mazmunyna sáıkes sýret salý.
Baǵalaý.
Sabaqtyń maqsaty: Qadyr Myrza Áli «Kári Qyran»
Sabaqtyń maqsaty:
1) aqyn ómiri men shyǵarmashylyǵynan málimet bere otyryp aqyn óleńiniń ıdeıasyn, maqsatyn uǵyndyrý;
2) oqýshylardyń poezıaǵa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyryp, synı turǵydan oılaý qabiletin damytý;
3) sulýlyq pen erkindikti tanytýǵa, adamgershilik pen namysshyldyqqa, qaısarlyqqa baýlý.
Sabaqtyń kórnekiligi: aqyn portreti, shyǵarmalar jınaǵy, úntaspa, slaıdqa jazylǵan taqyrypqa saı sýretter, qanatty sózder, búrkit jasy týraly plakattar, tirek syzbalar.
Pánaralyq baılanys: án, beıneleý óneri, bıologıa, halyqtyq pedagogıka.
Sabaq barysy.
Uıymdastyrý kezeńi.
Úı tapsyrmasy («Qońyr kúz edi»).
1. Qasym nege kúzdi eske alyp otyr?
2. «Ákeń surasa da berme, eshbir janǵa kórsetpeı oqy» degeni qaı shyǵarma?
3. Almatyǵa kelgende jazýshymen kezdessem degen úmiti nege úzildi?
Jańa sabaq.
Mine, balalar, adam tálim men tárbıeni til arqyly alady. Qazaq halqy ejelden sheshendikke áýes, til ónerin jetik bilgen halyq.
Til – bizdiń kúretamyrmyz.
Tilimiz ben dinimizdi saqtamasaq, ult bolýdan qalamyz.
Ana tiliniń qaınar bulaǵynan sýsyndaıyn degen kisi sol tilde jazylǵan ádebıetti qumarta oqıdy.
Qazaq dep beli qaıysqan, qańtarda týǵan qyran Qadyr Myrzaáli 1935 jyly Oral oblysy Jympıty aýdanynda dúnıege kelgen. mektep bitirisimen Qazaqtyń memlekettik ulttyq ýnıversıtetiniń fılologıa fakúltetine oqýǵa túsedi.
Endi myna óleń joldaryn esterińe túsirip kórińdershi.
Eki shektiń birin qatty,
Birin sál - pál kem bura.
Naǵyz qazaq qazaq emes,
Naǵyz qazaq – dombyra, - dep qazaqtyń qara dombyrasyn shyrqaý bıikke kóterip tastaǵan da Qadyr aǵamyz bolatyn.
Jaılaýynda júrgen jigit baǵyp qoı
Dos keldi dep jasap jatyr anyq toı.
Alǵash ret kórip tursyń sen ony,
Naǵyz qazaq osy mine tanyp qoı.
Qazaq osy
Dala deıtin,
Kún deıtin,
Qazaq osy
«Óner aldy - til» deıtin.
Qazaq osy
Qarasyń ba,
Aqsyń ba,
Qońyrsyń ba,
Jatyrqaýdy bilmeıtin.
Qadyr Myrza Áli – halyq danalyǵynyń bilgiri.
Jalpy Qadyr óleńderinsiz 1960 - 70 jyldardaǵy qazaq poezıasyn kóz aldymyzǵa elestetý múmkin emes.
(taqyryp sóz)
A) Intervú
Qyran degende kóz aldaryńa ne elesteıdi?
Á) BÚÚ ádisi boıynsha tirek syzbanyń birinshi bóligin toltyrý.
1. Qyranǵa qatysty qazaqta qandaı kásip bar? 2. Qaıda tirshilik etedi, nemen qorektenedi?
B) Qyranǵa qandaı qustar jatady (taqtaǵa ilip tolyqtyr)
V) Sonymen qatar qazaq búrkittiń jasyna qaraı ár túrli at berip otyrǵan:
1 jas – balapan; 2 jas – jas túbit; 3 jas – tirnek; 4 jas – jas túlek; 5 jas – muzbalaq; 6 jas – kók túbit; 7 jas – qana.
Endi balalar nazarymyzdy mátinge aýdaramyz.
«Roldegi oqýshylar»
Qazir óleńdi úsh bólikke bólemiz de, «roldegi oqýshylar» ádisimen jumys isteımiz. Ár toptyń árbir múshesi ózine tıisti tapsyrmany oryndaıdy:
1 - oqýshy – mánerlep oqıdy; 2 - oqýshy – mazmunyn aıtady; 3 - oqýshy – kórkemdelgen sózderdi tabady; 5 - oqýshy – jospar (sońynda).
Sonda áńgime qyran men muzbalaq jaıynda eken.
«Muzbalaqqa» túsinik berý.
Ekeýin salystyrý (4 qasıeti)
Qyran – ójet, qyraǵy, qaısar, saq
Muzbalaq – osal, jas, tájirıbesiz, ańǵal
Endi BÚÚ kestesin toltyramyz.
Sabaqty bekitý.
1. «Qyran qıada óledi» degendi qalaı túsinesizder?
2. Qyran nege namystandy? (Qyran qartaısa, tyshqanshyl bolady)
3. «Naızaǵaıdaı jarqyldap ǵumyry ótti», qalaı túsinesiz?
4. Qyrannyń sońǵy sheshimine ne sebep boldy?
Sońǵy sózdi men aıtaıyn (dáptermen jumys).
Qyransha ómir súrgeniń – qandaı baqyt,
Qandaı baqyt – qyransha óle bilgen!
Osy joldar tóńireginde oılanyp kóreıikshi, avtor nendeı oıdy aıtpaqshy. (oqytý)
Shynynda osy óleń joldaryndaǵy «q» árpi asa bir qaısarlyqty, qyraǵylyq pen qaıtpas qajyrlyqty kórsetip tur. Qyran – qasıetti qus, tekti qus. Qazaq nege qyrandy jeti qazynaǵa jatqyzady. Bul onyń kıesin tanytqandaı.
Altaıdyń «Aqıyǵy», «Aq shegir» dep ataýy da tegin emes. Biraq qalyń jurtty qaıran qaldyryp, talaılardy tańdaı qaqtyrǵan osy naz ónerdiń sońǵy kezde birtindep sırep bara jatqany, qaıtalanbastaı bolyp joǵalyp bara jatqannyń kýási bolyp otyrmyz.
Kerek deseńiz táýelsiz elimizdiń týynda osy qyran beınelengen. Bul erkin, eshkimge táýelsiz elmiz degenmen qatar qaısarmyz, mártpiz, namysshyl halyqpyz degendi bildiredi. Týymyz tuǵyrly, eńsemiz bıik bolsyn!
(kitap kórmesi týraly)
Tabıǵat ana osy qusqa qyraǵylyq qasıetti aıamaı bergen.
Úı tapsyrmasy.
«Taýǵa usham, qýat alyp qyrannyń qanatynan...» taqyrybynda esse, óleń jazý, mazmunyna sáıkes sýret salý.
Baǵalaý.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Soltústik Amerıkanyń halqy jáne saıası kartasy, AQSH
