InfoHub Logo

Úı aldyndaǵy záýlim terek kóleńkesin uzarta berdi. Bar aınala kúńgirt sary reńge tolyp, qońyrlanýǵa beıim. Demek, bul kesh belgisi ǵoı! Bolsa, bolsa eken. Áldeneni izdegendeı ańsaýly kóńil sony qalaıdy. Sol qońyr kesh aıaýly qımastyq ákelerdeı únsiz eljireýmen asyǵa kútedi. Tezirek bolsa eken...

Osy bir sát jaqyndaǵan saıyn kóńil túkpirindegi qyzýy basylmas kúnásyz balalyǵymnyń gúl atqan shaǵy birtin-birtin bas kóterip, qol sozymǵa keletin sıaqtanady. Osy túnniń dymqyl topyraǵynda sábı júregimnen alǵash ret shymyrlap shyqqan ystyq jastyń izi jatyr. Osy túniń tunyq aýasynan qaıda barsam da júregimnen estilip turatyn aıaýlymnyń únin tyńdaımyn. Osy túnniń meıirimdi qushaǵynan kóktemgi tumandaǵy kún kózindeı eljirep turatyn Qadıshanyń jyly janaryn kóremin...

Iá, onyń aty Qadısha edi. Orta boıly, qaratory júzinde úzilmeı kelip turatyn qýanysh ıirimi tárizdes iltıpatty jarqyraý bar. Betindegi juqa qyzyly názik bıazylyqtyń lebin eskendeı bilinbeı úlpildep, bar ajaryn jaınatyp turady. Kúlkisi de ózgeshe: ýaq tisteri kórinip, birtúrli ish tartqandaı bolýshy edi. Shymqaı qońyr kózderi ishinde jas bar sıaqtanyp, meıirimmen móldireıtin.

Aýyldyń kóp jigitteri yntyq bop, árqaısysy-aq Qadıshamen qatar júrgendi mártebe sanady. Ózi bizdiń aýylǵa jaqynda kelgendikten be, áıteýir Qadısha jaıyndaǵy ár túrli sóz top aýyldyń qajetine júgirgen jalǵyz elekteı el arasyn kezip ketti.

"Inabatty qyz eken. Qımyly da bult ústimen júrgendeı jup-jumsaq. Bárinen de ázilin aıtsańshy" degen maqtaý sóılemder kelgenniń erteńinde-aq ásirese bozbalalar arasyna tezinen taralǵan bolatyn.

...Jumystan shyqqannan keıin kileń jastar birigip ap, bı alańyna jınalamyz. Qyzdarmen ázildesip, oınap-kúlgendi súıetin edik. Túngi tóńirek qap-qara tynyshtyq qushaǵyna súıenip, aspandaǵy qalyń juldyz qara jerge shyqqan báısheshekke uqsap jypyrlap turady. Lepteı esilip qanatty váls jelpinip jatady. Janarynan qýanysh oty ushqyndap, úlpildek shashyndaǵy aq bantıgi tań sholpanyndaı kúmistenip Qadısha júredi... Onymen bılegen kezimde ózimdi qanshama berik ustaýǵa tyrysqanymmen, sebepsizden qysylyp, demimdi ázer shyǵaratynmyn.

― Búgin birge bıleıikshi, ― deımin estiler-estilmes qyp.

― Bılep júr emespiz be? ― deıdi ol da aqyryn sybyrlap.

― Jáı, ánsheıin...

― Al basqa bireýlermen she?

Men júzine týra qaraı almaı, ımenip qalamyn. Qadısha bolsa, qýanyshty ajaryn óshirmeıdi.

― Sen tipti ańqaýsyń, ― dep kúlip qoıady. Sosyn meniń úndemeı, tomsyraıyp qalǵanymdy kórip:

― Renjigeli turmysyń... Soǵan-aq ókpelemeksiń be? ― dep erkeletken janarymen jumsaq qaraıdy...

Men tis jaryp lám deı almaımyn.

Teginde, Qadıshada jattyq degen bolmaýshy edi. Bárimizge ashyq, jarqyn qabaqpen qarap, jańa ashylǵan balapan gúldeı taza kúlkisin aıamaı-aq úlestirip júrdi. Sonyń ózin kóńilimizge shyraq kórip, áldenege yntyǵyp, Qadısha mańaıynan shyqpaıtynbyz. "Qaı jigittiń juldyzysyń?!" degen jazýdy ár úmitkerdiń-aq janarynan oqýǵa bolatyn edi.

Nesin jasyraıyn, kóp kózderdiń biri ózim edim. Kórshi turatynbyz. Aramyzdy tabanyndaǵy qumy kórinip, aına úgindisindeı jarqyly dirildegen jińishke bulaq qana bólip jatady. Aýlasyndaǵy zattardyń barlyǵy da kózime ottaı basylyp, jaqyn seziledi de turady. Sebebi bárine de Qadıshanyń nárkes kózderiniń qıyǵy tústi emes pe? Úıiniń qabyrǵasyna túsken sý ishindegi kún sáýlesiniń aqyryn aǵarańdap, bolar-bolmas shaǵylysqan qybyr qımylyn da, buta sańlaýlary arqyly shatyryna oınaǵan kóp kóleńkeniń oıyq-oıyq órnekteriniń sál terbelip, kirpik qaqqandaı qubylyp turatynyn da kózimdi jumyp jatqa kóre alamyn.

Bálkim, kórshiligimizden shyǵar, basqa jigitterge qaraǵanda Qadıshaǵa bir taban jaqyn sıaqty júrdim. Sút pen qaımaq aralyǵyndaı jymdasyp ketpegenimizben, áńgimemiz ben ázilimiz túzý edi. Qadıshamen birge júrýim kóńilime qanshama qýanysh toltyrǵanymen, júrek túkpirinde áldeneden seskengendeı qaltyraǵan diril de bolatyn. Óıtkeni Qadısha janarynyń bir ushynda adam bilmes tereń syr baıqalatyn. Erkelep, oınap turyp-aq, tosyn jaǵdaıǵa ushyraǵandaı, jaınaǵan júzinen muńaıý kóleńkesin júrgizip ótedi. Qýanyshty janary ishteı muńdanyp, úlbiregen erninen kúlki samaly espeı qalady. Ondaıda men ishine naızaǵaı oınaǵan úlken daýyldyń shýylyn estigendeı júrek eljirer únsizdikte qalamyn. Qadısha qasyndaǵy baqyttylyǵym dybys shyqsa ushyp keter butaǵa qonǵan torǵaı sekildi edi. Áıtse de birjolata qol úzip te kete almaı, Qadısha tutqynynda bolýǵa taǵy májbúrmin. Júrek shirkin bir sıqyrly kúshpen Qadısha mańaıyna baılaýly boldy.

Keı qyzdarǵa eki jigittiń basy qosylyp sóz aıtsa, shekeleriniń shodyraıyp shyǵa keletin ádeti ǵoı. Qadısha sońynan nesheme jigit shubyryp júrgenimen, arnasynan asyp-tógilgendi bilgen emes. Baıaǵy sol ázilqoı, aq jarqyn minezinen ózgerip kórmedi. Ras bárimizdiń álpeshtep qolpashtaǵan jalǵyzymyz sıaqty bolǵandyqtan, erkeligi aralas pańdyǵy da bolatyn. Menmensigendeı qylyǵyn da ańǵaratynbyz. Biraq ta oınaqy balalyǵy men súıkimdi reńi ondaılaryn jýyp-shaıyp, jarasymdy kórsetetin.

...Jumystan kelgen betimde Qadıshany kórýge asyǵamyn. Mine, úı japsarynda ilinip, barlyǵy bilinbeı, eskerýsiz turǵan jarty aı júzine reń kire bastady. Aýyl ishiniń aýasy salqyndap, kórinbeı shyryldaǵan shegirtke únderi de kóbeıdi... Qadıshanyń jumystan qaıtar ýaǵy kele jatyr eken ǵoı... Óńi qalaı solǵyn tartqan! Bireý renjitti me eken, joq, álde kolhoz jumysynyń aýyr tıip júrgeni me? Qyz bala ǵoı, aýyr tıse, aýyr tıip júrgen shyǵar, keshke deıin seıalka ústinde qadalyp otyrý da ońaı deımisiń!..

Ol meni kórmegen adamdaı, qolynyń tikenin alǵansyp, tómen qaraǵan kúıi, aýlasyna kirdi. Ústindegi kónetoz jempirin aryq jıegine laqtyryp tastap, arqasyna tógilgen qos burymyn bos jiberip, salqyn sýmen jýyna bastady. Súrtinip bolǵan soń úıine kirip, terezesiniń aldyna keldi. Saýsaqtary burymyn órip turǵanymen, eki kózi alystaǵy qıalyn kórip, sonysymen tildesip turǵandaı telmirip qalypty. Kirpiginen úzilip túsken bir tamshy jasty kórip, ishteı muńdanyp otyrǵanyn sezgenimde, júregim eljirep jylap jibere jazdadym. Shynyn aıtsam, menen jasyryn qupıa syrdyń jeteginde júrgenine nazalandym. Nege ǵana sóıtedi eken, saýyq úshin jaralǵan janaryna kirbiń kilegeıin úıirmese netti! Qadıshanyń sondaǵy solǵyn júzine kúlki ushqynyn júrgizý úshin nendeı qıynshylyq bolsa da daıar edim. Biraq... másele basqada ǵoı.

Sóıtip, meniń kóńil kúıimniń taǵdyry Qadıshanyń mereıi men jabyrqaýshylyǵyna baılanysty boldy. Kúndelikti oılarym, kóńilimniń bir shetin jylytyp júretin qıaldarymnyń bári Qadısha týraly edi. Jumys ústinde onsha sezile qoımaıtyn, al qolym bos kezinde ózimdi qoıarǵa jer tappaımyn. Úıge kelgenmen de, jaıbaraqat otyrýǵa halim bolmaıdy. Áldeneni tilegendeı ystyq sezim qanaty eriksiz kóterip dalaǵa shyǵarady. Alaý kóńilimniń tynshýy Qadıshanyń úıge bir kirip, bir shyǵyp júrgen jeńil qımylynyń ushynda, anda-sanda bizdiń úı jaqqa tastaǵan kóz qarasynyń qıyǵynda sıaqty. Onyń daýsy, meıirlene móldiregen kóz janary, jas bala erkeligindeı nazdanýy, syryn búgip, ishteı tynǵan sanaly qylyǵy boıyma ábden sińip, qaıda barsam da sońymnan qalmaı erip júrdi. Men estip, men kórip, men sezgenniń bárinde de Qadısha beınesi júrgendeı bolady. Ystyq tolqynmen shymyrlap shyqqan sulý kúı qanatynan da, órt jalyndaı alaýlaǵan qyzǵaldaqty alqaptan da, qyltıyp shyqqan kún murtynyń álsiz sáýlesinen de, sýyrtpaǵy taýsylmas uzyn jol súresinen de Qadıshanyń sýretin kóremin. Men esh ýaqytta jalǵyz bolmadym. Daýyldaǵan tynymsyz úmit júrek lúpilimen bite qaınasyp, birge soqty. Bıik shyńdy sıpalaı, momaqan qozǵalyspen baıaý qalqıtyn úlpildek bult bolmaýshy ma edi. Sol sıaqty tilsiz, tynymsyz shymshylaǵan saǵynysh muńy júregimdi aımalap, jumsaq qysyp, únemi mazalaıdy da turady. Aıalaǵan ulpadaı sezimder kókiregimdi baýrap, áldeqandaı bir nárseni yntyǵa kúttim. Tula boıymdy kernegen sezimder tasqynynyń ol kezde nemen bitip, qaıda quıary belgisiz edi. Tynymsyz ańsaý men túsiniksiz kútýdiń jaýaby bir-aq kúnde qasymnan tabyldy.

...Jyly ushyraǵan qyzǵylt sáýlesine taıanyp, qalyń aǵashtyń ortasyna eńkeıgen kún birtin-birtin batyp ketti. Tóńirek teńiz túbine shókkendeı typ-tynysh. Keshki aýyldyń jumsaq tútini shálishe jelbirep, sozyla qalqyp, bastarynda ilýli tur...

Kesh ótkizýge bas qosqan aýyl jastary bizdiń úıge jınala bastady. Ýilsiz burań, maıda búlkilmen aspanǵa shanshylǵan samaýyryn tútinderi men qýanyshtan shalqyp shyqqan jastar kúlkisi - dýmany qyzyp, shattyǵy jarasqan úlken jıynnyń ústeme mereıin ańǵartqandaı edi. Jalyn men saǵynysh atqan otty váls yrǵaǵynyń tynymsyz lepirýi júregimdi úlbiregen muńmen kómkerdi. Shyǵar esigi joq tuıyq armannyń daýasy bolmaı, tysqa shyqtym... Jyp-jyly jumsaq tún. Alystaǵy sansyz juldyzdar jylýsyz ot búrkip, shet-shetine qyraý jalatqandaı jyltyldap, únsiz, tynymsyz jymyń qaǵady. Kóshe dabyry da saıabyr taýyp, momyn tartqan. Tek tozbas sarylyna minip, meniń oıym sekildi astan-kesten týlaǵan taý ózeniniń dybysy ǵana bir sarynmen burqyrap jatyr. Túni boıy kirpigimmen kúzetip shyǵatyn Qadıshanyń kók qaqpasyna qarap, qıal besigine terbelip turǵan edim, jumsaq basqan aıaq tyqyry estildi. Qadısha eken. Súıkimdi tanys lebi betimdi jelpidi.

― Kesh, unamady ma, nege tursyń sostıyp?

Daýysynda erkeligi aralas jumsaq qana diril bar. Men tis jaryp esh nárse demedim. Tústep berer aty joq otty sezim aıtarymdy tańdaıyma jabystyryp, til baılady.

― Aıtshy, nege kóńilsizsiń, álde bireý renjitip júr me? - Qasyma kelip, kishkene alaqanymen shashymdy sıpady. - Er balanyń uıań bolǵanynyń nesi jaqsy, ashylyp júrgeni durys emes pe? Sen qyzyqsyń...

Jyly saýsaqtarymen qolymdy ustap, júzime qarap, oınaqylanyp urdy.

― Shynymen-aq kúlmeımisiń? Esh nárse dep sóılemeısiń be? Ókpelegish, men seni ókpelegish deımin.

Erkeleı sóılep, qolymnan tartyp, úı jaqqa súıredi.

― Júr, birge bıleıik, sońyna deıin bir bolaıyqshy...

Men ózimdi nendeı kúıde ustaǵanymdy sezgenim joq.

Kóńil tereńindegi ishki arnamen aǵyp jatqan arman men tilektiń kúni jetip, saǵaty soqqandaı, buzylǵan seńshe aptyǵyp, qaltyraǵan demmen tutyǵyp qaldym.

― Qadısha, toqtaı turshy...

― Ókpelegish bala... - Rasymen túsinbeısiń be, joq, meni mazaq etkendi tamasha kóremisiń?!

Qadısha basqa kúıge aýysyp, irkilip qaldy.

― Solaı de... Solaı túsinedi ekensiń ǵoı.

― Basqasha qalaı edi... Sen bárin de bilip, ádeıi istep júrsiń...

― Maǵan da ońaı tıip júrgeni ǵoı sonda. Seniń júregińdi jaralaýǵa qumar bolǵanym ǵoı? - Ol tamaǵy jasqa býlyqqandaı sybyrlap sóıledi.

Qadısha maǵan súıengen kúıi únsiz qaldy. Álsirep shyqqan demi men qaltyraǵan denesinen ishki kúıiniń arpalysyn ańǵardym. Biraq ol kóp turǵan joq, sálden soń anyq, shıraq daýyspen batyl sóılep ketti:

― Meniń eki júregim joq qoı, ekeýińdi qosa súıetin. Nege ǵana onyń ornynda sen bolmadyń eken?! Seni túsinbeı júr dep oılaımysyń. Qaıtemin men?! Meniń de tózimim sarqylyp boldy ábden. Azaptap, azaptalmaımyn endi.

Osy sózderdi asyǵa aıtyp, jyldamdatqan qımylmen úıine bettedi. Qasymnan zý etip jaı oǵy ótkendeı boldy. Ózime áreń kelip, "Qadısha" dep dybystaǵanymsha, qaqpasy sart jabylyp, qalǵyp turǵan tún tynyshtyǵyn buzdy. Atsha týlaǵan júregime qan quıylǵandaı, sonyń tasqyny kózim men qulaǵymdy jaýyp, esh nárseni ańǵara almadym. Qaqpa men qarańǵy tún kóz aldymda erip, kóshe bastaǵandaı boldy. Aryq kemeri opyrylyp, ishine tógilgen bir ýys juldyzdy óshirip ketti.

Qadısha erteńinde-aq ushty-kúıli joq bolyp shyqty. Úı ıesi Qadıshanyń tańǵy poezben Magnıtkaǵa, óz klastarynyń attanǵan qalasyna ketkenin aıtty. Men ol kúni eshbir oısyz, qur súldermen ersili-qarsyly júrdim de qoıdym. Qaıtadan tún bastaldy. Qadıshamdy joǵaltqan tún qaıta keldi. Taǵy da juldyzdar jymyńdap, taǵy da meıirli samal jortty. Qara buldyr jerdi tilip aı týyp kele jatyr. Keýgimdene bastaǵan túngi aınala qalǵı túsip, kóz ilgendeı typ-tynysh momyndyqqa shomǵan. Alyp qashyp, alysqa júgirgen taý ózeniniń saryly keledi. Kók astynan kórinbegen shegirtke shyryldaıdy. Jer jyrtqan traktor gúrildeıdi... Tún tirligin ótep jatqan bar qubylys Qadıshany eske túsirip, tolastamas saǵynysh ákeledi. Aqyrynda ketip tyndy, endi ne bolar eken degen oı basymdy shyrmaıdy.

Men qımasymdy izdeı bastaımyn.

Baıaý júrip kók qaqpanyń túbine keldim. Jym-jyrt. Sý qarańǵy tereze shynysy kesheýlep shyqqan aı nuryna shaǵylysady.

Úni sińip, kúlkisi tógilgen baqshasyna bardym. Ún-túnsiz. Qarańǵylyq ýysynda silkine almaı, tunjyrap tur.

Kúnde júrip jol etken jalǵyz aıaq súrleýdiń shetine otyrdym. Ol da qybyrsyz. Qym-qıǵash jońyshqa bastary bir-birine súıenisip, jaıbaraqat uıyqtap jatyr.

Barlyǵynyń náziktigi men sulýlyǵy Qadıshamen birge ketkendeı reńsiz, solǵyn kórindi. Men dymqyl kóktiń arasyna etpetimnen jatyp Qadıshany oıladym. Tún qarańǵylyǵy salmaǵyn salyp, ókpem qysylǵandaı boldy. Ýaq shyqtar shashyma, moınyma tógilip, bet-aýzymdy móldir tamshylar jýdy... Men aıaýlymmen qoshtastym.

...Áýede qalqyǵan ulpa tozańdardy shapaǵymen boıaǵan qyzyl ymyrt jabyla bastady. Aýyl ishi qońyr jeıde kıinip, bozǵylt tartqan. Kúl arasyndaǵy ósher shaladaı kómeskilengen ińirdiń alǵashqy juldyzdary kórindi. Úıdiń qasyna tún kelip jatty. Osy túnniń aýasynan qaıda barsam da júregimnen estilip turatyn aıaýlymnyń únin tyńdaımyn. Osy túnniń meıirimdi qushaǵynan kóktemgi tumandaǵy kún kózindeı eljirep turatyn Qadıshanyń jyly janaryn kóremin...

---