Qalam
Kirispe
Qazirgi kezde qalamsaptyń túri óte kóp. Olar ár túrli formada jasalynyp júr. Máselen jýandatylyp jasalǵan ár túrli formaǵa keltirilip, jińishkesi de bar, qolǵa ustaǵanǵa yńǵaılysy da sol. Jýandatylyp jasalǵan qalamsaptar jazýdy buzatyny qaq. Syrty ádemi bolǵan soń balalar qyzyǵyp ustaǵysy keledi, biraq, ol balanyń qolyn taldyryp jiberýi abzal, jazýy da buzylyp ketedi. Qalamsapty tańdar kezde onyń tek ádemiligine ǵana qaramaı qolǵa ustaǵanǵa yńǵaılysyn, sıasynyń túsine, qoıý nemese suıyqtyǵyna da qarap alý kerek. Sharıkti qalamsaptar onyń jýandaý nemese jińishke jazatynyna qaraı erekshelenedi.
Zertteý jumysynyń maqsaty:
Qalamdardyń qalaı, qashan paıda bolǵanyn jáne turmystaǵy qajettiligin bilý.
Zertteýdiń mindetteri:
1. Qalamnyń shyǵý tarıhyn zertteý
2. Qalam túrlerin anyqtaý
3. Qalamdy qolǵa durys ustaýdyń mańyzdylyǵyn bilý
4. Qalamdardyń adamǵa paıdasy men zıanyn ajyratyp anyqtaý.
Zertteý jumysynyń nysany:
Qazirgi kezdegi qoldanysta júrgen qalamdar.
Zertteýdiń nátıjesi men qorytyndysy:
Jumysty jazý barysynda eń alǵash paıda bolǵan qalamdar men qazirgi kezdegi qalamdardyń artyqshylyǵyn, paıdasymen zıanyn zerttep, sıany kıimge tógip alǵan jaǵdaıda ne isteý kerektigi jaıly aqyl - keńester berildi.
Zertteýge qajetti qural - jabdyqtar: Ǵalamtor jelisi, ómirlik tájirıbe.
İİ. Negizgi bólim
2. 1. Qalamnyń paıda bolý tarıhy
Bizdiń ǵasyrdyń 600 - 1800 jyldaryna deıin balaýyzdyń arzandaýy men keńinen taralýynyń nátıjesinde jalpyǵa qol jetimdi bolyp tabylatyn jazý quraly talap etildi. Osyndaı qajettilik sıaǵa malynatyn qustyń qaýyrsynyn jazý úshin qolaıly etip, ony jazý maqsatynda paıdalanýǵa yntalandyrdy. Aıtpaqshy, aǵylshyn tilindegi «ren» (qalamsap) latyn tilindegi «penna» (qustyń qaýyrsyny) sózinen paıda bolǵan. Qaz qaýyrsyny óte kóp ýaqyt boıy - 18 ǵasyrdyń sońyna deıin qoldanysta boldy. Qaz qaýyrsyndary qus qaýyrsyndardy qaıyp tigetin jınamaly pyshaqtyń ataýyn oılap tabýǵa negizge aınaldy. Pyshaqty báki dep atady. 19 - shi ǵasyrdyń sońynda metaldan ázirlengen qalamsaptar tolyǵymen uzaq ýaqyt paıdalanýǵa jaramsyz, jıi aýystyrýdy talap etetin qaz qaýyrsyndaryn yǵystyrdy.
1884 jyly saqtandyrý agenti Levıs Edson Vatermannyń aty tarıh shejiresinde sıa quıylyp (aldymen qalamsaptyń bir búıirinen, arnaıy pıpetkany qoldanyp) qoldanylatyn qalamsapty oılap tabýshy retinde laıyqty oryn aldy. Levıs Vatermannyń jumysta óte kóp jazatyndyǵy ony atalmysh oılap tabýdyń avtory bolýyna yqpal etti. Vaterman óz jumysyn tastap ketip, «Ideal Pen» kompanıasyn uıymdastyrdy. Atalmysh kompanıa negiziniń qalanýymen qosa qaýyrsyndy sıa qalamsaptar da satyla bastady.
Eger de 1943 jyly atalǵan salaǵa Laslo Bıro óz yqpalyn tıgizgenbegen bolsa, kúni búginge deıin biz qaýyrsyndy sıaǵa malyp jazyp júrýimiz de ǵajaıyp emes edi. Óziniń qyzmet baby boıynsha (al ol jýrnalıs bolatyn)
Bıro baspahanasynda jıi qyzmet etetin jáne de gazettiń betin ázirleıtin mashınadan endi qana shyqqan gazettiń bir paraǵyn tolyǵymen qurǵaq bolyp shyǵatyndyǵyn kórgen saıyn belgili bir oıǵa keletin; ony alańdatatyn másele: «máńgilik qaýyrsyn» ornalasqan ydysty baspahanalyq boıaý syndy tez kebetin, arnaıy sıamen toltyrýǵa bolmas pa edi? Bıronyń oıy iske asyrylǵan kezde avtoqalammen jazý neǵurlym unamdyraq bolar edi. Jýrnalıs osyndaı sıalar barynsha qoıýraq bolýy tıis ekendigin tez túsine qoıdy. Biraq, ondaıda qoıý sıa kádimgi avtoqalamnyń kapıllárlar júıesin lyq toltyrar edi. Iaǵnı, olar úshin basqa bir jazý quralyn oılap tabý kerek bolǵan. Óziniń aǵasy, dıplomy bar hımık - mamanmen aqyldasyp, Bıro qaýyr syndy erkin aınalatyn túıirshk salyp aýystyrdy. Eń alǵash, tájirıbe retinde iske engizilgen qalapsaptyń úlgisi 1938 jyly ázirlengen.
Ekinshi dúnıe júzilik soǵysqa deıin Vengrıadaǵy saıası ahýal Bıro syndy ymyrashyl jýrnalıs úshin qaýipti boldy. Ol aldymen Parıjge, onan keıin Ispanıaǵa, al 190 jyly Argentınaǵa qonys aýdardy. Bıro Parıjde bolǵan kezde óz ónertabysyna patent aldy. Parıjde ol óz qarajatyn ózindik ıdeıaǵa jumsaýǵa kelisim bergen qarjygermen tanysty, qalamsaptyń qurylymyn jetildirip, sharıkti ózekterdi ázirleıtin mashınany oılap shyǵardy. Bıro
salǵan shaǵyn fabrıkanyń alǵash ónimderi 1943 jyly Argentınada satyla
bastady ári olardyń quny jaqsy sıa avtoqalamsaptyń qunynan neǵurlym qymbat boldy.
Daǵdyly «máńgi qaýyrsyndarǵa» qaraǵanda sharıkti avtoqalamsaptar atmosferalyq qysym azaıyp ketetin bıikke kóterilgen kezde aǵyp ketpeıtin digine qol jetkizgen ushqyshtar sharıkti qalamsaptardyń alǵash satyp alýshylary boldy. Ýaqyt óte «Avıasıalyq avtoqalamsap» týraly málimet AQSH qorǵanys mınıstrligine de jetti. Qorǵanys mınıstrligi avtoqalamsap tardyń eń úzdik óndirýshilerine jańa ónertabyspen tanysyp, olardy amerıkandyq áskerı ushqyshtarǵa arnap shyǵarý tapsyrmasyn berdi.
1944 jyly Bıro óz ónertabysyn AQSH patentimen qorǵap, lısenzıalardy eki iri amerıkandyq fırmalarǵa satty. Alaıda atalǵan amerıkandyq fırmalar atalǵan avtoqalamsaptar satý isin damytqanǵa deıin osyndaı avtoqalamsaptyń birin satyp alǵan isker bıznesmen M. Reınolds eshbir lısenzıasyz osyndaı qalamsaptardy ózi shyǵara bastady; ol tek qalamsaptardyń qurylymyn biraz ózgertti.
Sot qýdalaýynan qutylý úshin ol 1888 jyly Dj. Laýd teńder men jáshikterdiń óndirisi úshin alǵan, al sol kezde umytylyp ketken amerıkandyq patentke silteme jasady. Laýdtyń júıesinde boıaý quıylǵan balonǵa ornatylǵan dıametri 1 - 2 santımetrli serippeli túıirshik qap tigetin matanyń, qatyrma qaǵazdyń nemese taqtanyń ústine nomerler men tańbalardy jazý úshin qoldanylatyn. Reınolds sotty onyń qalamsaptary - Laýd óner tabysynyń azaıtylǵan kóshirmesi ekendigine jáne de Bıronyń júıesi qalamsapty óndirý isine eshqandaı qatysy joq ekendigine sendire aldy.
Qazirgi kezde qalamsaptyń túri óte kóp. Olar ár túrli formada jasalynyp júr. Máselen jýandatylyp jasalǵan ár túrli formaǵa keltirilip, jińishkesi de bar, qolǵa ustaǵanǵa yńǵaılysy da sol. Jýandatylyp jasalǵan qalamsaptar jazýdy buzatyny qaq. Syrty ádemi bolǵan soń balalar qyzyǵyp ustaǵysy keledi, biraq, ol balanyń qolyn taldyryp jiberýi abzal, jazýy da buzylyp ketedi. Qalamsapty tańdar kezde onyń tek ádemiligine ǵana qaramaı qolǵa ustaǵanǵa yńǵaılysyn, sıasynyń túsine, qoıý nemese suıyqtyǵyna da qarap alý kerek. Sharıkti qalamsaptar onyń jýandaý nemese jińishke jazatynyna qaraı erekshelenedi.
Zertteý jumysynyń maqsaty:
Qalamdardyń qalaı, qashan paıda bolǵanyn jáne turmystaǵy qajettiligin bilý.
Zertteýdiń mindetteri:
1. Qalamnyń shyǵý tarıhyn zertteý
2. Qalam túrlerin anyqtaý
3. Qalamdy qolǵa durys ustaýdyń mańyzdylyǵyn bilý
4. Qalamdardyń adamǵa paıdasy men zıanyn ajyratyp anyqtaý.
Zertteý jumysynyń nysany:
Qazirgi kezdegi qoldanysta júrgen qalamdar.
Zertteýdiń nátıjesi men qorytyndysy:
Jumysty jazý barysynda eń alǵash paıda bolǵan qalamdar men qazirgi kezdegi qalamdardyń artyqshylyǵyn, paıdasymen zıanyn zerttep, sıany kıimge tógip alǵan jaǵdaıda ne isteý kerektigi jaıly aqyl - keńester berildi.
Zertteýge qajetti qural - jabdyqtar: Ǵalamtor jelisi, ómirlik tájirıbe.
İİ. Negizgi bólim
2. 1. Qalamnyń paıda bolý tarıhy
Bizdiń ǵasyrdyń 600 - 1800 jyldaryna deıin balaýyzdyń arzandaýy men keńinen taralýynyń nátıjesinde jalpyǵa qol jetimdi bolyp tabylatyn jazý quraly talap etildi. Osyndaı qajettilik sıaǵa malynatyn qustyń qaýyrsynyn jazý úshin qolaıly etip, ony jazý maqsatynda paıdalanýǵa yntalandyrdy. Aıtpaqshy, aǵylshyn tilindegi «ren» (qalamsap) latyn tilindegi «penna» (qustyń qaýyrsyny) sózinen paıda bolǵan. Qaz qaýyrsyny óte kóp ýaqyt boıy - 18 ǵasyrdyń sońyna deıin qoldanysta boldy. Qaz qaýyrsyndary qus qaýyrsyndardy qaıyp tigetin jınamaly pyshaqtyń ataýyn oılap tabýǵa negizge aınaldy. Pyshaqty báki dep atady. 19 - shi ǵasyrdyń sońynda metaldan ázirlengen qalamsaptar tolyǵymen uzaq ýaqyt paıdalanýǵa jaramsyz, jıi aýystyrýdy talap etetin qaz qaýyrsyndaryn yǵystyrdy.
1884 jyly saqtandyrý agenti Levıs Edson Vatermannyń aty tarıh shejiresinde sıa quıylyp (aldymen qalamsaptyń bir búıirinen, arnaıy pıpetkany qoldanyp) qoldanylatyn qalamsapty oılap tabýshy retinde laıyqty oryn aldy. Levıs Vatermannyń jumysta óte kóp jazatyndyǵy ony atalmysh oılap tabýdyń avtory bolýyna yqpal etti. Vaterman óz jumysyn tastap ketip, «Ideal Pen» kompanıasyn uıymdastyrdy. Atalmysh kompanıa negiziniń qalanýymen qosa qaýyrsyndy sıa qalamsaptar da satyla bastady.
Eger de 1943 jyly atalǵan salaǵa Laslo Bıro óz yqpalyn tıgizgenbegen bolsa, kúni búginge deıin biz qaýyrsyndy sıaǵa malyp jazyp júrýimiz de ǵajaıyp emes edi. Óziniń qyzmet baby boıynsha (al ol jýrnalıs bolatyn)
Bıro baspahanasynda jıi qyzmet etetin jáne de gazettiń betin ázirleıtin mashınadan endi qana shyqqan gazettiń bir paraǵyn tolyǵymen qurǵaq bolyp shyǵatyndyǵyn kórgen saıyn belgili bir oıǵa keletin; ony alańdatatyn másele: «máńgilik qaýyrsyn» ornalasqan ydysty baspahanalyq boıaý syndy tez kebetin, arnaıy sıamen toltyrýǵa bolmas pa edi? Bıronyń oıy iske asyrylǵan kezde avtoqalammen jazý neǵurlym unamdyraq bolar edi. Jýrnalıs osyndaı sıalar barynsha qoıýraq bolýy tıis ekendigin tez túsine qoıdy. Biraq, ondaıda qoıý sıa kádimgi avtoqalamnyń kapıllárlar júıesin lyq toltyrar edi. Iaǵnı, olar úshin basqa bir jazý quralyn oılap tabý kerek bolǵan. Óziniń aǵasy, dıplomy bar hımık - mamanmen aqyldasyp, Bıro qaýyr syndy erkin aınalatyn túıirshk salyp aýystyrdy. Eń alǵash, tájirıbe retinde iske engizilgen qalapsaptyń úlgisi 1938 jyly ázirlengen.
Ekinshi dúnıe júzilik soǵysqa deıin Vengrıadaǵy saıası ahýal Bıro syndy ymyrashyl jýrnalıs úshin qaýipti boldy. Ol aldymen Parıjge, onan keıin Ispanıaǵa, al 190 jyly Argentınaǵa qonys aýdardy. Bıro Parıjde bolǵan kezde óz ónertabysyna patent aldy. Parıjde ol óz qarajatyn ózindik ıdeıaǵa jumsaýǵa kelisim bergen qarjygermen tanysty, qalamsaptyń qurylymyn jetildirip, sharıkti ózekterdi ázirleıtin mashınany oılap shyǵardy. Bıro
salǵan shaǵyn fabrıkanyń alǵash ónimderi 1943 jyly Argentınada satyla
bastady ári olardyń quny jaqsy sıa avtoqalamsaptyń qunynan neǵurlym qymbat boldy.
Daǵdyly «máńgi qaýyrsyndarǵa» qaraǵanda sharıkti avtoqalamsaptar atmosferalyq qysym azaıyp ketetin bıikke kóterilgen kezde aǵyp ketpeıtin digine qol jetkizgen ushqyshtar sharıkti qalamsaptardyń alǵash satyp alýshylary boldy. Ýaqyt óte «Avıasıalyq avtoqalamsap» týraly málimet AQSH qorǵanys mınıstrligine de jetti. Qorǵanys mınıstrligi avtoqalamsap tardyń eń úzdik óndirýshilerine jańa ónertabyspen tanysyp, olardy amerıkandyq áskerı ushqyshtarǵa arnap shyǵarý tapsyrmasyn berdi.
1944 jyly Bıro óz ónertabysyn AQSH patentimen qorǵap, lısenzıalardy eki iri amerıkandyq fırmalarǵa satty. Alaıda atalǵan amerıkandyq fırmalar atalǵan avtoqalamsaptar satý isin damytqanǵa deıin osyndaı avtoqalamsaptyń birin satyp alǵan isker bıznesmen M. Reınolds eshbir lısenzıasyz osyndaı qalamsaptardy ózi shyǵara bastady; ol tek qalamsaptardyń qurylymyn biraz ózgertti.
Sot qýdalaýynan qutylý úshin ol 1888 jyly Dj. Laýd teńder men jáshikterdiń óndirisi úshin alǵan, al sol kezde umytylyp ketken amerıkandyq patentke silteme jasady. Laýdtyń júıesinde boıaý quıylǵan balonǵa ornatylǵan dıametri 1 - 2 santımetrli serippeli túıirshik qap tigetin matanyń, qatyrma qaǵazdyń nemese taqtanyń ústine nomerler men tańbalardy jazý úshin qoldanylatyn. Reınolds sotty onyń qalamsaptary - Laýd óner tabysynyń azaıtylǵan kóshirmesi ekendigine jáne de Bıronyń júıesi qalamsapty óndirý isine eshqandaı qatysy joq ekendigine sendire aldy.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
