InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Tabıǵı qorlar jáne óndiris
Sabaqtyń maqsaty: a) Tabıǵı orta, Tabıǵı qorlardyń toptary, olardy utymdy paıdalaný men túletýdi uıymdastyrýdaǵy geografıanyń róli,
sharýashylyq áreketiniń áserinen bolatyn tabıǵattaǵy ózgeristerdi baqylaý týraly bilimderin qalyptastyrý.
á) Oqýshylardyń tanymdyq bilimin arttyrýǵa jáne oı – órisin, este saqtaý, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý.
b) Qorshaǵan ortaǵa degen kóz qarasty qalyptastyra otyryp, tabıǵatty aıalaýǵa, ósimdikteri men janýarlaryn qorǵaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Ashyq sabaq
Sabaqtyń ádisi: Satylaı keshendi taldaý, STO, Klaster strategıasy, TSN, deńg. oqytý;
Sabaqtyń kórnekiligi: Qazaqstannyń fızıkalyq kartasy, sýretter;
Pán aralyq baılanys: Bıologıa, jaratylystaný, hımıa, ekologıa;

Sabaqtyń júrisi: İ. Uıymdastyrý.
a) Sálemdesý.
b) Synypty túgendeý.
İİ. Úı jumysyn suraý
1 - tapsyrma 1topqa (test)
2 - tapsyrma 2 topqa (sáıkestendirý)
3 - tapsyrma 3top qa (taqtamen jumys)
Test
1. Soltústik Qazaq jazyǵynyń ózenderi?
a. İle, Shý
v. Syrdarıa, Sarysý,
s. Esil, Ertis
d. Jaıyq. Jem
2. Shól zonasynyń alyp jatqan aýmaǵy?
a. 30%
v. 40%
s. 25%
d. 65%
3. Muǵaljar taýynyń eń bıik jeri?
a. Besshoqy
v. Boqtybaı
s. Besbaqan
d. Ulytaý
4. Tán - Shán taýyn zerttegen orys ǵalymy?
a. A. N. Krasnov
v. P. P. Semenov
s. L. S. Berg
d. I. V. Mýshketov
5. Tán - Shán tabıǵatyndaǵy uıymdastyrylǵan qoryqtar?
a. Aqsý - Jabaǵyly
v. Marqakól
s. Altaı
d. Alakól
6. Saýyr – Tarbaǵataı taýlarynyń batys bóligindegi aýdan?
a. Turan
v. Qazaq jazyǵy
s. Shyǵys Eýropa
d. Saryarqa
7. Jońǵar qaqpasynan soǵatyn jel?
a. Saıqan
v. Muǵaljar
s. Qordaı
d. Shilik

İİ Sáıkestendirý?
1. Rahman bulaǵy ------------------- a. Áıet, Lıqsakov
2. V. Dokýchaev ----------------------- v. Altaı taýynda
3. Temir keni -------------------------- s. Buqtyrma
4. Eń úlken muzdyq ----------------- d. Saryarqa
5. Qazaqtyń usaq shoqysy --------- e. Korjenevskıı
6. Ertis ózenindegi sý qoımasy --- j. Topyraqtaný

Sózjumbaq
Suraqtary:
1. Fızıkalyq aýdandar sany? (Toǵyz)
2. Aral mańy, Ústirt qaı fızıkalyq aımaqqa kiredi? (Turan)
3. Soltústik Qazaq jazyǵynyń ózeni? (Tobyl)
4. Qorǵaljyń qoryǵynyń kórki? (Qoqıqaz)
5. Oral taýynyń Qazaqstandaǵy jalǵasy? (Muǵaljar)
6. Tústi metalǵa baı aýdan? (Altaı)
7. Altaı taýynyń eń bıik shyńy? (Muztaý)

İİ. Jańa sabaq.
Tabıǵat – qorshaǵan orta. Qorshaǵan ortadaǵy - sý, aýa, jel, paıdaly qazbalar, kún energıasy, ósimdikter, janýarlar – tabıǵı qorlar.

Tabıǵı qorlar - tabıǵı ortanyń, qoǵamnyń materıaldyq jáne rýhanı muqtajyn qamtamasyz etý úshin, óndiriste paıdalanylatyn bóligi. Tabıǵı qorlardy tıimdi paıdalaný jáne adamzatty óne boıyn tabıǵı qormen qamtamasyz etý óte kúrdeli máselelerdiń biri bolyp otyr. Sondyqtan tabıǵı qorlardy sarqyltpaý úshin qalpyna kelmeıtin tabıǵat baılyqtaryn tıimdi paıdalanýǵa, shıkizattyń, otynnyń, energıanyń jańa kózderin izdeýge barlyq kúsh jumyldyrýda. Bul sharalardy iske asyrýdyń mańyzdy joldary basqa (arzan) shıkizatty keńinen qoldaný jáne jan - jaqty tolyq paıdalaný.

Tabıǵı qorlar
1) Otyn - energetıkalyq qorlar
2) Mıneraldyq qorlar
3) Klımattyq qorlar
4) Sý qorlary
5) Topyraq – ósimdik qorlary
6) Janýarlar dúnıesiniń qorlary

Tabıǵı qorlar jáne óndiris
Osyǵan baılanysty tabıǵı qorlardy qorǵaýdyń búgingi tańda dúnıejúzilik mańyzy bar problemaǵa aınalýy zańdy másele. Tabıǵı qorlarǵa zıandy áser tıgizetin lıtosfera, gıdrosfera, atmosferanyń lastanýymen oıdaǵydaı kúresý kóptegen eldermen birlese otyryp, bul kúrdeli máseleni sheshýdi talap etedi.
Qazaqstandaǵy tektonıkalyq qurylymdardyń ereksheligi, geologıalyq damý tarıhynyń kúrdeliligi, aýmaǵynyń keń kólemdi bolýy munda san alýan tabıǵı qorlarynyń shoǵyrlanýyna jaǵdaı jasaıdy. Respýblıka aýmaǵynan tabıǵatta kezdesetin paıdaly qazbalardyń kóptegen túrleri tabylǵan, buǵan qosa klımattyq jáne mıneraldyq, otyn - energetıkalyq t. b. qorlar jóninen de respýblıkamyz dúnıejúzinde kórnekti oryn alady. Jalpy Qazaqstanda kezdesetin tabıǵı qorlardy mynadaı toptarǵa bólýge bolady: