Qan jasýshasy
Bıologıa 8 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Qan jasýshalary
Sabaqtyń maqsaty
Bilimdilik: Organızmniń ishki ortasy, ıaǵnı qan jasýshasynyń quramy men qyzmetti jaıly bilimderin qalyptastyrý.
Damytýshylyq: Oqýshylardy toppen jáne jeke - dara jumys isteýlerin qadaǵalaý arqyly bilim - biliktigin jáne oqýǵa degen qushtarlyqtaryn damytý.
Tárbıelik: Oqýshyny súıispenshilikke, bir - birine degen syılastyqqa baýlý jáne gıgıenalyq tazalyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq
Sabaqtyń ádisi: STO elem - n paıdalaný.
Sabaqtyń pán aralyq baılanysy: Ekologıa, hımıa.
Sabaqtyń kórnekiligi: syzba - nusqa, trek - syzba
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý bólimi.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý.
İV. Bekitý.
V. Úıge tapsyrma berý.
Vİ. Baǵalaý.
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
- oqýshylarmen amandasý
- synyptyń tazalyǵyn tekserý
- synyptyń kezekshiligin anyqtaý
- oqýshylardy túgendeý
- sabaqqa daıyndyqtaryn tekserý
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý
№ 1 tapsyrma
1. Bas bulshyq etterine qandaı bulshyq etter jatady?(mımıkalyq jáne shaınaý bulshyq etteri)
2. Adamda qansha qańqa bulshyqetteri bolady? (600 - den astam)
3. Qursaq bulyq etteriniń qyzmeti qandaı?( ishki múshelerdi birqalypty ustaıdy jáne qorǵaıdy.)
4. Bıseps pen trıseps bulshyq etterdiń qyzmeti qandaı? (bıseps – qoldy shyntaq býynynda búgedi, trıseps – qoldy jazady)
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý
Qan plazmasy – barlyq qannyń, shamamen, 55 - 60% kólemin quraıtyn móldir, tússiz suıyqtyq. Onyń quramynda 90 - 92% sý, 7 - 8% nárýyzdar, shamamen, 2% glúkoza, maılar, mıneraldy tuzdar men basqa zattar belgili bir kosmos qysymyn retteıdi. Barlyq plazmanyń 70 – ten astamy 1 mınýt ishinde ulpa suıyqtyǵymen almasady. Qan plazmasy nárýyzdary ártúrli qyzmet atqarady.. Mysaly: globýlınder organızmdi bakterıalardan qorǵaýǵa qatysady; albýmınder plazmadǵy sý mólsherin retteıdi; fıbrınogen qan uıýyna mańyzdy ról atqarady. Fıbrınogeni joq qan plazmasy sarysý dep atalady.
Erıtrosıtter nemese qyzyl qan jasýshalarynyń pishini dıametri 7 - den 10 mkm - ge deıingi eki beti oıys dısk tárizdi. Mundaı pishin erıtrosıt betin 1, 5 ese úlkeıtedi jáne gaz almasý úshin edáýir tıimdi bolyp tabylady. Jetilgen erıtrosıtte ıadro bolmaıdy. 1 mm3 qanda 4, 5 - 5 mln erıtrosıtter bolady. Adam organızminde barlyǵy ortasha alǵanda 25 trıllıon erıtrosıtter bar dep esepteledi.
Erıtrosıtte erekshe nárýyz – qanǵa qyzyl tús beretin gemoglobın bolady. Gemoglobınniń negizgi qyzmeti – ottek pen kómirqyshqyl gazyn tasymaldaý.
Leıkosıtter – ıadrosy bar jáne belsendi qozǵalatyn aq qan jasýshalary. Deni saý adamnyń 1 mm3 qanynda 6 - 8 myń leıkosıt bolady. Leıkosıtter súıek kemiginde, kókbaýyr men lımfa túıinderinde túziledi. Olardyń tirshilik uzaqtyǵy 2 - 4 kún, keıde birneshe jylǵa sozylady. Leıkosıtterdiń mıkroorganızmder men basqa bógde denelerdi belsendi qorshap alý, sińirý jáne qorytý prosesin eń alǵash orys ǵalymy I. I. Mechnıkov ashyp, «fagosıtoz» dep atady.
Trombosıtter - qannyń uıyǵysh qamtamasyz etetin jasýsha dep atalady. Tússiz, domalak pishindi. 2 - 5mkm keletin ıadrosyz jasýsha. Qanyń 1mm3 250 - 400myń bolady, tirshiligi - 7 - 10 kúndeı. Kókbaýyr men ókpede buzylady. Trombosıtterdiń negizgi qyzmeti – qannyń uıý jáne qan ketýdi toqtatý prosesterine qatysý.
İV. Bekitý kezeńi
Tapsyrma
Kórinis
Bir adamnyń qoly jaralandy sol kezde qan jasýshalarynyń, ıaǵnı erıtrosıtter, leıkosıtter jáne trombosıtterdiń syrttan kelgen bakterıalarǵa qarsy is – árekettiń, kórinis retinde kórsettińder. Mysaly: qan plazmasy – qarapaıym halyq; erıtrosıtter – ottegi men qorektik zat tasymaldaýshy saýdagerler; leıkosıtter – bakterıalarmen shaıqasqa túsitin jaýyngerler; trombosıtter – jarany tanyp, óz denesimen jabatyn qurylysshylar; bakterıalar – syrttan kelgen qatigez jaýlaýshylar.
№3 tapsyrma. Bıologıalyk, dıktant
1. Adam organızminiń ishki ortasyn ulpa suıyqtyǵy,....... men........ túzedi.
2. Ulpa suıyqtyǵy qannyń suıyq bóligi -......... turady.
3. Qan...... ulpasyna jatady jáne aralyq.... orta bolyp sanalady.
4. Qan suıyq bólikten -........ jáne onda qalqyp júretin formaly elementter:.........,....... jáne........ turady.
5. Erıtrosıtterdiń tirshilik uzaqtyǵy, shamamen,.... kún, sodan keıin........ men...... buzylady.
6. Erıtrosıtte erekshe nárýyz – qanǵa..... tús beretin........ bolady.
7.......... organızmdi bakterıalardan qorǵaýǵa qatysady;....... plazmadǵy sý mólsherin retteıdi;....... qan uıýyna mańyzdy ról atqarady.
V. Úıge tapsyrma berý
Kesteni toltyryndar
Qan jasýshalary ----------- Uqsastyqtary ------------ Aıyrmashylyǵy
Erıtrosıtter
Trombosıtter
Leıkosıtter
VI. Baǵalaý
Sabaqtyń taqyryby: Qan jasýshalary
Sabaqtyń maqsaty
Bilimdilik: Organızmniń ishki ortasy, ıaǵnı qan jasýshasynyń quramy men qyzmetti jaıly bilimderin qalyptastyrý.
Damytýshylyq: Oqýshylardy toppen jáne jeke - dara jumys isteýlerin qadaǵalaý arqyly bilim - biliktigin jáne oqýǵa degen qushtarlyqtaryn damytý.
Tárbıelik: Oqýshyny súıispenshilikke, bir - birine degen syılastyqqa baýlý jáne gıgıenalyq tazalyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq
Sabaqtyń ádisi: STO elem - n paıdalaný.
Sabaqtyń pán aralyq baılanysy: Ekologıa, hımıa.
Sabaqtyń kórnekiligi: syzba - nusqa, trek - syzba
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý bólimi.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý.
İV. Bekitý.
V. Úıge tapsyrma berý.
Vİ. Baǵalaý.
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
- oqýshylarmen amandasý
- synyptyń tazalyǵyn tekserý
- synyptyń kezekshiligin anyqtaý
- oqýshylardy túgendeý
- sabaqqa daıyndyqtaryn tekserý
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý
№ 1 tapsyrma
1. Bas bulshyq etterine qandaı bulshyq etter jatady?(mımıkalyq jáne shaınaý bulshyq etteri)
2. Adamda qansha qańqa bulshyqetteri bolady? (600 - den astam)
3. Qursaq bulyq etteriniń qyzmeti qandaı?( ishki múshelerdi birqalypty ustaıdy jáne qorǵaıdy.)
4. Bıseps pen trıseps bulshyq etterdiń qyzmeti qandaı? (bıseps – qoldy shyntaq býynynda búgedi, trıseps – qoldy jazady)
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý
Qan plazmasy – barlyq qannyń, shamamen, 55 - 60% kólemin quraıtyn móldir, tússiz suıyqtyq. Onyń quramynda 90 - 92% sý, 7 - 8% nárýyzdar, shamamen, 2% glúkoza, maılar, mıneraldy tuzdar men basqa zattar belgili bir kosmos qysymyn retteıdi. Barlyq plazmanyń 70 – ten astamy 1 mınýt ishinde ulpa suıyqtyǵymen almasady. Qan plazmasy nárýyzdary ártúrli qyzmet atqarady.. Mysaly: globýlınder organızmdi bakterıalardan qorǵaýǵa qatysady; albýmınder plazmadǵy sý mólsherin retteıdi; fıbrınogen qan uıýyna mańyzdy ról atqarady. Fıbrınogeni joq qan plazmasy sarysý dep atalady.
Erıtrosıtter nemese qyzyl qan jasýshalarynyń pishini dıametri 7 - den 10 mkm - ge deıingi eki beti oıys dısk tárizdi. Mundaı pishin erıtrosıt betin 1, 5 ese úlkeıtedi jáne gaz almasý úshin edáýir tıimdi bolyp tabylady. Jetilgen erıtrosıtte ıadro bolmaıdy. 1 mm3 qanda 4, 5 - 5 mln erıtrosıtter bolady. Adam organızminde barlyǵy ortasha alǵanda 25 trıllıon erıtrosıtter bar dep esepteledi.
Erıtrosıtte erekshe nárýyz – qanǵa qyzyl tús beretin gemoglobın bolady. Gemoglobınniń negizgi qyzmeti – ottek pen kómirqyshqyl gazyn tasymaldaý.
Leıkosıtter – ıadrosy bar jáne belsendi qozǵalatyn aq qan jasýshalary. Deni saý adamnyń 1 mm3 qanynda 6 - 8 myń leıkosıt bolady. Leıkosıtter súıek kemiginde, kókbaýyr men lımfa túıinderinde túziledi. Olardyń tirshilik uzaqtyǵy 2 - 4 kún, keıde birneshe jylǵa sozylady. Leıkosıtterdiń mıkroorganızmder men basqa bógde denelerdi belsendi qorshap alý, sińirý jáne qorytý prosesin eń alǵash orys ǵalymy I. I. Mechnıkov ashyp, «fagosıtoz» dep atady.
Trombosıtter - qannyń uıyǵysh qamtamasyz etetin jasýsha dep atalady. Tússiz, domalak pishindi. 2 - 5mkm keletin ıadrosyz jasýsha. Qanyń 1mm3 250 - 400myń bolady, tirshiligi - 7 - 10 kúndeı. Kókbaýyr men ókpede buzylady. Trombosıtterdiń negizgi qyzmeti – qannyń uıý jáne qan ketýdi toqtatý prosesterine qatysý.
İV. Bekitý kezeńi
Tapsyrma
Kórinis
Bir adamnyń qoly jaralandy sol kezde qan jasýshalarynyń, ıaǵnı erıtrosıtter, leıkosıtter jáne trombosıtterdiń syrttan kelgen bakterıalarǵa qarsy is – árekettiń, kórinis retinde kórsettińder. Mysaly: qan plazmasy – qarapaıym halyq; erıtrosıtter – ottegi men qorektik zat tasymaldaýshy saýdagerler; leıkosıtter – bakterıalarmen shaıqasqa túsitin jaýyngerler; trombosıtter – jarany tanyp, óz denesimen jabatyn qurylysshylar; bakterıalar – syrttan kelgen qatigez jaýlaýshylar.
№3 tapsyrma. Bıologıalyk, dıktant
1. Adam organızminiń ishki ortasyn ulpa suıyqtyǵy,....... men........ túzedi.
2. Ulpa suıyqtyǵy qannyń suıyq bóligi -......... turady.
3. Qan...... ulpasyna jatady jáne aralyq.... orta bolyp sanalady.
4. Qan suıyq bólikten -........ jáne onda qalqyp júretin formaly elementter:.........,....... jáne........ turady.
5. Erıtrosıtterdiń tirshilik uzaqtyǵy, shamamen,.... kún, sodan keıin........ men...... buzylady.
6. Erıtrosıtte erekshe nárýyz – qanǵa..... tús beretin........ bolady.
7.......... organızmdi bakterıalardan qorǵaýǵa qatysady;....... plazmadǵy sý mólsherin retteıdi;....... qan uıýyna mańyzdy ról atqarady.
V. Úıge tapsyrma berý
Kesteni toltyryndar
Qan jasýshalary ----------- Uqsastyqtary ------------ Aıyrmashylyǵy
Erıtrosıtter
Trombosıtter
Leıkosıtter
VI. Baǵalaý
You Might Also Like
