InfoHub Logo

Qanysh Sátbaev (1899-1964 jj.)

Qanysh Imantaıuly Sátbaev – asa kórnekti qazaq geology, qoǵam qaıratkeri. Qazaq KSR Ǵylym akademıasyn uıymdastyrýshy jáne onyń tuńǵysh prezıdenti, Qazaq KSR akademıasynyń akademıgi, qazaqstandyq metalogenıa mektebiniń negizin qalýshy. Týǵan jeri – burynǵy Semeı gýbernıasynyń Pavlodar ýezindegi Aqkelin bolysy (qazirgi Pavlodar oblysynyń Baıanaýyl aýdany).

Geologıalyq barlaý mamandyǵy boıynsha Tomsk tehnologıalyq ınstıtýtynyń taý-ken fakúltetin bitirip kelgennen keıingi Q.Sátbaevtyń búkil ómiri Qazaqstannyń mıneraldyq resýrstaryn jáne rýdalyq kender geneologıasyn zertteýge arnalǵan. Onyń geologıadan basqa ǵylymdar, mádenıet salasynda da, tarıhta da qaldyrǵan izderi saırap jatyr. Ekinshi dúnıejúzilik soǵys aıaqtalýǵa taqaǵanda, jaǵdaıdyń asa qıyn aýyrlyǵyna qaramastan, Qazaq KSR Ǵylym akademıasynyń uıymdastyrý jumysyna basshy bolyp, onyń isine bel sheshe aralasýy ulylarǵa tán kóregendiktiń belgisi edi. Onyń qaldyrǵan ǵylymı baı muralarynyń ishinde, ásirese, Jezqazǵan keni týraly zertteýleriniń, saryarqanyń metalogendik jáne boljam kartalary jónindegi eńbekteriniń máni erekshe. Jezqazǵannyń iri mys rýdaly aýdandar qataryna jatýy – kezinde osy kenniń josparly túrde keń masshtabtaǵy barlaý jumystaryn uıymdastyrýǵa bolatyn iri obekti ekenin dáleldep bergen Qanysh Sátbaev eńbeginiń nátıjesi. Sondaı-aq ol mıneraldyq shıkizatqa baı saryarqa, kendi Altaı, Qaraǵandy, Qarataý sekildi aımaqtarǵa da erekshe nazar aýdara zerttep, olardyń kenderiniń stratıgrafıasyn, tektonıkasy, qurylysy, metalogenıasy, neohımıasy jáne shyǵý tegi týraly mańyzdy ǵylymı qorytyndylar jasady, ǵylymǵa formasıalyq metalogendik analızdiń keshendik ádisin engizdi.

Kóptegen mamandar qatystyryla otyryp, Qanysh Sátbaevtyń basshylyǵymen birneshe jyldar boıy júrgizilgen tynymsyz eńbektiń nátıjesinde Saryarqanyń metalogendik jáne boljam kartalary jasaldy. Ony óndiriske endirý arqyly Saryarqa aımaǵynda qara, tústi jáne sırek metaldardyń biraz jańa kenderi ashyldy. Biraz kenderge bútindeı jańa óndiristik baǵa berildi.

Ol Qaraǵandy metalýrgıa zaýytyn salýǵa, Qostanaı, Altaı temir jáne marganes, Qarataýdyń fosforıt kenderin jáne osylar sekildi kóptegen iri nysandardy ıgerýge, Ertis-Qaraǵandy kanalynyń qazylýyna, biraz ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń ashylýyna tikeleı aralasyp, zor eńbek sińirdi. Qazaqstan ǵalymdarynyń zor armıasynyń aqylshysy, tárbıeshisi boldy.

Ol – geologıa ǵylymyna qatysty álemdik, odaqtyq, qazaqstandyq túrli dárejedegi tolyp jatqan komısıalardyń, komıtetterdiń múshesi, basshylarynyń biri, birneshe márte KSRO jáne Qazaq KSR Joǵarǵy  Keńesteriniń depýtaty, SOKP sıezeriniń delegaty, KSRO Mınıstrler Keńesi janyndaǵy Lenındik jáne Memlekettik syılyqtar jónindegi komıtettiń prezıdıým múshesi. Ol tór ret Lenın ordenimen, Ekinshi dárejeli Otan soǵysy ordenimen marapattalyp, KSRO Memlekettik jáne Lenındik syılyqtardyń ıegeri bolǵan. Onyń esimi ınstıtýttar men ken-metallýrgıa kombınattaryna, Qazaqstan qalalarynyń kóshelerine, mektepter men sharýashylyq attaryna berilgen. Sondaı-aq Alataýdyń bir shyńy men muzdaǵy, Qarataýdaǵy vanadı keniniń rýdasynan tabylǵan bir mıneral (satbaevıt) onyń atymen atalady. Oǵan arnalǵan birneshe murajaılar bar.