InfoHub Logo

Biz dúnıe esigin ashqaly úzdiksiz qarym-qatynas jasap kelemiz. Adamdarmen, qorshaǵan ortamen, tabıǵatpen, jáne ózimizben qarym-qatynsqa túse alamyz. Bul - adamdardyń janýarlarmen salystyrǵandaǵy eń basty ári mańyzdy qasıeti. Qarym-qatynas bizge aýadaı qajet jáne onsyz tolyqqandy ómir súre almaıtynymyz ras. Ózgelermen qarym-qatynasqa túsý arqyly baspana, kıim-keshek, as-aýqat, uıqy, ne qajet sonyń barlyǵyn ala alamyz. Mysaly, adamdy qamap jáne basqalarmen aralastyrmaı tastaý - jazanyń eń aýyr túri. Sonymen, qarym-qatynas ornatý arqyly adamdar ózine ne alady? Eń aldymen, aqparat almasý jáne dúnıe jaıly málimet. Eńbek pen turmys daǵdylaryna mashyqtanady, adamzat jasap shyǵarǵan túrli qundylyqtardy meńgeredi jáne osymen ǵana shektelmeıdi, onyń qamtıtyn sheńberi keń. Kıno nemese spektákl kórý, leksıa tyńdaý, dos-jarandarmen sóılesý, telefon arqyly hat almasyp habarlasý - osynyń barlyǵy qarym-qatynastyń san alýan túrleri. Al, osy qarym-qatynas prosesinde qorshaǵan ortanyń atqaratyn mańyzy men qyzmeti bar ma?

Árıne bar. Sebebi, qorshaǵan orta men qarym-qatynas prosesi jipsiz baılanyp turǵan uǵymdar desem qatelespespin. Qorshaǵan orta - bizdi qorshaǵan dúnıe: qoǵam, otbasy, dostar, tabıǵat, janýarlar jáne adamdar. Qorshaǵan ortamen qarym-qatynas ornatý - tabıǵı, talqylanbaıtyn qubylys. Adam qoǵamda, ózin qorshaǵan adamdar tobynda ómir súretindikten, qarym-qatynas porosesinde ony qabyldaı alýǵa tıispiz. Iaǵnı, sol qorshaǵan ortaǵa saı óz pikirlerimiz ben talaptarymyzdy ózgertip, nemese qarsy minez-qulyq tanyta alamyz.

Qorshaǵan ortamen qarym-qatynas salasyn anyqtaýǵa «qarym-qatynas» sóziniń semantıkasy kómektesedi. Zertteýler kórsetkendeı, turmystyq sanada bul sózben maǵynalardyń úsh toby baılanystyrylady:

•birlesý, ortaqtyq, birtutastyq qurý, ıaǵnı jaqsy orta men dostar.

•habarlamalar jiberý,   aqparat  almasý, bul degenimiz - sóılesý men áńgimelesý.

•qarsy ala is-áreket jasaý, jıi qupıa nemese ıntımdi sıpatqa ıe ózara úılesý.

Eki adam birin-biri oń qabyldap, úshinshi bireýge degen óz qatynastaryn ornatsa, olarda osy úshinshi adamǵa qatysty uqsas baǵdarlardy damytý baǵyty paıda bolady.

Qorshaǵan ortamen qarym-qatynasqa túsý barysynda túrli emosıalardy sezinemiz, sheshim qabyldaımyz, áreket etemiz. Qarym-qatynas bolmasa biz qazir qandaı bolsaq, sondaı bola almaıtyn edik. Qarym-qatynassyz biz, ájemizdiń ertegisin tyńdaı almas edik, ákemizben ushatyn qaǵaz jylan jasap, anamyzben demalysqa baryp, dostarymyzben serýenge shyǵa almaıtyn, muǵalimniń túsindirgenin túsine almas edik jáne t.b. Sondyqtan ózge adamdarmen qarym-qatynas jasaǵanda ǵana tulǵanyń damýy júzege asatyndyǵyn kóremiz. Olaı bolsa, myna bir belgili sózdi bylaısha túrlendirýge bolady: «Kimmen aralasatyndyǵyńdy aıtsań, men seniń kim ekenińdi aıtyp beremin».

Ár adam óziniń negizgi ereshelikterin jeke qarym-qatynas tájirıbesi arqyly, otbasyndaǵy, mekteptegi, kóshedegi tikeleı qatynastar arqyly qalyptastyrady. Muny qazaqstandyq psıholog H.T.  Sherázdanovanyń  eńbeginde qarym-qatynas – balanyń qalypty psıhıkalyq damýynyń mańyzdy faktory jáne ajyramaıtyn sharty retinde qaralady. Ol qorshaǵan adamdarmen qarym-qatynas qajettiligi bastapqy máni bar mańyzdy tabystylyq retinde zerttep, qarymqatynasty is-áreket retinde túsinýdiń negizgi erejesin usynady:

1. Qarym-qatynas is-áreketiniń zaty nemese obektisi birlesken is-árekettegi seriktes jáne qarym-qatynas potensıalynyń sýbekti retindegi basqa adam.

2. Qarym-qatynas árbir is-áreket sıaqty adamnyń qajettiligin qanaǵattandyrýǵa baǵyttalǵan. Qarym-qatynastaǵy qajettilik basqa adamdy baǵalaýǵa talpynýdan turady, ol óziniń tulǵasyn jáne ózin baǵalaýǵa, sol adamnyń baǵasynan ózin anyqtaýǵa, qarymqatynas motıvi basqa adam nemese, dálirek, adamnyń sol qasıetteri týraly túsinigi úshin balanyń úlkendermen  ózara  áreketke  túsýi bolyp tabylady.

Qoryta kele, qorshaǵan ortamen qarym-qatynas jasaýdyń adam ómirinde alaıyn orny erekshe ári oınaıtyn róli óte zor.

Jumataı Eldana

---