Qasym Amanjolov «Ózim týraly» óleńi
Aqtóbe qalasy, №19 orta mektep.
Qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Bekbergenova Gýlnýr Bolatbekovna
7 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Qasym Amanjolov «Ózim týraly» óleńi
Sabaqtyń maqsaty:
A) bilimdik: aqynnyń ózindik muratyn tanytý, «Ózim týraly» óleńiniń taqyryby men ıdeıasyn ashý;
Á) damytýshylyq: oqýshylardyń sóıleý mádenıetin, dúnıetanymyn keńeıtý, daralap oqytýda óz betimen jumys isteýge, shyǵarmashylyqqa daǵdylandyrý;
B) tárbıelik: Qasym poezıasy arqyly Otandy, týǵan jerdi súıýge, qasterleýge, qaısarlyqqa, tabandylyqqa, qaharmandyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: ashyq sabaq, jańa materıaldy túsindirý.
Sabaqtyń tıpi: bilik pen daǵdyny qalyptastyrý, shyǵarmashylyqqa baýlý.
Oqytýdyń ádisi: suraq - jaýap, áńgimeleý, taldaý, baıandaý
Sabaqtyń kórnekiligi: kompúter, ınteraktıvti taqta, úntaspa, tirek - shemalar
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi
(Oqýshylarmen amandasý, túgeldeý, sabaqqa daıyndyqtaryn tekserý)
II. Úı tapsyrmasyn tekserý (oqýshylardan úıden jazyp kelgen shyǵarmalaryn tekserý)
III. Jańa sabaq
Túsedi eske jalań aıaq kúnderim,
Aqsúıekti ala qashqan kúnderim;
Sol qashqannan mol qashypty balalyq,
Qaıda ekenin kópten beri - aq bilmedim, - dep asa kórnekti aqyn Qasym Amanjolov aǵamyz jyrlaǵandaı, búgingi bizdiń taqyrybymyz Qasym Amanjolovtyń shyǵarmashylyǵymen tanysamyz, balalar!
Qasym Raqymjanuly Amanjolov 1911 jyly saıyn dala Saryarqada týyp ósken. Ol qazaq aýyz ádebıetinen jetimdik kórmegen adam. Ertegi, ańyzdardy qulaǵyna quıa bilgen. Bala kezinde aıtystardy, ot basyndaǵy óleńdi aýyzeki aıtyp otyratyn - dy. Jazǵan óleńderin aýyz ádebıetiniń yqpaly, áseri mol.
Qasymnyń orda buzar shaǵy soǵyspen tuspa - tus keledi de, maıdanǵa attanady. Shyǵysty da, batysty da sharlady. Aýyr qıynshylyqtarǵa kezdesedi. Ol qatardaǵy soldat bola júrip, surapyl soǵysta da óleń jazdy. Ol jan serigi qalamyn qolynan tastamaı, jaýyngerlerdiń erligin, ulan – baıtaq jerimizdiń tamasha, sulý kórinisterin, adam ómiriniń úlgili, ónegeli kezeńderin qalam ushyna tize beredi. Qasymdy halqymyzdyń súıikti aqyny dárejesine kótergen de sol kezdegi jyrlary.
Saqypjamal apaı otaý qurǵannan soń baspana jaǵynan qıynshylyq kórgenderin, bir bólmede kári anasy, ózderi, balalary turǵandyǵyn aıtady. Sol kezde Qasym óleńdi aldyna chemodan qoıyp jazady eken. Úı surap ashpaǵan esigi qalmaıdy. Nesheme bastyqtar birine - biri silteıdi, aqyrynda ashynǵan aqyn bir shýmaq óleń jazyp, mashınıstkaǵa beredi. Mashınıstka da úıden tarshylyq kórip júrgen adam bolýy kerek, óleńdi kóp danamen taratyp jiberedi. Sol óleńnen bir úzindi mynaý:
Bermeseń, bermeı - aq qoı baspanańdy,
Sonda da tastamaımyn astanamdy.
Óleńniń otyn jaǵyp jylytarmyn,
Ózimdi, áıelimdi, jas balamdy.
Qasym Máskeýge qazaq óneriniń onkúndigine barady, kóp uzamaı 1949 jyly úı alady.
Aqynnyń jary Qasymnyń shabytty kúnderiniń sırek bolatynyn, óleńdi kóbinese túngi 12 - den keıin jazatynyn aıtady. Ómirimniń sońynda aýyryp qatty qınalǵanyn, qanshama eńbekpen alǵan úıiniń de qyzyǵyn kórmegenin, jaǵdaılarynyń aýyr bolǵanyn, aqyn júregi baýyr, ókpe, búırek aýrýlarymen taıtalasyp, túnimen aýyz jappaı jóteletinin, aqyry 44 - aq jasynda dúnıeden ótkenin egile otyryp aıtady. Sondaǵy shyǵarǵan óleńi edi dep myna óleń joldaryn aıtady:
Kókiregim tynyǵyp,
Sál bosasam jótelden.
Óıtip – búıtip kóńildi
Balamyn – aý kótergen.
Durys jatqan saýlyq joq,
Bir olaı da, bir bulaı.
Burynǵysha shyqpaı tur,
Ala – qula qurǵyr – aı.
Qasymnyń kózi tirisinde 5 qazaqsha, 2 oryssha kitaby shyqty, keıin tańdamaly I, II, III tomdyqtary jaryq kórdi.
Qasym Amanjolov
Óleńderi: «Saryarqa», «Ertis», «Jaıyq», «Oral», «Men tabıǵat bóbegi». Poemalary: «Aqyn ólimi týraly ańyz», «Qytaı qyzy», «Qupıa qyz», «Estaı», «Qorlyǵaıyn» dramalyq dastany. Aýdarmalary: «Láıli - Májnún» poemasyndaǵy hattar, «Poltava», «Maskarad», t. b. Sózi men áni jazylǵan týyndylary: «Darıǵa sol qyz», «Týǵan el», «Ózim týraly», «Aq sáýle», «Jas dáýren», t. b.
Qasym týraly estelikterde aqynnyń dombyra, balalaıka, skrıpkada erkin oınaıtyny týraly aıtylady. Orys tilinde de taza sóılegen, maıdanda da keıbir óleńderin orys tilinde jazǵan eken. Orys aqyndarynan Pýshkındi, Lermontovty, ýkraın aqyny Taras Shevchenko shyǵarmalaryn qazaqshaǵa aýdarǵan. Budan aqynnyń bilimdi azamat bolǵanyn ańǵartýǵa bolady. Jazýshy Táken Álimqulov aqyn týraly mynandaı pikir aıtady: «Qasym eshbir adamdy syrtynan jamandamaýshy edi. Onyń esesine kimge de bolsa óz pikirin týra aıtatyn. Janyn túsinbegen adamǵa qatal, darhan dosqa adal bolatyn.»
Oqýlyqtarynda Tahaýı Ahtanov aıtqandaı «Aqynnyń adal, shynshyl minezi ózimen birge ólgen joq, tamasha óleńderinde júr.»
Qasym
↓
aýdarmashy
aqyn
dastanshy
qoǵam qaıratkeri
sazger
jaýynger
ánshi
patrıot
Búgingi taqyrybymyzdyń aty – Qasym Amanjolovtyń «Ózim týraly» bolǵandyqtan avtobıografıalyq sıpatta jazylǵan óleń bolyp tabylady. Avtobıografıalyq shyǵarma degenimiz – avtordyń ózi, óz ómiri nemese ómirdiń keıbir sátteri týraly jazylǵan shyǵarma.
Sonymen bul – aqyn ómiriniń sońǵy kezeńderinde ótken kúnderinen qorytyndy retinde jazylǵan, ómiriniń názik qylyn shertetin syrshyl óleń.
Óleńdegi basty tulǵa – Qasym Amanjolov ózi. Ózindik aqyndyq tulǵasy men adamgershiligi, minez - qulqy óleńde ár qyrynan tolyq sheshimin tapqan. Aınaladaǵy oqıǵalar máni, adamdarmen qarym - qatynasy, dúnıe qubylystary, ómir súrý, onyń máni men mazmuny, ómirdiń máńgi emes ekendigi bas keıipkerdiń kózqarasymen óte tamasha sýrettelgen.
Aqyn ómirge bos kelip, bos ketpeý jóninde úlken oı túsedi. Adamzattyń ómirge qonaq ekendigin, sol keshten úlken saparda artynda ólmes mura qaldyrýdyń úlken is ekendigin tilge tıek etedi. (Oqýshylarǵa aldymen úntaspadan óleń tyńdalady, sodan keıin oqýshylar ár shýmaqty oqyp, ne túsingenin aıtady).
IV. Damytý kezeńi
Negizgi máseleler Shýmaqtar Taqyrypshalar
1) Aqynnyń ózin tanystyrýy 1, 2, 12, 19...«Amanjol Raqymjannyń Qasymymyn»
2) Óleń týraly tolǵanysy 11, 12, 13, 14... «Seriniń semserindeı sertke taqqan»
3) Ómir men ólim jaıly tolǵanysy 7, 8, 9, 10, 11, 21, 22, 23... «Bir kúni ot ómirim qalsa óship»
4) Týǵan eli, jeri tolǵanysy 5, 7, 8, 18 «Dúnıe, jalt - jult etken keń mekenim»
Aqynnyń poetıkalyq taldaý jasaý
Teńeý - Bóbegindeı torqadaı, naızaǵaıdaı, qanatyndaı, órtke tıgen daýyldaý, seriniń semserindeı
Epıtet - Qyzyl shoq, ala quıyn zamanalar, qap - qara túnek, altyn saraı, aq kóńil
Metafora - Asylymyn, adam saparynyń meımanymyz, keýdem – kórik, júzim – jaz, kóńilim – kóktem, sózim – jyr, lebizim – kúı.
Býyn, býnaq túrinde taldaý.
Ózge emes, ózim aıtam óz jaıymda, 11
Júregim jalyn atqan sóz daıynda 11
Tereńde tunyp jatqan daýyl kúıdi, 11
Terbetip, týlatyp bir qozǵaıyn da... 11
11 býyndy, 3 býnaqty
Býnaq ólshemderi óleńdi mánerlep oqýǵa, án salyp aıtýda úlken máni bar ekenin túsindirý.
V. Sabaqty bekitý. Sabaǵymyzdy qoryta kele, Qasym Amanjolovtyń «Ózim týraly» óleńin ánimen oqýshy oryndaıdy.
VI. Oqýshylardy baǵalaý
VII. Úıge tapsyrma: Óleńnen ózderińe unaǵan úzindilerdi jattaý.
Qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Bekbergenova Gýlnýr Bolatbekovna
7 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Qasym Amanjolov «Ózim týraly» óleńi
Sabaqtyń maqsaty:
A) bilimdik: aqynnyń ózindik muratyn tanytý, «Ózim týraly» óleńiniń taqyryby men ıdeıasyn ashý;
Á) damytýshylyq: oqýshylardyń sóıleý mádenıetin, dúnıetanymyn keńeıtý, daralap oqytýda óz betimen jumys isteýge, shyǵarmashylyqqa daǵdylandyrý;
B) tárbıelik: Qasym poezıasy arqyly Otandy, týǵan jerdi súıýge, qasterleýge, qaısarlyqqa, tabandylyqqa, qaharmandyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: ashyq sabaq, jańa materıaldy túsindirý.
Sabaqtyń tıpi: bilik pen daǵdyny qalyptastyrý, shyǵarmashylyqqa baýlý.
Oqytýdyń ádisi: suraq - jaýap, áńgimeleý, taldaý, baıandaý
Sabaqtyń kórnekiligi: kompúter, ınteraktıvti taqta, úntaspa, tirek - shemalar
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi
(Oqýshylarmen amandasý, túgeldeý, sabaqqa daıyndyqtaryn tekserý)
II. Úı tapsyrmasyn tekserý (oqýshylardan úıden jazyp kelgen shyǵarmalaryn tekserý)
III. Jańa sabaq
Túsedi eske jalań aıaq kúnderim,
Aqsúıekti ala qashqan kúnderim;
Sol qashqannan mol qashypty balalyq,
Qaıda ekenin kópten beri - aq bilmedim, - dep asa kórnekti aqyn Qasym Amanjolov aǵamyz jyrlaǵandaı, búgingi bizdiń taqyrybymyz Qasym Amanjolovtyń shyǵarmashylyǵymen tanysamyz, balalar!
Qasym Raqymjanuly Amanjolov 1911 jyly saıyn dala Saryarqada týyp ósken. Ol qazaq aýyz ádebıetinen jetimdik kórmegen adam. Ertegi, ańyzdardy qulaǵyna quıa bilgen. Bala kezinde aıtystardy, ot basyndaǵy óleńdi aýyzeki aıtyp otyratyn - dy. Jazǵan óleńderin aýyz ádebıetiniń yqpaly, áseri mol.
Qasymnyń orda buzar shaǵy soǵyspen tuspa - tus keledi de, maıdanǵa attanady. Shyǵysty da, batysty da sharlady. Aýyr qıynshylyqtarǵa kezdesedi. Ol qatardaǵy soldat bola júrip, surapyl soǵysta da óleń jazdy. Ol jan serigi qalamyn qolynan tastamaı, jaýyngerlerdiń erligin, ulan – baıtaq jerimizdiń tamasha, sulý kórinisterin, adam ómiriniń úlgili, ónegeli kezeńderin qalam ushyna tize beredi. Qasymdy halqymyzdyń súıikti aqyny dárejesine kótergen de sol kezdegi jyrlary.
Saqypjamal apaı otaý qurǵannan soń baspana jaǵynan qıynshylyq kórgenderin, bir bólmede kári anasy, ózderi, balalary turǵandyǵyn aıtady. Sol kezde Qasym óleńdi aldyna chemodan qoıyp jazady eken. Úı surap ashpaǵan esigi qalmaıdy. Nesheme bastyqtar birine - biri silteıdi, aqyrynda ashynǵan aqyn bir shýmaq óleń jazyp, mashınıstkaǵa beredi. Mashınıstka da úıden tarshylyq kórip júrgen adam bolýy kerek, óleńdi kóp danamen taratyp jiberedi. Sol óleńnen bir úzindi mynaý:
Bermeseń, bermeı - aq qoı baspanańdy,
Sonda da tastamaımyn astanamdy.
Óleńniń otyn jaǵyp jylytarmyn,
Ózimdi, áıelimdi, jas balamdy.
Qasym Máskeýge qazaq óneriniń onkúndigine barady, kóp uzamaı 1949 jyly úı alady.
Aqynnyń jary Qasymnyń shabytty kúnderiniń sırek bolatynyn, óleńdi kóbinese túngi 12 - den keıin jazatynyn aıtady. Ómirimniń sońynda aýyryp qatty qınalǵanyn, qanshama eńbekpen alǵan úıiniń de qyzyǵyn kórmegenin, jaǵdaılarynyń aýyr bolǵanyn, aqyn júregi baýyr, ókpe, búırek aýrýlarymen taıtalasyp, túnimen aýyz jappaı jóteletinin, aqyry 44 - aq jasynda dúnıeden ótkenin egile otyryp aıtady. Sondaǵy shyǵarǵan óleńi edi dep myna óleń joldaryn aıtady:
Kókiregim tynyǵyp,
Sál bosasam jótelden.
Óıtip – búıtip kóńildi
Balamyn – aý kótergen.
Durys jatqan saýlyq joq,
Bir olaı da, bir bulaı.
Burynǵysha shyqpaı tur,
Ala – qula qurǵyr – aı.
Qasymnyń kózi tirisinde 5 qazaqsha, 2 oryssha kitaby shyqty, keıin tańdamaly I, II, III tomdyqtary jaryq kórdi.
Qasym Amanjolov
Óleńderi: «Saryarqa», «Ertis», «Jaıyq», «Oral», «Men tabıǵat bóbegi». Poemalary: «Aqyn ólimi týraly ańyz», «Qytaı qyzy», «Qupıa qyz», «Estaı», «Qorlyǵaıyn» dramalyq dastany. Aýdarmalary: «Láıli - Májnún» poemasyndaǵy hattar, «Poltava», «Maskarad», t. b. Sózi men áni jazylǵan týyndylary: «Darıǵa sol qyz», «Týǵan el», «Ózim týraly», «Aq sáýle», «Jas dáýren», t. b.
Qasym týraly estelikterde aqynnyń dombyra, balalaıka, skrıpkada erkin oınaıtyny týraly aıtylady. Orys tilinde de taza sóılegen, maıdanda da keıbir óleńderin orys tilinde jazǵan eken. Orys aqyndarynan Pýshkındi, Lermontovty, ýkraın aqyny Taras Shevchenko shyǵarmalaryn qazaqshaǵa aýdarǵan. Budan aqynnyń bilimdi azamat bolǵanyn ańǵartýǵa bolady. Jazýshy Táken Álimqulov aqyn týraly mynandaı pikir aıtady: «Qasym eshbir adamdy syrtynan jamandamaýshy edi. Onyń esesine kimge de bolsa óz pikirin týra aıtatyn. Janyn túsinbegen adamǵa qatal, darhan dosqa adal bolatyn.»
Oqýlyqtarynda Tahaýı Ahtanov aıtqandaı «Aqynnyń adal, shynshyl minezi ózimen birge ólgen joq, tamasha óleńderinde júr.»
Qasym
↓
aýdarmashy
aqyn
dastanshy
qoǵam qaıratkeri
sazger
jaýynger
ánshi
patrıot
Búgingi taqyrybymyzdyń aty – Qasym Amanjolovtyń «Ózim týraly» bolǵandyqtan avtobıografıalyq sıpatta jazylǵan óleń bolyp tabylady. Avtobıografıalyq shyǵarma degenimiz – avtordyń ózi, óz ómiri nemese ómirdiń keıbir sátteri týraly jazylǵan shyǵarma.
Sonymen bul – aqyn ómiriniń sońǵy kezeńderinde ótken kúnderinen qorytyndy retinde jazylǵan, ómiriniń názik qylyn shertetin syrshyl óleń.
Óleńdegi basty tulǵa – Qasym Amanjolov ózi. Ózindik aqyndyq tulǵasy men adamgershiligi, minez - qulqy óleńde ár qyrynan tolyq sheshimin tapqan. Aınaladaǵy oqıǵalar máni, adamdarmen qarym - qatynasy, dúnıe qubylystary, ómir súrý, onyń máni men mazmuny, ómirdiń máńgi emes ekendigi bas keıipkerdiń kózqarasymen óte tamasha sýrettelgen.
Aqyn ómirge bos kelip, bos ketpeý jóninde úlken oı túsedi. Adamzattyń ómirge qonaq ekendigin, sol keshten úlken saparda artynda ólmes mura qaldyrýdyń úlken is ekendigin tilge tıek etedi. (Oqýshylarǵa aldymen úntaspadan óleń tyńdalady, sodan keıin oqýshylar ár shýmaqty oqyp, ne túsingenin aıtady).
IV. Damytý kezeńi
Negizgi máseleler Shýmaqtar Taqyrypshalar
1) Aqynnyń ózin tanystyrýy 1, 2, 12, 19...«Amanjol Raqymjannyń Qasymymyn»
2) Óleń týraly tolǵanysy 11, 12, 13, 14... «Seriniń semserindeı sertke taqqan»
3) Ómir men ólim jaıly tolǵanysy 7, 8, 9, 10, 11, 21, 22, 23... «Bir kúni ot ómirim qalsa óship»
4) Týǵan eli, jeri tolǵanysy 5, 7, 8, 18 «Dúnıe, jalt - jult etken keń mekenim»
Aqynnyń poetıkalyq taldaý jasaý
Teńeý - Bóbegindeı torqadaı, naızaǵaıdaı, qanatyndaı, órtke tıgen daýyldaý, seriniń semserindeı
Epıtet - Qyzyl shoq, ala quıyn zamanalar, qap - qara túnek, altyn saraı, aq kóńil
Metafora - Asylymyn, adam saparynyń meımanymyz, keýdem – kórik, júzim – jaz, kóńilim – kóktem, sózim – jyr, lebizim – kúı.
Býyn, býnaq túrinde taldaý.
Ózge emes, ózim aıtam óz jaıymda, 11
Júregim jalyn atqan sóz daıynda 11
Tereńde tunyp jatqan daýyl kúıdi, 11
Terbetip, týlatyp bir qozǵaıyn da... 11
11 býyndy, 3 býnaqty
Býnaq ólshemderi óleńdi mánerlep oqýǵa, án salyp aıtýda úlken máni bar ekenin túsindirý.
V. Sabaqty bekitý. Sabaǵymyzdy qoryta kele, Qasym Amanjolovtyń «Ózim týraly» óleńin ánimen oqýshy oryndaıdy.
VI. Oqýshylardy baǵalaý
VII. Úıge tapsyrma: Óleńnen ózderińe unaǵan úzindilerdi jattaý.
You Might Also Like
