InfoHub Logo

Qystyń uza-a-aq keshi...

Osyndaıda boıyńdy kernegen sýyqty qýyp shyǵar aıla izdeısiń; osyndaıda «joıylsyn buıyǵy tirlik!» — dep jar salǵyń keledi. Ymyrt úıirilip, qas qaraısa boldy, sýly-sylpyń keshki asyn ishe salyp, tas búrkenip jatyp qalar aýyldaǵy aǵaıyndy saǵynasyń. Ábden qysqaryp, bir qaıyrmaǵa 158 kelmeı qalǵan kún sýyq júzben taýdyń qyr jelkesinen tónip tur. Aq kórpesin aıqara jamylǵan aınalańyz jyldyń basqa mezgilindeı emes, kúmis nurǵa shomylyp, qarańǵylyqqa yryq bermeı uzap baryp úǵysady, túnniń qap-qara otaýyna baryp kiredi.

Dál osy sát — alǵashynda taýsylmas uzaq bolyp kóringen qysqy kesh esińe qaıdaǵy-jaıdaǵyny túsirip, kóńilge salqyndaý qabyzdaǵan belgisiz bir muń uıalaıdy. Ózińe alasuryp ermek izdegendeı bolasyń. Malshynyń jóni bir basqa — tebindegi otaryn qystaqqa kish-kishtep qaıyryp, aı-úımen qoralap bitkenshe qas qaraıady. Sosyn, áıeli ázirlep qoıǵan tamaqqa tyńqıa toıyp alǵan álgi shopan temir peshtiń jylýyna qyzdyrynyp, qısaıyp jatyp, «Ara» jýrnalyn oqýǵa kirisedi. Al aq qar, kók muzdy qaq jaryp, qıyrdan-qıyrǵa qosyn arqalap kóshe berer jylqyshy kúpisine ıegin tyǵyp, sý-sý aǵashtyń byqsyp janǵan alaýyna telmirgen kúıi «Prımasyn» tuqyldaı soryp, tym aýyr, tym maǵynasyz oıǵa batar. Aýyldyń jóni bir basqa — malyn jaıǵap, mańaıyn tazalap, syrtqy kúıbeńmen aıaldap, úıine kirmeı biraz júredi-aı. «Tamaǵyndy ish, sýyp qaldy», — degende baryp kergı basyp, mindetsip úıge kirer. Onymen birge kirgen býdaq-býdaq bý tórge shapshıdy, sonsoń álgi aǵaıyn: «Radıony qattylap qoıyńdarshy, ne sóıleıdi eken?» — dep, pımasyn sheship, balasyna pesh qabyrǵasyna keptirýge qoıdyrady. Radıony buraǵanda, mindetti túrde «qıaq, qıaq» dep, keńirdek jyrta aıǵaılap turary jáne ras. Osy sátte osy úıdiń onynshy klasta oqıtyn boıjetkeni baryn kıip, sylanyp kınoǵa attanady... Qar alǵashqy jaýǵanda soıyp alǵan soǵymnyń eti burqyrap, dastarqanǵa kelgende pesh túbindegi ala mysyq kerile turyp, mıaýlaı aıańdaıdy.

Qystyń uza-a-a-q keshi.

Qalada múldem basqa. Munda qysqy kesh qysqa seziledi. Aıań-puıańmen jumysty támamdap, aıaldamaǵa asyǵasyń. Qaptaǵan halyq. Túnde jaýyp, kúndiz jylbysqylana erigen qyrbaq endi kók taıǵaqqa aınalyp, taıyp jyǵylyp jatqan adamdar. Yńyranyp sasyp-borsyp áreń keler avtobýsqa japa-tarmaǵaı umtylysqan el bir-birin ıtere, birin-biri julqyp, bir-birin balaǵattap esikke ilinedi. Áýelgi artqy, sonsoń aldyńǵy esikke... aldyńǵy esikten óldim degende jarty ıyǵyń kiredi. Eń aldymen shofer ursady, sonsoń áıelder kúńkildeıdi, úıińe «óldim-taldym» dep jetkende: «qaıda kań-ǵyryp júrsiń» dep kelinshegiń tulan tutady. It bop júrip ot basyńdy áreń tapqan sen: «oınap júrdim» dep ars etesiń. Óıtpeske amalyń joq. Televızordy qoıasyń — «qıaq, kıaq». Úndemeı baryp óshiresiń. Sonsoń teris qarap tym-tyrys jatyp qalasyń.

Mine, osyndaı bir qystyń uza-a-a-q keshinde men jolǵa shyǵatyn boldym. Alǵashynda barǵym kelmegen. Redaktor qolqalap bolmaǵan soń, eriksiz kóndim. Bizdiń bastyq negizinde qorqytyp-úrkitip jumsamaıtyn jaıdary, aqyldy jigit. Jas ta bolsa atqa erte mingen, erte ósken, áli de biraz jerge bararyn sezgendeısiń. Buıryqty qolyma alyp, attanatyn bolǵan soń, jol qamyna kiristim. Biraq barar jer alys. Qazaqstannyń shyǵysy. Almatyda on gradýs sýyq bolǵanda, onda qyryqqa jetip, el men jerdiń mazasyn alyp turǵan shyǵar.

Oblys ortalyǵynan ary avtobýs júredi eken. Aıtqanym aınymaı kelip, qańtardyń qaqaǵan sýyǵyna tap boldym. Avtobýstyń muzdaı temirine qolyń tıip ketse, qyrqyp túsedi. Kıimim juqa edi. Áli irge teýip, úıli-barandy bolmaǵan adamnyń sharýasynyń qıýy kelýshi me edi, táıiri, aıyna bir ret úı aýystyryp, basy qatyp júrgen jas jýrnalıserdiń ázirshe biri ǵanamyn. Jalań qabat palto, qulaǵy joq eskileý, jasandy teriden tigilgen bas kıim; jasandy teriden tigilgen qolǵap, jasandy teriden istelgen qara portfelimnen ózge ilip alar esh nárse joq. Dirdektep jumsaǵan jaqqa qaraı shapqylaı beresiń, shapqylaı beresiń, óstip shapqylap júrip jan saqtaısyń. Óstip shapqylap júrgende, eki jastyń birine kelmeı aýrýǵa ushyraısyń. Jas kezde bári qyzyq, baıqalmaıtyn sekildi. Tabanyńnan ótken sýyq mańdaıdan shyǵar mezgil áli alda...

Men avtobýsqa mingende, saý etip el azamattary qosa kirdi. Tegi, men baǵyt alǵan úlgili aýdannyń basshylary ispetti. Ústerinde qundyz jaǵaly qys palto, keıbireýinde ádemilep syryp tikken sholaq ton, bastarynda úkilegen tıin qulaqshyn, aıaqtarynda appaq pıma, betteri qyp-qyzyl, býy burqyrap, qarq-qarq kúlip otyr. Dál osyndaıda adamnyń boıyn qyzǵanysh bıleıdi. QazGÝ-di emes, mal dárigerlik ınstıtýtyn bitirmegenińe ókingendeı bolasyń. Ókin, ókinbe, bári kesh ekeni esińe oralyp, odan ári jaýrap, endi ishiń muzdap, búrise túsesiń. Avtobýs áne-mine júrgeli turǵanda, aq túbit sháli oranǵan kyz kirdi. Júrgizýshige bıletin kórsetti de, meniń oń jaǵymdaǵy bos orynǵa otyrdy. Qýanyp qaldym. «Ermek tabyldy» dedim ishimnen. Kóligimiz gúrildep-qyryldap ornynan qozǵalǵansha, jolaýshylar da dabyrlasyp, ár nárseniń basyn shalyp kóńildi otyrdy. Sýyq qysa tústi. Aýyzdan ushqan býdan avtobýs ishi tumanǵa aınaldy. Tereze siresken qyraý. Qysqy demalysqa shyǵyp, juraǵattaryna  qydyrystap  bara jatqan keıbir mektep oqýshylary álgi ultandaı bop qatqan sireý muzdy tilimen jalap eritip, kózdeı tesik jasap alyp, syǵalaıdy. Redaktorym komandırovkaǵa jumsaǵanda, áýeli tartynshaqtaǵanym - erteń jańa jyl edi. Osy jylyna jalǵyz ret keletin merekeni joldastardyń arasynda qarsy alyp, sonsoń attanýyma da bolýshy edi, biraq qalada júrgende qaryq bolar mekenim jáne atap shaqyrǵan eshkim bolmaǵan soń, qysastanyp, jyljı berýdi jón sanaǵanmyn. Jańa jyldy jolda qarsy alýym bul bir emes-ti.

Avtobýs ornynan qozǵalyp syza jónelgende, qatar otyrǵan kórshi qyzǵa tiktep qarap úlgerdim. Ádemi eken. Eki betin sýyq soryp, tompaıyp únsiz otyr. Onyń da kıimi juqalaý kórindi. Bar baılyǵy — basyndaǵy aq túbit sháli syqyldandy. Aq quba óńine asa jarasady eken. Kózin únemi tómen salyp otyrady da, oqta-tekte kirpigin kóterse, jarq etip janary shyǵady. Maǵan ol óz sulýlyǵyn ózi baǵalamaıtyndaı sezildi. Únemi jýas halde, aýyr oıdyń ústinde keledi. Janynda, tipti aınalasynda adamdar baryn baıqamaıdy da. Mundaıda pysyqtyq jasap, bas salyp sózge tartý qıyn.

— Tereze jaq sýyq qoı, aýysyp otyraıyq, — dedim. Ol birden jaýap bergen joq. Estimegendeı meńireıip qarady da, irkilip baryp til qatty.

— Raqmet, sizdiń kıim menikinen de juqa ǵoı, — dedi.

— Biraq meniń jigit degen atym bar ǵoı, — bul meniń taýyp aıtqanym edi. Baıqaımyn, bul ázilsymaǵym kókeıine qonys taba almady. Taǵy da únsiz otyrdyq.

Sýyq. Jolaýshylar jaǵasyna moınyn tyǵyp-tyǵyp, qonaqtaǵan taýyqtaı melshıip-melshıip otyr. Tek manaǵy úlde men búldege oranǵan ojar top qana qaǵanaǵy qarq. Ózderi jolda tońbas úshin eptep tartyp alǵan syńaıly. Bıylǵy qystyń kattylyǵyn, mal qystatý naýqany óte qıyn tıerin aıtysyp, dabyrlap sóılep, alǵashynda mazany aldy. Jasandy teriden tigilgen báteńkemnen yzǵar ótip, bashpaılarymdy sýyq sora bastady. Bir-birine soǵyp tyqyldatyp, jylytqan  bolamyn. Meniń osyndaı múshkil halimdi sezdi me, qyz:

— Pıma kıip shyqpaǵan ekensiz, — dedi. Qýanyp kaldym.

— Sol qurǵyryń joq qoı.

— Ne? Aqsha ma, pıma ma?!

— Ekeýi de.

— Túrmeden bosap shyǵyp pa edińiz? — Ázildedi me, shyny ma, aıyra almadym. Bet pishini ózgergen joq, salqyn surady.

— Ne desem eken... Almaty jyly bolǵan soń...

— Á, túsinikti, budan bylaı esińizde bolsyn, Altaı Almaty emes, qatal.

— Árıne, biraq qatygez jerge qaıtyp oralý — ekitalaı-aý.

— At baspaımyn degen jerin úsh basady demeı me, aǵaı?

— Óziń qaıdan kelesiń?

— Men de Almatydan.

— Oqısyń ba?

— Iá.

— Qaıda?

— Qyzdar ınstıtýtynda.

— Fakúlteti?

— Til-ádebıet.

— Qaıda barasyń?

— «Órken» aýylyna.

— Ol qaı tusta?

— Novostroıkaǵa bes shaqy­rym jetpeı, taý qoınaýynda.

— Oǵan avtobýs buryla ma?

— Aınaldyrǵan eki shaqyrym jerge ýaqyt ótkizip júrmeımiz dep, jol jıegine tastap ketedi. Ári qaraı jaıaý tartamyz. Siz meni tergeı bastadyńyz ǵoı...

— Dám tartyp saparlas bolǵan soń, tanysa otyraıyq degenim ǵoı.

— Ózińiz «Novostroıkaǵa» barasyz ba?

— Iá, sol selony jazbaqpyn. Gazette isteımin.

— Men de solaı-aý dep oılaǵan edim. Óıtkeni, suraǵyńyz naqpa-naq. Ol selony jazýǵa bolar, — dep oılanyp qaldy. Men onyń únsiz tynyshtyǵyn odan ári buzǵym kelmedi. Taqymdap  suraq ta qoımadym. Esime redaktordyń sózi oraldy: «Shyǵys Qazaqstanda «Novostroıka» degen qala tıpinde salynyp, mádenı turmystyq jaǵynan búkil respýblıkaǵa úlgi bolar selo bar eken. Búgingi sáýletti qoǵamymyzdyń aýyl-selolary barǵan saıyn kórkeıip, qaladan esh aıyrmasy bolmaı órkendep, ósip otyrǵanyn pash etý úshin ımenno sol selony nasıhattaýymyz kerek. Ortalyq gazettiń birinde «Sela Kazahstana menáút oblık» degen taqyryppen maqala shyǵyp ta ketti. Meılinshe, zertte, mádenıet saraıyn, ýnıvermagyn, turmystyq qamtý úıi men restoranyn sýretke túsirip al, eńbek adamdarymen kezdesip, basshylyǵymen júzdes, suhbattas». Men tańǵalǵanym joq, óıtkeni, shynynda da, mundaı jańa tıppen jobalanyp salynǵan sáýletti selolar sany kún saıyn kóbeıýde. Demek, qaladan aýyldyń aıyrmasy azaıýda... Tamasha, ári tabylǵan taqyryp! Gazettiń bir betine etekteı etip tastap jiberemin...

Qystyń uza-a-a-q keshi bitip, túnge aınaldy. Barar jer áli alys, kún sýyq, aıaz býyp tur. «Kóńilsiz sapar bolatyn boldy» dep oıladym ishimnen. «Novostroıkanyń» azamattary muryndary shýyldap, uıqyǵa basty. Qyz ózimen-ózi bir núktege qadalǵan kúıi áli únsiz keledi.

Taý arasyna ilingende boran bastalǵany baıqaldy. Qar qıyrshyqtary sabalap, tipti qasqyrsha ulyǵan úni qulaqqa jetkendeı bolǵan. Qıýy qashyp, tozǵan terezeniń jaqtaý-jaqtaý sańylaýynan ishke umtylyp, álgi alasurǵan boran da jyly meken izdegendeı. Anda-sanda bir tolqyp tastap, mynaý alaı-túleı borandy suryqsyz dúnıeden qashyp qutylǵysy kelgendeı zymyraǵan avtobýsta ázirshe kiná joq. Aýa raıy sekildi adamnyń boıyn da qaltyrańqy sýyq sezim bılep, óz-ózińnen qajısyń, qan túkirgendeı kógerip, sazarasyń, esh nársege zaýqyń joq, dúnıeniń raqaty — mazdap janǵan ot ekenine ılanasyń, ári myń márte tabynasyń ishteı. Qulaqqa motordyń bir qalypty gúrilinen basqa syrttan shyń-shyńdaǵan dybys keledi. Men kóz aldyma jel keýlep, ańyraǵan qarly adyrlardyń ortasynda jalańaıaq, jalań bas bezektep kele jatqan jalǵyz jaıaýdy elestettim. Qyzyq, álgi tizeden qar keshken jalǵyz jaıaý — qasymda jym-jyrt otyrǵan túbit shálili qyzǵa uqsady. Qandaı qataldyq! Selk etip esimdi jıdym da, jalt qaradym. Qyraý qursaýlaǵan áınekti tesip, syǵalap otyr eken.

— Ne qaradyń?

— Aýyldyń tusynan ótip ketem be dep...

— Shofer habarlamaı ma?

— Keıde aǵyp óte shyǵady.

— Men eskertip qoıaıyn, — dedim de júrgizýshi jigitke baryp, «Órkenniń» tusyna kelgende aıtarsyz, — dep tapsyrdym. Qyz:

— Raqmet, — dedi sypaıy ǵana. — Úlken oıdyń ústinde kelesiz ǵoı. Maqalańyzdy qalaı bastap, qalaı aıaqtaýdy josparlap otyrsyz-aý, shamasy.

— Joq, tipti de olaı emes. Men siz... seni oılap kelemin.

— Al men sizdi...

— Qyzyq eken. — İshim jylyp sala berdi.

— Sizdi bolǵanda... ózińizdiń jeke basyńyzdy emes... qalaı túsindirsem eken... jalpy siz sekildi únemi jol tartyp júrer... únemi dalada mashına nemese at ústinde júrer adamdardy. Aıtalyq, meniń ákem kóp jyldan beri qoıshy, qazir ol otaryn jaıǵap, aıaq sýytyp, shaıǵa otyrǵan shyǵar.

— Ol kisiler qystaqta ma?

— Iá, biraq qystaq aýyldan onsha alys emes, irgesine tıip tur.

— Sen búgin sonda barasyń ba?

— Endi qaıda?

— Qorqynyshty ǵoı. Tún ishi, syrtta boran, qaqaǵan aıaz.

— Oı, aǵaı-aı, men bul jerdiń tabıǵatyna ábden úırengenmin, talaı-talaı taptalǵan jol. Bizdiń «Órkenniń» burynǵy aty «Bórili» dep atalǵan, keıin kele ózgertti. Aty ózgergenmen, zaty — sol baıaǵy qalpynda. Jıyrma shaqty ǵana úıi bar. «Aıýly» sovhozynyń bir brıgadasy. Bastaýysh klasy ǵana bar. Qalǵan jyldy siz ketip bara jatqan «Novostroıkaǵa» baryp oqıdy. Men de onynshy klasty sol seloda bitirgenmin, aýylǵa týra avtobýs qatynamaıtyn bolǵan soń, ary ótken, beri ótken, qalamen eki ortadaǵy kez kelgen kólikke minip, joldan túsip qalyp, taý qoınaýyndaǵy úıge jaıaý baramyz. Jasyryp keregi ne, ásirese, qystygúni asa qıyn. Al qys degenimiz — Altaıda óte uzaq qoı. Amal ne?

Qyz kúrsindi. Sonsoń álginde ózi oıyp alǵan tesikti súrtip, taǵy da syrtqa úńildi. Eki tizem men bashpaıymnyń jaýraǵany áńgimege aınalǵanda umytylǵan edi, endi qaıta dirildeı bastaǵan. Jolaýshylardyń bári qalǵyp-shulǵyp, beı-jaı keledi. Motordyń ádettegi gúrili, daladaǵy borannyń soǵýy, baǵanaǵy semiz azamattardyń qorylynan ózge tyrs etken dybys joq.

Men oıladym: «Ómir degen — ǵajap deıdi, túk te ǵajap emes, ánsheıin osyndaı avtobýsqa minip, belgili bir aıaldamada túsip qalý, bireýdiń toıyp sekirýi, bireýdiń tońyp sekirýi. Áldekimder kórer tańdy kózimen atqyzyp, oı qajap uıyqtamaıdy; áldekimder ishigine tars búrkenip ýaıymsyz toq uıqyǵa basady. Saıyp kelgende, ómir degenimiz — ózgeniń baqytyna qyzyǵyp ótý ǵana... Al mynaý janymdaǵy toıǵan qozydaı tompıyp otyrǵan qyz she?.. Ony erteń ne kútip tur? Baqytty ma, baqyty joq bolsa, ony izdep taba ala ma? Ne oılady? Jigiti, unatqan bireýi bar ma? Tipti men týraly qandaı sezimde keledi. Adamdarǵa sene me? Aty kim? Qaıtyp kezdeser me ekenbiz?..»

— Atyńyz kim, aǵa? — dedi oqystan.

— Nurlan. Ózińniń esimiń?

— Araı.

— Jaqsy eken.

— Nege jaqsy, aǵa?

— Esimińdi aıtamyn...

— Tań ata týǵan soń, ákem Araı dep ataı salǵan. Men jaılaýda dúnıege kelippin. — Betinen kúlkiniń ádemi bir tolqyny shymyrlap ótkendeı boldy.

Men oıladym: «Ómir degen ǵajap-aý, keshe ǵana mynaý jalpaq jahanda Araı esimdi qyz baryn bilmep edim, endi, mine... deminiń qalaı shyqqanyna deıin sezip, áp-ádemi dıdaryn kórip otyrmyn. Adamdar bir-birin áreń izdep tabady, sonsoń ip-lezde joǵaltady. Saıyp kelgende, ómir degenimiz — adamdardyń bir-birin taýyp, qaıtadan joǵaltýy emes pe ózi. Múmkin...»

— Onjyldyqty bitirgen soń, eki jyl ákeme kómektestim, — dedi Araı muńdy júzben maǵan qarap. Álgindegi bir kúlkiniń taby da qalmaǵan. — Eresekteri men boldym, qalǵan segizi — áli jas. Oqýǵa barmaı-aq qoıaıyn dep edim, ákem qolqalap qoımady. «Bizdiń tuqymnan da muǵalim shyqsyn» deıdi. Namystanǵany. Ánebir kúngi hatynda: «Bıyl qys qatty, qyzym. It-qus kóp, jańa jyldyq demalysyńdy paıdalanyp, muǵalimderińnen birer kúnge suranyp kelip qaıt, saǵyndyq», — dep jazypty. Ne kúıde otyr eken?

Men oıladym. «Ómir degen tipti de ǵajap emes, Altaıdyń qysy sekildi qatygez, kimderge sýyq, kimderge — ystyq. Degenmen, ómirdi laǵnettep, ókinýge de bolmaıdy-aý».

— Siz bir túrli az sóıleıdi ekensiz, — dedi Araı. — Meni synap otyrsyz ba, joq álde minezińiz sol ma?

— Minezimniń aýyr ekeni ras. Biraq bir qyzyp sóılep ketsem, atymnyń basyna ıe bola almaı qalatyn kókezý ádetim de bar.

Jol barǵan saıyn kúrdelenip, kóligimizdiń júrisi báseńdeı berdi. Boran qarsydan soǵyp tur. Avtobýstyń aldyńǵy terezesin qar jentegi tutyp, shofer qaıta-qaıta súrtip áýre bolady. Aıazdyń barlyǵy taý ishinen qashyp tyǵylyp, aıadaı ǵana avtobýsty ıektep turǵandaı. Maǵan endi sol daladaǵy arpalysqan boran ıt bop úrip, qasqyr bolyp qyńsylaǵandaı úreıli sezildi. Jer túgeldeı muz sharǵa aınalyp, máńgige qatyp-semip, yńyrsyǵandaı júrekti ózgeshe sýyq sezim qarıdy. Men amalsyzdan Araıǵa qaraı jaqyndap, osynaý qarshadaı ǵana qyzdan pana tilegendeı búrise túsemin. Al ol bolsa jaýraǵanyn múldem umytyp, mazdap kelgen oıdyń aq shanasyna túsip, baıaǵyda aǵyp ketkendeı. Maǵan qyz da jaqyndap taqala otyrǵandaı boldy. Bizderdi qoıan-qoltyq qaýyshtyrǵan, bálkim, Altaıdyń aq borany da emes, aıaz da emes, basqa... ózimiz uǵyp, seze bermeıtin jastyqtyń lypyp turmaq tartylys kúshi me; álde júrekten shym-shymdap jasqana shyǵyp, boıǵa taraǵan uıań sezimniń jaýratpaı, jatyrqatpaı jarastyqqa bastaǵan qýaty ma; ishimnen Araı sóılese eken, oıynda ne bar, túgel aqtarsa eken dep tileımin; tabandap jaqyndap, adymdap qashatyn tyz etpe aldamshy úmit, adamnyń jastyq shaǵymen kelip-keter ońǵaq sezim emes bul - osy máýrittiń baqılyǵyn arman eter tátti hal, muzdy deneden jalyndap shyǵar ystyq súıispenshilik: súıispenshilik bolǵanda qyz ben jigittiń ekeý arasyndaǵy kúıdim-jandym ba, joq-joq, osy aınymas sáttiń qymbattylyǵyn pash eter mundy mınýttar, keıinirek zar eńirep júrip saǵynatyn beıkúná otyrys, aıtpaı túsinisetin kóńil uǵystyǵy shyǵar-aý.

Jyly kıinip, alań­syz uıqyda jatqan «Novostroıkanyń» atqa minerleri qorylǵa basty.

Meniń kóz aldyma, nege ekenin bilmeımin, at qulaǵy kórinbeıtin boranda ústinde juqa ǵana shyt kóılegi bar, shashy jalbyrap, tizeden qar keship, adasyp júrgen qyz elestedi. Taǵy da óz oıymnan ózim shoshydym.

— Araı, aıyp bolmasa men seni qystaqqa deıin ertip baraıyn. Tún, aıaz...

— Jo-joq, aǵa, ol ne degeniniz, yńǵaısyz ǵoı. Jolyńyzdan qalmańyz. Men úshin bul Altaıdyń túni men borany  — úırengen jaý.

Biz kele jatqan jol taqtaq, ári oqtaı túzý. Tek dúńkıgen-dúńkıgen alyp jotalardy aınalyp, saılaý jerge túskende ǵana ıreleń tartady. Ádette mundaı ádemi tas joldyń betine qar qıyrshyqtary toqtamaı, úp etip jel soqsa, sýsyp alaqanshyqtana bılep, saı-saıǵa tyraǵaılap qashady. Sondaǵy bolar, jol soqty bolyp sharshaǵan joqpyz. Áıtse de, eki ıinimnen qos qoldap basqandaı tynysym tarylyp, talmaý tartyp otyrmyn. Qarnym ashqany sezildi. Men taǵy da aq kóńil, aq jarqyn Araıdy oıladym. Shynynda da, ózinde bir mazasyzdyqtyń saryny, erteńge degen asyǵystyq bar-ay. Jalǵyz kórgen kisisin jatyrqap-jatsynbaı, baýyr tartyp, aqtaryla sóıleıdi eken. Ol qaıta-qaıta qoıshy ákesin aıap, shıetteı baýyrlaryn eske alyp qoıady.

— Ákemder endigi shaıyn iship bolyp, erteń erte turamyz dep, jatý qamyna kirisken shyǵar. Bilesiz be, aǵa, bizdiń «Órken» aýylynda áli elektr jaryǵy ornaǵan joq. Buqtarma GES-in «Novostroıka» jaqqa týra tartqan. «Jıyrma shaqty úıi bar aýylǵa áýrelenip, buryp júrmeımiz, keıin asyqpaı tartamyz» desedi. Bilesiz be, aǵa, bizdiń aýylda klýb ta, kınoqondyrǵy men kitaphana da joq, bar bolǵany: ydys-aıaq, mata, qant-kámpıti aralasqan jalǵyz dúken, ol da satýshynyń eki úıiniń birinde úıilip jatyr. Qyzyǵy, «Órken» brıgadasy sovhoz boıynsha jospardy únemi artyǵymen oryndaıdy, al mádenı-turmystyq ahýalymyz osyndaı... Biraq sizder mundaı jetim aýyldy mensinbeı, týra túzý de jaıly tas jolmen úlgili seloǵa tartasyzdar, tek sondaı tamashany ǵana kórip, jazasyzdar.

— Araı, eger sen qarsy bolmasań, men qazir sol qoınaýdaǵy ógeı aýylǵa birge barsam...

— Soqyrteke oınaısyz ba? — dep syńǵyrlaı kúldi. Kúlkisi ádemi, bir túrli kisiniń estı bergisi keledi jáne kúlý oǵan sonshalyq jarasady.

— Qaıtar jolyńyzda soǵa ketińiz, eki-úsh kúnde men de qaıtarmyn.

— Maqul, oǵan da kelistik. Biraq... Júrgizýshi jigit artyna burylyp:

— «Órkende» túsetin kim bar? — dep daýystady. Jatqandar japa-tarmaǵaı qozǵalyp, úrpıisip tura bastady. Alǵashqy aıtqandary: «Qaı jerge keldik?» boldy.

— «Órkenge».

— Jaman ıttiń atyn Bóribasar qoıady dep, osy aýylda toqtap beker áýre bolady, — dep, náýmez bola kúńkildesti. Araı yqsham turyp, shaǵyn qara sýmkasyn ıyǵyna asyp tysqa bettegende, men de sońynan ilestim. Avtobýs esigin ashyp jibergende, antalaǵan aıaz lap berip, betti sharpı shabýyldady-aı. Kózge túrtse kórgisiz sonadaıdan álsiz jaryq syǵyraıady. Baǵanaǵydaı emes, ala quıyn boran báseńdep, kebinge oranǵan jer betin ólim tynyshtyǵyndaı — uly tynyshtyq ıelik ete jalmap, jaıpaı bastaǵan eken. Men Araıdy sol tún-túnektiń qara otaýyna kirgizip turyp, sońǵy ret «shyǵaryp salaıyn»  dep ótindim. Tek avtobýs ornynan qozǵala bergende:

— Qaıtarda kelińiz, aǵa, kútemin, — degen ádemi daýysyn estip qaldym.

Osy kezde júrginshilerdiń arasynda «Osy kúngi jastar taýyq sekildi, kózdi ashyp-jumǵansha tanysyp-tabysa qalady» degen kúbirin jáne estidim.

«Novostroıkada» eki kún erý bolyp, úshinshi kúni jolǵa qaıta shyqtym. Men barǵan selo, rasynda da, kóz toıatyn kórkem edi. Qalasha salynǵan, oqtaı túzý kósheler, qazdaı tizilgen aq shaǵala úıler — beıne bir ǵajaıyp tús kórgendeı bolasyń. Onsha dalıǵan kólemdi de emes, shap-shaǵyn seloǵa álemdegi jaqsylyqtyń bárin úıip-tókkenge uqsaıdy. Oblys pen aýdanǵa kelgen ókil, uıatty qonaqty osy «Novostroıkaǵa» ala jóneledi bilem. Maǵan osynaý aýyl kórmege qoıǵan maket selo sekildengen. Desek te, ishteı rızamyn. Basshylary da qonaqjaı, lypyp turǵan, óńkeı júziktiń kózinen ótken jigitter. Biraq maǵan sonaý «Órkenniń» búkil baılyǵy men baqyt nesibesin osy súıkimdi selo urlap, tonap jatqandaı áserdi jáne qaldyrdy. Arasy atshaptyrym ǵana eki aýylda nege sonshalyq «jer men kókteı» aıyrmashylyq bar dep oılaımyn. «Óıtkeni «Novostroıka» burysta emes, túzý joldyń boıynda...» dedi ishimnen bir ún...

Qyzyq, anaý kúni tanysqan túbit shálili qyzdy eptep saǵynǵandaımyn. Tanystyq neǵúrlym kelte bolsa, saǵynysh anaǵurlym uzaq bolady-aý. Men ony oqystan taptym, múmkin, ómirimniń alǵy kúnderi soǵan telýli shyǵar-aý. Múmkin, áıteýir, únemi bireýdi izdep eleńdep júrer júrek baıyz taýyp, baıyrqalar aıdynda jolyqqan shyǵar-aý... Osy tilek, osy úmit-aý, adam balasyn eleńdetip, erteńgi kúnderge asyqtyratyn, ustatpaı, saǵymsha buldyrap sharshatatyn.

Tańerteń aýdan ortalyǵyna barar avtobýsqa minip, dál «Órkenniń» tusynan túsip qaldym. Tańǵa jýyq qyrbaq qar jaýyp, qansonar bolyp jatqan. Taýdyń kók jelkesinen bolymsyz syǵalaǵan jansyz kún sáýlesi shaǵyrmaq qarǵa túsip, kóz sýyrtyp qaratpaıdy. Appaq ulpa dúnıeniń tańǵajaıyp, kórkem qysqy kórinisin aıtyp jetkizý qıyn. «Órkenge» barar joldy aıqyndaǵan shananyń aıqysh-uıqysh izi ǵana, ózge belgi ázirshe joq. Álgi shananyń qatar jarysqan qos syzyǵy, keıbir adamdardyń qıylyspaıtyn taǵdyr soqpaǵyn  eske salady. Qoınaýdaǵy aýylǵa bettedim. Murjadan ushqan tútin jelsiz tymyq aýaǵa tik ushyp, baıaý qalqyp kózden ǵaıyptanady. Murnyma sol kúre joldan eki-úsh-aq shaqyrym qaǵaberis oń shyntaqta buıyǵy jatqan qaıran aýyldyń tútini kelgendeı edi. Qaıqań bolǵandyqtan ba, alqynyp júrisim mandymaıdy. Men tipti asyǵyp ta kele jatpaǵanmyn. Araı, sóz joq, meni alańdap tosyp otyr. Erteń Almatyǵa  birge attanamyz. «Áke-sheshesi qalaı qarar eken» dep seziktene oılaımyn.

Men «Órkenge» kelgende, alǵashqy kórgen kisim — orta boıly, qalyń qara qasty, ádemi jigit boldy. Basy salbyrap, aıaldamaǵa qaraı asyǵys quldyraı jónelgen.

— Áı, jigit! — dedim daýystap. — Araıdyń úıi qaısy?

Ol maǵan túnere karap turdy da: — Onyń kimi ediń? — dep qaıyra suraq qoıdy.

— Jaı, ánsheıin, tanysymyn.

— Anaý... anaý... aýyl shetindegi qystaq, — dedi de shuǵyl burylyp júrip ketti.

Qystaqqa jaqyndaǵanymda, syńsyp jylaǵan daýys estidim. Batylym barmasa da, táýekel dep kirip kelgenimde, basyna qara jamylyp aǵyl-tegil jylap otyrǵan áıeldi, ony qoǵamdaı qorshaǵan shıetteı-shıetteı balalardy kórdim. Sheshesine qosylyp pysyldap jylaıdy. Júregim tas tóbeme shyqty. Basyn kóterip, jasty janarymen qaraǵan qaıǵyly áıelden sasqalaqtap:

— Araı qaıda? — dep suradym. Únim shańq etip jaman shyqty.

— Aıyryldym ǵoı, Araıymnan... — ańyraǵan joqtaý onsyz da bor bop ezile bastaǵan júregimdi shabaqtap-shabaqtap tilgiledi-aı... Saı-súıegim syrqyrap, tizerleı jyǵylyp, qyzdyń anasyn bas saldym. Bul meniń alǵashqy, ári aqyrǵy qulaýym shyǵar...

Araıdy sol borandy túnde qasqyr qamap, aýyl men kúre joldyń eki ortasynda... jep ketken eken... Qystaqtyń qyr jaǵynda jerlengen Araıdyń molasyna bardym. Appaq, kúmisshe jyltyraǵan appaq qardyń ústinde qap-qara tómpeshikke aınalyp, máńgilik saparǵa, qaıtpaıtyn saparǵa attanǵan Araıdyń beıkúná balapan rýhy jatty.

Qyz ákesi meni kórmegendeı, sol jas qabirge tesilgen qalpy meńireıip tura bergen. Aqsha qarǵa kózden aqqan jas tyrs-tyrs tese tamady. Qoradaǵy qamaýly qoı mańyrady... bul óńirdiń endigi qyzyǵy da, qaıǵysy men qýanyshy da túgel osy... biriniń  júnin biri julyp jep turǵan aqtyly qoı syqyldandy.

Men aýyldan aıaldamaǵa qaıtyp bara jatyp, Araıdyń qabirine aqyrǵy ret qarap edim, qyz ákesi molaǵa ornatqan tas músindeı bolyp áli tur eken.

Kúre joldyń shetindegi aıaldamaǵa qaıtyp kelgenimde, baǵanaǵy jigit pen «Novostroıkaǵa» oqýǵa jınalǵan bir top balalardy kórdim. İshindegi bireýi Araıǵa óte uqsaıdy, bálkim, kishkentaı sińlisi shyǵar... Olar dirdektep tońyp tur, avtobýs áli jok,..

Jigit aıtty: «Araımen birge oqyp, bir partada qatar otyryp edim. — Kómeıine óksik tyǵylyp baryp, sózin áreń jalǵady. — Qaltasynda sirińkesi bolǵan eken, taýsylǵansha jaǵyp, aıbar ǵyp otyrypty da, qasqyrlar qamalap qoımaǵan soń, shanadan túsip qalǵan bir baý shópti órtepti. Son-soń... sonsoń qar beti apyr-topyr aıqasqan, eki etigi men shashyn mazaqtaǵandaı qarǵa shanshyp ketipti. Ákeńniń aýzyn... myltyǵymdy alyp kelip, Altaıda bir qasqyr qalǵansha kyramyn, tuqymyn qaldyrmaımyn bul jerge (jylady). Sol túni qasqyr kóp ulypty...».

Osy kezde «Novostroıka» jaqtan sylań etip avtobýs kórindi.

Men redaktorymnyń tapsyrmasyn tuńǵysh ret oryndamadym... Búgingi zamanymyzdyń sáýletti selosy jaıly maqala jazylmady...

---