Qaıran, Naryn
Synyby: 6
Sabaqtyń taqyryby: «Qaıran, Naryn»
Sabaqtyń maqsaty: HİH ǵasyrdyń birinshi jartysynda surapyl jyrlar men halyqty kúreske shaqyryp úndegen Mahambettiń aqyndyq darynyn óleńderi arqyly oqýshylarǵa túsindirý.
Sabaqtyń mindetteri:
Bilimdilik: Óleńmen oı salyp, halyq sanasyn oıatýǵa kúsh salǵan Mahambettiń erekshe qasıetin oqýshy boıyna darytý.
Damytýshylyq: Mahambet ómiri men óleńderiniń ereksheligin asha otyryp, kúıleri, termeleri jóninde túsinik berý arqyly oılaý qabiletterin damytý.
Tárbıelilik: Órshil jyrlary arqyly erlikti tý etken Mahambettiń erligin qasterleýge baýlý, patrıottyq tárbıe berý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádis - tásilderi: baıandaý, oıqozǵaý, psıhologıalyq trenıń, qyzyqty toǵyzdyq ádisi, toptastyrý
Tehnologıa: STO
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, slaıdtar, vıdeo, úntaspaǵa jazylǵan kúı
Sabaqtyń epıgrafy:
Mahambet
Mahambet...
Bilmeımin jel me, sel me
Jyrda onymen bir tulǵa teńeser me?
Ádiletsiz dúnıeniń qabyrǵasyn
Mahambetshe sóger jan kezdeser me?
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý.
Psıhologıalyq trenıń: úlkenderge siz,
Kishilerge biz.
Ádeppenen bas ıip,
Sálem berdik biz.
Úı tapsyrmasyn «qyzyqty toǵyzdyq» ádisimen surap, baǵalaý.
«Alyp kúıshi – Dına». S. Muhamedjanovtyń «Qazaqstan» áni
Jańa sabaq
Mahambet Ótemisuly «Jumyr qylysh» kúıin - tyńdatý
Ómirbek Baıdildaev «Týǵan el» - úıretý
Ómirbek Baıdildaev «Týǵan el» – nota saýattylyǵy
Búgingi jańa sabaǵymyz «Qaıran, Naryn» dep atalady. Naryn – búkil poezıasyna erlikti tý etken, ony keıingi urpaqqa ólmes mura etip qaldyrǵan er Mahambet ómir súrgen kıeli topyraq.
Mahambet Ótemisuly (1804 - 1846) 1804 jyly Oral oblysynyń Orda aýdanynda dúnıege kelgen qazaqtyń áıgili aqyny, kúıshi kompozıtory jáne de hat tanyǵan saýatty kisi boldy. Otarshyldyqqa qarsy Isataı Taımanov bastaǵan kóterilisti uıymdastyrýshylardyń biri halyqty patshalyq, handyq ókimetke qarsy qarýly kóteriliske shaqyrǵan alǵashqy qazaq jyrshysy. Qazaq halqy talaı qıyn kezeńdi talaı basynan keshirdi. Elin, jerin kóziniń qarashyǵyndaı qorǵaǵan, onyń múddesi úshin qabyrǵasy qaıysyp, qasyq qany qalǵansha qorǵap bolýdy maqsat etken dara – tulǵa batyrlary bolǵan. Olar sabyrdyń táýekel men armannyń túlegi. Mine osyndaı kórneki ókilderdiń biri - Mahambet Ótemisuly. Ol - tasqyndaǵan qaırattyń ǵana emes, eń aldymen, keń tolǵap, kem pisher kemeńger aqyldyń kórinisi. Mahambet Naryn ólkesinde ómir súrip, « qara qaza, sary bala qamy úshin» ashyq qımylǵa shyqqan, halyqty sońyna erte bilgen. Ol erlikti, órlikti ózi ǵana jasamaı, búkil poezıasyna erlikti tý etti, ony keıingi urpaqqa ólmes mura etip qaldyrdy.
Mahambet kúıiniń bir boıaýdan ǵana turmaıtynyn qapysyz tanyta alatyn shyǵarmalar sanatyna «Jumyr, Qylysh» pen «Qaıran Naryndy» jatqyzýǵa bolady. Oryndaýshylar «Jumyr, Qylyshty» Isataıdan aırylyp, jalǵyz jortqan Mahambetti Baımaǵambet sultannyń qandy qaqpanynan qutqaryp qalǵan baıbaqty batyrlary Jumyr men Qylyshqa arnalǵan desedi. Osylaı bolýy ǵajap emes. Kúıde shalt qımyldy batyrlyqqa laıyq arshyndy yrǵaq, adýyn serpin bar. Ol kúmbirleı tógilgen qońyr sazben ara jigi bilinbeı ádemi jymdasqan. Al, «Qaıran Naryn» Mahambettiń aqyndyq tvorchestvosynyń basty arnasyna aınaldyrǵan týǵan el, týǵan eldiń múddesi men mereıi jolyndaǵy kes - keste urys taqyrybyna arnalǵan. Kúıden «ah» urǵan zar, qaınaǵan yza, ezilgen muń, serpilgen arman, ashylǵan kúndeı shýaqty qıal qatar bilinedi.:
Aqyry jetti kún búgin,
Aqyryp teńdik suraǵan.
Túnektiń túrip túndigin,
At mindiń sulý quladan.
Paryzyń búgin ótelgen,
Ár iziń jatyr jańǵyryp.
Azattyq týyn kótergen,
Aqynnyń jyry máńgilik!- deı otyryp, Mahambet týraly alǵan bilimderimizdi myna berilgen toptastyrý boıynsha saralap kóreıik.
Tyńdatý. Mahambet «Jumyr qylysh»
Mahambet kúıiniń bir boıaýdan ǵana turmaıtynyn qapysyz tanyta alatyn shyǵarmalar sanatyna «Jumyr, Qylyshty» jatqyzýǵa bolady. Oryndaý - shylar «Jumyr, Qylyshty» Isataıdan aırylyp, jalǵyz jortqan Mahambetti Baımaǵambet sultannyń qandy qaqpanynan qutqaryp qalǵan baıbaqty batyrlary Jumyr men Qylyshqa arnalǵan desedi. Osylaı bolýy ǵajap emes. Kúıde shalt qımyldy batyrlyqqa laıyq arshyndy yrǵaq, adýyn serpin bar. Ol kúmbirleı tógilgen qońyr sazben ara jigi bilinbeı ádemi jymdasqan.
Kúıdi taldaý. Kúıdiń harakterin ashý.
Sergitý: Alys - alys jerlerden,
Keldi bizge kerýen.
Kerýen bizge ne ákeldi?
Kerýen bizge án ákeldi.
Oqýshylar, sonymen birge biz búgin jańa án úırenemiz. Bul án «Týǵan el» dep atalady. Bul ánniń avtory barshamyzǵa tanymal kompozıtor aǵamyz – Ómirbek Baıdildaev 1932 jyly dúnıege kelgen. Respýblıkamyzdaǵy belgili kompozıtorlardyń biri. Ol – árdaıym qoǵam ómirindegi kókeıtesti máselelerge óz tvorchestvosymen ún qosyp, eńbek pen eńbek adamdarynyń dańqyn dáriptep, jyrǵa qosqan óner ıesi. Muny biz kompozıtordyń «Berekeli keń jerim», «Qazaqstan – týǵan ólkem», «Shopan jyry», «Qyz ben jigit ázili», «Jylqyshy ázili» sıaqty shyǵarmalarynan kóremiz. Sonymen qatar Ómirbek Baıdildaev jastarǵa, mektep oqýshylaryna da arnaıy oıly, mazmundy ánder jazdy. Mysaly, «Janym, sáýlem, erkeshim», «Stýdentter válsi», «Qımaımyn seni», «Súıgenim sen», «Nazıko», «Táı - táı, balbóbek», «Do - re - mı», «Kóńildi jastar áni», «Otan kúzetinde», «Súıikti mektebim», «Jańa jyl keshinde», «Syrǵanaq», «Besik jyry» t. b.
Tyńdatý. Ó. Baıdildaev «Týǵan el»
Daýys jattyǵýy. Endi, balalar, ándi úırenbes buryn osy ánge qatysty daýys jattyǵýlaryn jasaımyz. Án úırengen kezde jeńil bolý úshin daýys jattyǵýyna ánniń qıyndaý bolatyn frazasyn paıdalanamyz.
Nota saýattylyǵy.
Úıretý. Ó. Baıdildaevtyń áni «Týǵan el»
Sabaqty bekitý. Toptastyrý ádisi.
Mahambet - kompozıtor, kúıshi, batyr, aqyn
Sabaqty qorytyndylaý.
Úıge tapsyrma: 1. Mahambet Ótemisuly - mánjazba.
2. «Týǵan el» ánine taldaý.
Baǵalaý
Sabaqtyń taqyryby: «Qaıran, Naryn»
Sabaqtyń maqsaty: HİH ǵasyrdyń birinshi jartysynda surapyl jyrlar men halyqty kúreske shaqyryp úndegen Mahambettiń aqyndyq darynyn óleńderi arqyly oqýshylarǵa túsindirý.
Sabaqtyń mindetteri:
Bilimdilik: Óleńmen oı salyp, halyq sanasyn oıatýǵa kúsh salǵan Mahambettiń erekshe qasıetin oqýshy boıyna darytý.
Damytýshylyq: Mahambet ómiri men óleńderiniń ereksheligin asha otyryp, kúıleri, termeleri jóninde túsinik berý arqyly oılaý qabiletterin damytý.
Tárbıelilik: Órshil jyrlary arqyly erlikti tý etken Mahambettiń erligin qasterleýge baýlý, patrıottyq tárbıe berý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádis - tásilderi: baıandaý, oıqozǵaý, psıhologıalyq trenıń, qyzyqty toǵyzdyq ádisi, toptastyrý
Tehnologıa: STO
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, slaıdtar, vıdeo, úntaspaǵa jazylǵan kúı
Sabaqtyń epıgrafy:
Mahambet
Mahambet...
Bilmeımin jel me, sel me
Jyrda onymen bir tulǵa teńeser me?
Ádiletsiz dúnıeniń qabyrǵasyn
Mahambetshe sóger jan kezdeser me?
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý.
Psıhologıalyq trenıń: úlkenderge siz,
Kishilerge biz.
Ádeppenen bas ıip,
Sálem berdik biz.
Úı tapsyrmasyn «qyzyqty toǵyzdyq» ádisimen surap, baǵalaý.
«Alyp kúıshi – Dına». S. Muhamedjanovtyń «Qazaqstan» áni
Jańa sabaq
Mahambet Ótemisuly «Jumyr qylysh» kúıin - tyńdatý
Ómirbek Baıdildaev «Týǵan el» - úıretý
Ómirbek Baıdildaev «Týǵan el» – nota saýattylyǵy
Búgingi jańa sabaǵymyz «Qaıran, Naryn» dep atalady. Naryn – búkil poezıasyna erlikti tý etken, ony keıingi urpaqqa ólmes mura etip qaldyrǵan er Mahambet ómir súrgen kıeli topyraq.
Mahambet Ótemisuly (1804 - 1846) 1804 jyly Oral oblysynyń Orda aýdanynda dúnıege kelgen qazaqtyń áıgili aqyny, kúıshi kompozıtory jáne de hat tanyǵan saýatty kisi boldy. Otarshyldyqqa qarsy Isataı Taımanov bastaǵan kóterilisti uıymdastyrýshylardyń biri halyqty patshalyq, handyq ókimetke qarsy qarýly kóteriliske shaqyrǵan alǵashqy qazaq jyrshysy. Qazaq halqy talaı qıyn kezeńdi talaı basynan keshirdi. Elin, jerin kóziniń qarashyǵyndaı qorǵaǵan, onyń múddesi úshin qabyrǵasy qaıysyp, qasyq qany qalǵansha qorǵap bolýdy maqsat etken dara – tulǵa batyrlary bolǵan. Olar sabyrdyń táýekel men armannyń túlegi. Mine osyndaı kórneki ókilderdiń biri - Mahambet Ótemisuly. Ol - tasqyndaǵan qaırattyń ǵana emes, eń aldymen, keń tolǵap, kem pisher kemeńger aqyldyń kórinisi. Mahambet Naryn ólkesinde ómir súrip, « qara qaza, sary bala qamy úshin» ashyq qımylǵa shyqqan, halyqty sońyna erte bilgen. Ol erlikti, órlikti ózi ǵana jasamaı, búkil poezıasyna erlikti tý etti, ony keıingi urpaqqa ólmes mura etip qaldyrdy.
Mahambet kúıiniń bir boıaýdan ǵana turmaıtynyn qapysyz tanyta alatyn shyǵarmalar sanatyna «Jumyr, Qylysh» pen «Qaıran Naryndy» jatqyzýǵa bolady. Oryndaýshylar «Jumyr, Qylyshty» Isataıdan aırylyp, jalǵyz jortqan Mahambetti Baımaǵambet sultannyń qandy qaqpanynan qutqaryp qalǵan baıbaqty batyrlary Jumyr men Qylyshqa arnalǵan desedi. Osylaı bolýy ǵajap emes. Kúıde shalt qımyldy batyrlyqqa laıyq arshyndy yrǵaq, adýyn serpin bar. Ol kúmbirleı tógilgen qońyr sazben ara jigi bilinbeı ádemi jymdasqan. Al, «Qaıran Naryn» Mahambettiń aqyndyq tvorchestvosynyń basty arnasyna aınaldyrǵan týǵan el, týǵan eldiń múddesi men mereıi jolyndaǵy kes - keste urys taqyrybyna arnalǵan. Kúıden «ah» urǵan zar, qaınaǵan yza, ezilgen muń, serpilgen arman, ashylǵan kúndeı shýaqty qıal qatar bilinedi.:
Aqyry jetti kún búgin,
Aqyryp teńdik suraǵan.
Túnektiń túrip túndigin,
At mindiń sulý quladan.
Paryzyń búgin ótelgen,
Ár iziń jatyr jańǵyryp.
Azattyq týyn kótergen,
Aqynnyń jyry máńgilik!- deı otyryp, Mahambet týraly alǵan bilimderimizdi myna berilgen toptastyrý boıynsha saralap kóreıik.
Tyńdatý. Mahambet «Jumyr qylysh»
Mahambet kúıiniń bir boıaýdan ǵana turmaıtynyn qapysyz tanyta alatyn shyǵarmalar sanatyna «Jumyr, Qylyshty» jatqyzýǵa bolady. Oryndaý - shylar «Jumyr, Qylyshty» Isataıdan aırylyp, jalǵyz jortqan Mahambetti Baımaǵambet sultannyń qandy qaqpanynan qutqaryp qalǵan baıbaqty batyrlary Jumyr men Qylyshqa arnalǵan desedi. Osylaı bolýy ǵajap emes. Kúıde shalt qımyldy batyrlyqqa laıyq arshyndy yrǵaq, adýyn serpin bar. Ol kúmbirleı tógilgen qońyr sazben ara jigi bilinbeı ádemi jymdasqan.
Kúıdi taldaý. Kúıdiń harakterin ashý.
Sergitý: Alys - alys jerlerden,
Keldi bizge kerýen.
Kerýen bizge ne ákeldi?
Kerýen bizge án ákeldi.
Oqýshylar, sonymen birge biz búgin jańa án úırenemiz. Bul án «Týǵan el» dep atalady. Bul ánniń avtory barshamyzǵa tanymal kompozıtor aǵamyz – Ómirbek Baıdildaev 1932 jyly dúnıege kelgen. Respýblıkamyzdaǵy belgili kompozıtorlardyń biri. Ol – árdaıym qoǵam ómirindegi kókeıtesti máselelerge óz tvorchestvosymen ún qosyp, eńbek pen eńbek adamdarynyń dańqyn dáriptep, jyrǵa qosqan óner ıesi. Muny biz kompozıtordyń «Berekeli keń jerim», «Qazaqstan – týǵan ólkem», «Shopan jyry», «Qyz ben jigit ázili», «Jylqyshy ázili» sıaqty shyǵarmalarynan kóremiz. Sonymen qatar Ómirbek Baıdildaev jastarǵa, mektep oqýshylaryna da arnaıy oıly, mazmundy ánder jazdy. Mysaly, «Janym, sáýlem, erkeshim», «Stýdentter válsi», «Qımaımyn seni», «Súıgenim sen», «Nazıko», «Táı - táı, balbóbek», «Do - re - mı», «Kóńildi jastar áni», «Otan kúzetinde», «Súıikti mektebim», «Jańa jyl keshinde», «Syrǵanaq», «Besik jyry» t. b.
Tyńdatý. Ó. Baıdildaev «Týǵan el»
Daýys jattyǵýy. Endi, balalar, ándi úırenbes buryn osy ánge qatysty daýys jattyǵýlaryn jasaımyz. Án úırengen kezde jeńil bolý úshin daýys jattyǵýyna ánniń qıyndaý bolatyn frazasyn paıdalanamyz.
Nota saýattylyǵy.
Úıretý. Ó. Baıdildaevtyń áni «Týǵan el»
Sabaqty bekitý. Toptastyrý ádisi.
Mahambet - kompozıtor, kúıshi, batyr, aqyn
Sabaqty qorytyndylaý.
Úıge tapsyrma: 1. Mahambet Ótemisuly - mánjazba.
2. «Týǵan el» ánine taldaý.
Baǵalaý
You Might Also Like
