InfoHub Logo

Qazaq tarıhynda ıslam dinine deıin qazaq halqynyń  senimi shamanızmdik bolsa, ıslam dininen keıin de onyń sarqynshaqtary dástúrmen bite qaınasyp ketti.  (Mysaly, kelin túskende otqa maıý tamyzý (otqa tabyný), arýaqqa syıyný, maldyń kıesi bar dep uǵý t.b.) Sonymen qatar, qazaq ádebıetinde de shamanızmniń áseri zor boldy. Oǵan baqsy saryny, bádik aıtys, arýaqpen sóılesý, jylan arbaý t.b. jatqyza alamyz.

S.Muqanov «bádik» uǵymy týraly : «Shaman dinini qoldanyp júrgen kezindegi qazaq halqynyń  uǵymynda «bádik» - malǵa, adamǵa tıetin indet aýrýynyń ıesi - qudaıy», -   dep kórsetedi. Shaman dininde osy aýrý emdeý baqsyǵa tapsyrylady. Baqsy keıde jalǵyz adamdy qabyldasa, keıde jalpy kópshilikti emdegen. Baqsy halyqty jınap, keshke jaqyn túndikti, esikti japqyzyp, qobyz tartyp zarly sarynmen sarnaıdy eken. Munyń maqsaty arýaqtardy járdemge shaqyrý bolsa kerek. Sarnap júrip baqsy ornynan túregelep, neshe túrli qımyldar jasaıdy. Oıyna kelgenniń bárin jasap, talyp qalady eken. Talyp qalýynyń maqsatyn S.Muqanov: «baqsynyń uǵymynsha ol kezde adam jany (baqsy) men táńiriniń jany birlesedi de, qudaı aýrýmen alysyp jeńedi, bul alysý baqsy talyqsyp jatqanda bolady». Baqsy esin jısa, jaqsylyq qudaıynyń jamandyqty jeńýi delinedi. Iaǵnı dýalızm kórinis tabady (Dýalızmniń arǵy tegi jaqsylyq (Ahýra Mazda) pen jamandyq (Agra Maınıú) tartysy).

«Bádik» te osy shaman dininiń saldarynan paıda bolǵan. Shaman dinin de «kóshirý» degen dástúr bádikte de bar. Tek maǵynalyq jaǵynan ózgergen alǵashqyda  adam keselin ǵana emes, mal indetin emdeýde - óleńmen emdegen, ıaǵnı, «aýrýdy qýý» termınimen sabaqtassa, keıin oıyndyq mazmun bergen.

Bádik tómendegideı bastalady da:

Aıt degennen aıtamyn-aý bádikti,

Qara maqpal tonym bar barsha ádipti

Ot ottamaı, sý ishpeı jata berse,

Bádik emes nemene bir kádikti.

Kósh, kósh, kósh!... , -

dep bastalady da, jigit pen qyzdyń ázil aıtysyna ulasady. Mysaly,

Jigit:

Jemir bádik degenge, jemir bádik,

Qý qyzdardyń shekesin kemir bádik,

Semiz qyzdyń ishine kirip ketip,

Búırek maıyn je daǵy semir bádik.

Qyz:

Bádik ketip barady mekesine,

Eshki aryǵyn bildirmes tekesine.

Onan kósher jaıyńdy men aıtaıyn,

Bar da jabys jigittiń shekesine

Osy sıaqty «bádik» aıtysy kúldirgi, ázil-qaljyń mánine ulasady. Jalpy, «bádik» aıtysynyń naqty qaı zamanda týǵany belgisiz. Ár zamanda maǵynalyq jaǵynan ózgerip otyrǵan. Qazirgi tańda da, ǵalamtor jelisinde pandemıaǵa baılanysty bádikter kezdesedi.

Danat Janataev Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ profesory, dosent

Farıza Dýısenbaeva Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ  magıstranty

---