InfoHub Logo

Mazmuny:
Anotasıa
Kirispe
Qazaq oıý - órneginiń damý tarıhy
Oıý - órnek túrleri
Oıý - órnektiń mán - maǵynasy
Qorytyndy
Qoldanylǵan ádebıetter

Kirispe
Oıý oıǵannyń oıy ushqyr
Halyq danalyǵy

Qazaq oıý - órnegi - ǵasyrlar boıy damyp kele jatqan óner týyndysy. Halqymyzdyń qaı qolóner salasyn alsaq ta, oıý - órnekter ózindik ereksheligin saqtaı otyryp, belgili bir tártippen ornalasqanyn kóremiz. Oıýlardyń ejelden kele jatqan nusqalarynda elementter qustyń, gúldiń, janýarlardyń túrin tuspaldap turatyny belgili. Kúni búginge deıin ultpen birge jasap kele jatqan oıý - órnekterdiń mán - maǵynasyn, túrlerin, olardyń ataýlaryn búgingi urpaq bile bermeıdi. Mine, sondyqtan jas urpaqtyń esinde júrsin dep, men qazaqtyń oıý - órnegin ǵylymı jumys etip aldym.

Oıý degenimiz - órnektiń bir túri. Qazaqtyń oıý jáne órnek degen qos sózi birige kelip, latynsha ornament degen uǵymdy bildiredi. Onyń maǵynasy sándeý, ásemdeý, degendi bildiredi. Osy sándeý, ásemdeýdiń bir túri, ıaǵnı haıýanat, jan - janýar jáne ósimdik belgileri men músheleri. Geometrıalyq fıgýralar ispettes elementterdiń únemi yrǵaqty qaıtalanyp, sımmetrıaly ornalasqan órisi men qurylymyn oıý dep ataımyz. Oıý belgili bir zatty oıý (tas, temir, aǵash), kesý (aǵash, súıek), tilý (bylǵary, teri), qıý (qaǵaz, mata) tásilderi arqyly júzege asady. Oıylǵan, kesilgen, tilingen, qıylǵan oıýdy ekinshi bir zatqa kiriktirip, jymdastyryp, japsyryp, jelimdep áshekeıleıdi. Oıý kúndelikti turmysta úı jıhazdary - syrmaq, tekemet, kórpeshe, sandyq, kebeje, júkaıaq betterin, kıim - keshekterdi, qabyrǵalardy t. b. bezendirýde qoldanylady.
Bul ǵylymı negizgi jobanyń negizgi maqsaty - oıý - órnekterdiń túrlerin anyqtaı otyryp, tarıhyn bilý, óıý - órnekterdiń ataýlaryn anyqtaý, ómirde paıdalanylýy týraly maǵlumat berip, usynystar jasaý.

Qazaqtyń oıý - órneginiń damý tarıhy
Qazaqtyń oıý - órneginiń ózine tán damý joly men tarıhy bar. Ol tarıh sonaý kóne zamandardan, saq, andronov mádenıetinen bastalady. Tarıhı - ǵylymı derekterge júginsek, qazaq halqynyń oıý - órnek óneri ejelgi zamandardan bastaý alyp, qazaq jerin meken etken kóshpeli taıpalar óneriniń yqpal áserimen san ǵasyrlar boıy qalyptasyp, ózine tán belgili bir júıege kelgeninen bilemiz. Buǵan dálel qazaqtyń alǵashqy oıý - órnek úlgilerinen andronov, saq, ǵun, úısin mádenı muralary.
Oıý sonaý zamannan urpaqtan urpaqqa aýysyp búginge jetken. Ǵalymdardyń zertteýlerine súıensek, bul óner bizge ejelgi kóshpendilerden jetken. Buǵan dálel Andronov mádenıetinde sazbalshyqtan órnektelip jasalǵan qumyra.

Ejelgi ǵalymdar Gerodot, Strabondardyń aıtýynsha, saqtar men masagetter kıimderiniń ózindik bir erekshelkteri bolǵan. Taqıanyń nemese bóriktiń tóbesi úshkir bolyp keledi, sonaý erte zamannyń etikti bylǵarydan, al syrt kıimderine oıý - órnektiń ornyna ańnyń, qustyń shynaıy beınelerin saldyrǵan, jyltyraýyq bastyrmalar taqqan. Gerodottyń jazýy boıynsha, saqtar naızalarynyń, sadaqtarynyń ushyn, qylyshtaryn, bas kıimderi men jalpaq belbeýlerin altyn men mystan jasaǵan.