InfoHub Logo

Ashyq sabaq
Qazaq halqynyń damý tarıhy
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylarǵa qazaq til bilimi nemese qazaq ádebıeti týraly naqty taqyryptyq bilim bermes buryn, olardyń jalpy til týraly, qazaq tili bolǵandyqtan qazaq halqynyń qalaı qalyptasyp, qalaı damyǵandyǵy týraly túsinikterin qalyptastyrý qajet. Sondyqtan tildi oqyp, meńgertý úshin áýeli oqýshylardy sol halyqtyń tarıhymen tanystyrý qajet.

Mektep orys tildi, sondyqtan negizgi aqparat orys tilinde beriledi.
Túrik sózi neni bildiredi – «MYQTY, KÚSHTİ»

Zapadno - Túrkskıı kaganat
603 - 704g. n. e.
V Zapadno - Túrkskom kaganate túrkı sostavlálı menshınstvo naselenıa. No kochevnıkı ı osedlye jıtelı terrıtorıı ot Semırechá do Chernogo morá vyrazılı polnýıý pokornosttúrkam.
Naselenıe kaganata zanımalos torgovleı, remeslamı, zemledelıem ı skotovodstvom. S ýchastıem sogdıısev byla sozdana gorodskaıa ı zemledelcheskaıa kúltýra.
K oslablenıý Zapadno - Túrkskogo kaganata v konse 7 v. prıvelo vtorjenıe Kıtaıa ı vnýtrennıe mejdoýsobısy.

V Nıjnem Povolje ı na severnom Kavkaze byl sozdan Hazarskıı kaganat. Na terrıtorıı sovremennogo Kazahstana: na zapade – Ogýzskaıa derjava, v regıone Severo - Vostochnogo ı Sentralnogo Kazahstana – Kımakskıı kaganat, a v Jetysý (Semıreche) – gosýdarstvo túrgesheı.

Vostochno - Túrkskıı kaganat
682 - 744 g. n. e.
V rezýltate voıny s Kıtaem v 682 g. vossozdalı svoe gosýdarstvo.
V Vostochno - Túrkskom kaganate túrkı bylı osnovnoı etnıcheskoı grýppoı.
V 716 g. pravıtelem stal Bılge - kagan. V reshaıýshem srajenıı s Kıtaem Bılge - kagan ı ego brat Kúltegın oderjalı pobedý. Imı bylo vozrojdeno mogýshestvo Túrkskogo kaganata.
Naselenıe kaganata zanımalos skotovodstvom.
V 744 g. obedınennye sıly ýıgýrov ı karlýkov sokrýshılı Vostochno - Túrkskıı kaganat. V 744 - 840 gg. na terrıtorıı Vostochno - Túrkskogo kaganata sýshestvoval Ýıgýrskıı kaganat.

Blız r. Orhon v památ o bratáh bylı vozdvıgnýty pomınalnye hramy ı stely s rýnıcheskımı nadpısámı – svoebraznaıa letopıs býrnoı ıstorıı túrkskoı ımperıı.

Vılgelm Lúdvıg Peter Tomsen
1842 - 1927 g. g.
V 1893 g. datskıı ýchenyı V. Tomsen rasshıfroval pervoe slovo – «Tengrı». Vılgelm Lúdvıg Peter Tomsen znal desátkı ıazykov, v tom chısle arabskıı, persıdskıı, ıaponskıı, kıtaıskıı ı dr. Do otkrytıa Tomsena sýshestvovalo mnenıe, chto túrkı ne ımelı pısmennostı.
Túrkı pısalı ne tolko na kamnáh, a takje na monetah, na bronzovyh zerkalah, na koje, zolotyh ı serebrányh sosýdah, estnadpısı na býmage.
Rýnıcheskoı pısmennostú pısalıs ıstorıcheskıe, bıografıcheskıe teksty, nadmogılnye nadpısı, magıcheskıe, relıgıoznye ı lıteratýrnye teksty, delovye dokýmenty, nadpısı na bytovyh predmetah.

Túrgeshskıı kaganat
704 - 756 g. n. e.
Túrgeshı podrazdelálıs na sary - túrgesheı ı kara - túrgesheı.

Túrgeshı pomogalı sogdıısam v bıtve s arabamı. Araby pytalıs dobıtsá soıýza s túrgeshamı pýtem propagandy mýsýlmanstva, no etı popytkı bylı bezýspeshnymı.

Túrgeshskıı kaganat protıvostoıal na zapade arabam, s vostoka – Kıtaıý, davlenıe okazyval Vostochno - Túrkskıı kaganat. Túrgeshskıı kaganat podorvalı arabo - kıtaıskıe nashestvıa ı on pal pod natıskom karlýkov.

Bıtva ý Atlaha ımela bolshoe ıstorıcheskoe znachenıe v sýdbe narodov Jetysý (Semırechá). Kıtaısy bylı ızgnany ız Jetysý, no ı araby toje ne smoglı ýderjatsá v Semıreche ı bylı vynýjdeny otstýpıt ız - za postoıannyh vosstanıı.

Gosýdarstvo karlýkov
756 - 940 g. n. e.
V 746 g. karlýkı poterpelı porajenıe ot ýıgýrov ı pereselılıs v Semıreche. Borba karlýkov s ogýzamı za Semıreche zakonchılas ıh pobedoı.
Harakternoı chertoı ıazyka karlýkov bylo «djekane»: «djabgý» - «ıabgý».
Karlýkskoe obedınenıe sostoıalo ız mnogıchıslennyh rodoplemennyh grýpp. Súda voshlı plemena Jetysý ı Iýjnogo Kazahstana.
Posle raspada Ýıgýrskogo kaganata ot dolgoı bıtvy s enıseıskımı kyrgyzamı glavnym kaganom stanovıtsá pravıtel karlýkov.
V rezýltate bıtv s arabamı kaganat oslab, v 940 g. túrkamı Vostochnogo Týrkestana byl zahvachen gorod Balasagýn (stolısa) ı vlastpereshla k Karahanıdam.

Ogýzskoe gosýdarstvo
İH - Hİ v. n. e.
Mahmýd Kashgarı ýtverjdaet, chto ogýzy obedınálı 24 plemenı. Plemena delılıs na roda. V sostav ogýzov voshlı ne tolko túrkoıazychnye kochevnıkı, no ı plemena ındo - evropeıskogo ı fıno - ýgorskogo proıshojdenıa, perenávshıe ıazyk ı kúltýrý túrkov.
V konse H v. v soıýze s Kıevskoı Rýsú ogýzy razgromılı Hazarskıı kaganat ı Voljskýıý Býlgarıý.
Ogýzy palı pod naporom kypchakskıh plemen ı chastıh ýshla v Vostochnýıý Evropý, drýgaıa chastpereshla pod vlastKarahanıdov, ostatkı rastvorılıs sredı kypchakskıh plemen.

Kımakskıı kaganat
İH - Hİ v. n. e.
Posle padenıa Ýıgýrskogo kaganata v 840 g. chastvhodıvshıh v nego plemen prısodınılas k kımakskomý obedınenıý. V İH v. sozdaetsá Kımakskıı kaganat.
V sostav kımakov vhodılo sem plemennyh grýpp, naıbolee krýpnoı ız nıh bylı kypchakı.
Kımakı polzovalıs drevnetúrkskım alfavıtom ı pısalı trostnıkovymı perámı.
Pravıtelı ýdelov stremılıs k samostoıatelnostı, chto prıvelo k oslablenıý sentralnoı vlastı, raspadý gosýdarstva. V nachale Hİ v. Kımakskıı kaganat perestaet sýshestvovat, a ego terıtorıa perehodıt k kypchakam.

Fılosofıalyq baǵyttaǵy jalpy bilim beretin jeke mektep
Muǵalim: qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi: Sýleımanova A. K.