InfoHub Logo

Jarıalaǵan Mahmýtova Dınara
Taqyryby: «Qazaq halqynyń yrym - tyıymdary»
Maqsaty: Yrym - tyıym sózderiniń mán - maǵynasyn túsindirý;
Tárbıelik máni: Oıshyldyqqa, ádeptilikke, batyldyqqa, ádemilikke, sezimtaldyqqa tárbıeleý;
Damytýshylyǵy: Rýhanı jan dúnıesin damytý;
Kórnekiligi: Qazaqtyń yrym - tyıymdary týraly sózder, kitapshalar, slaıdtar.

Sabaq barysy:
Uıymdastyrý kezeńi: (amandasý, sabaq maqsatymen tanystyrý, )
Kirispe: Yrym - tyıymdar týraly túsinik berý;
Negizgi bólim:
İ. «Kim kóp biledi?» (oqýshylar ózderiniń qanshalyqty tyıym sózder biletinin aıtyp jarysady)
İİ. «Bilgenge marjan» (tyıym sózderdiń maǵynasyn ashý, slaıd arqyly)
İİİ. «Sóz máıegi» (tyıym sózderdi jalǵastyrý, slaıd arqyly)
İÚ. «Syr sandyq» (kórinis arqyly oryndaý )

Kirispe sóz: (slaıd arqyly)
Qazaqtyń tyıym sózi - ulttyq tárbıe kózi, ıaǵnı qazaq halqy kishkentaı kezinen jaqsylyqqa úıir, jaman ádetterden aýlaq bolsyn dep tyıym arqyly balasyn tárbıelep otyrǵan. Qazaq halqynyń qanyna sińgen tektigi, adamgershiliginiń joǵary bolýy, ártúrli keleńsiz kórinisterden, ábes qylyqtardan aýlaq bolǵany osy qazaqtyń tyıymynyń arqasy, ıaǵnı bala boıyna erteden sińirgen. Biz sol ata - ájelerimizdiń tyıymymen ósip, ónip kelemiz. Tyıym sózder el ishinde óte kóp taraǵan.
Halqymyzda «balany - jastan»degen sóz bar. Bala ońy men solyn tanymaı jatyp - aq kóp nárseni úırenýge tyrysqanymen, keıde belgili bir nárselerden tyıyp jatamyz. Kóp jaǵdaıda, mysaly: «jaǵyńdy taıanba», «tabaldyryqty baspa»dep aıtýyn aıtqanymen balaǵa onyń mán - maǵynasyn túsindirmesten, «jaman bolady»dep bir aýyz sózben shekteı salamyz. Osynymyz durys pa? Jalpy, tyıym sózder qaıdan shyqqan? Onyń astaryna zer sala qaradyq pa?

İ. «Kim kóp biledi aıdary?»:
Oqýshylar óz bilgenderin ortaǵa salady.

İİ. «Bilgenge marjan»
1) Balaǵa mı jeýge bolmaıdy - mıdaı byljyr, ynjyq bolady. Jas balaǵa buǵana qabyrǵasyn bermegen - boıy óspeı qalady dep yrymdaǵan. 2) Omyrtqanyń julynyn jegizbegen - sýǵa kelip qalady degen jaman yrym bar.
3) Bos besikti terbetpe - balaly bolmaısyń degen jaman yrym bar. 4) Ydystaǵy sýǵa aýzyńdy malma - sebebi sol ydystaǵy sý aram bolady. Ydysty eńkeıtip ishý kerek dep tazalyqty talap etken.
5) Betińdi baspa - qaıǵyly adam berin basady.
6) Moınyńa belbeý salma - býynshaq aýrýyna ushyraısyń.
7) Otqa túkirme - sol úıdiń oty sónsin, ıesiz qalsyn degen maǵynada jaman yrymǵa jorıdy.
8) Baqan, quryq attama. Baqanmen shańyraq kóteredi, quryqpen jylqyny ustaıdy.
Baqan úıdiń tiregi bolǵandyqtan, al quryq tirshiliktegi qural.

İİİ kezeń. «Sóz máıegi»(3 oqýshydan shyǵyp berilgen tyıym sózderdi alma - kezek jalǵastyrady)
 Nandy bir qolmen..............(úzbe)
 Jaǵyńdy............................(taıanba)
 Sý shashyp............................(oınama)
 Kemtar adamǵa....................(kúlme)
 Pyshaqty shalqasynan........(qoıma)
 Bas kıimmen......................... (oınama)
 Adamdy.................................(aınalma)
 Maldy...................................(teppe)
 Otpen.....................................(oınama)
 Túnde sýǵa................................(barma)

İÚ kezeń. «Syr sandyq (kórinis kórsetý)
Halqymyzdyń dástúrli yrymdarynyń arasynda jas balalarǵa arnalǵan nemese balalardy tárbıeleýge baılanysty kezdesetin yrym - tyıymdar qatary mol. Sonyń biri qazaq qonaq kelgende de yrym - nanymdaryn bala tárbıesinde qoldanyp otyrǵan. Osy jóninde kóriniske nazar aýdaraıyq
Úı ishin ana alastap júredi. Qasynda balasy júredi.(Ortaǵa eki aıaǵyn ashyp, jol qarap turǵan bala turady. Ony baıqap qalǵan anasy:
- Oý úıge qonaq kele jatyr ǵoı. Myna balam meniń jol qarady ǵoı,- deıdi anasy. (Osy sózdi aıtyp bola bergende ekinshi uly úıge júgirip kele jatyp:
- Apa, úıge qonaqtar kele jatyr (deı bergende tabaldyryqqa kele qulaıdy).
Ony balasyn anasy kóterip jatyp:
Úıge bereke, yrys keledi degen yrym bar. Aınalaıyn. Esh jeriń aýyryp ketken joq pa?
Kel men seni myna tór kórpege aýnatyp alaıyn. Bissimillá - bissimillá. Olja keldi, olja keldi. Oljasyn kótere almaı kele jatyr, tórge, tórge juqsyn Osy sátte úıge topyrlaı biraz qonaqtar kiredi. Armysyzdar. Naýryz qutty bolsyn! Aq mol bolsyn, Yrys - nesibeli jyl bolsyn!- dep bir - birimen kórisip jatady. Joǵarylańyzdar, tórge shyǵyńyzdar!- deıdi.

Qorytyndy: Mine, balalar Qazaqtyń tyıym sózi – ulttyq tárbıe kózi, ıaǵnı qazaq kishkentaı kezinen jaqsylyqqa úıir, jaman ádetterden aýlaq bolsyn dep tyıym arqyly balasyn tárbıelep otyrǵanyn biz joǵaryda aıtqandaı. Halqymyzdyń qanyna sińgen tektiligi, adamgershiliginiń joǵary bolýy, ártúrli keleńsiz kórinisterden, ábes qylyqtardan aýlaq bolǵany osy qazaqtyń tyıymynyń arqasy, ıaǵnı bala boıyna erteden sińirgennen. Túsingen adamǵa tipti qazaqtyń árbir sóziniń ózi – urpaǵyna qaldyrǵan úlken qazynasy. Ókinishtisi, onyń maǵynasyna tereń boılamaımyz.
«Altynnyń qolda bar da qadiri joq» – degendeı atadan kele jatqan yrym men tyıymdar – balaǵa mura bolyp kele jatqan osy bir salt - dástúrlerinen qol jazyp qalmaı turǵanda keler urpaqqa amanat qylaıyq - dep búgingi sabaǵymyzdy aıaqtaımyz.