InfoHub Logo

Tarıhshy Muhammed Haıdar Dýlatı eńbekterinde Qazaq handyǵy 1465 jyly Qozybasy taýynyń eteginde qurylǵanyn jazady. Handyqty Ábilqaıyr ulysynan bólinip shyqqan Kereı men Jánibek sultandar qurdy. Bastapqyda Shý men Talas ózenderiniń arasynda oryn tepken handyq, ýaqyt óte kele alpaýyt memleketke aınaldy. Jalpy, Qazaq handyǵyn qurylý, órkendeý, jońǵar shapqynshylyǵy, ydyraý kezeńderine bólip qarastyrsaq bolady. Ár kezeńde elbasqarǵan handar bir-birinen erekshelenip otyrdy.

KEREI HAN — Qazaq handyǵynyń alǵashqy hany. Aq Orda hany Urys hannyń shóberesi. Jánibek hanmen shaıbanı Ábilqaıyr hannan bólinip shyǵyp, Deshti Qypshaq dalasynda jańa memlekettiń negizin qalady.

JÁNİBEK HAN — Urys hannyń shóberesi, Baraq hannyń uly. Kereıden soń han saılandy. Qazaq rýlaryn Jetisý jerinde bir tý astyna jınaýǵa tyrysty. Ábilqaıyr han (kóshpeli ózbek hany) qaıtys bolǵannan keıin Deshti Qypshaq dalasynda ústemdik ete bastady.

BURYNDYQ HAN — Kereı hannyń uly. Syr boıyndaǵy qalalar úshin kúres júrgizdi. Halyq arasynda Qasym hannyń yqpaly zor bolǵany úshin, handyqty tastap, Samarqanǵa kóship ketti.

QASYM HAN — Jánibek hannyń uly. Qasym han tusynda Qazaq handyǵy nyǵaıa tústi. Halyq sany 1 mıllıonnan asty. Muhammed Shaıbanıge qarsy birneshe urystarda jeńiske jetti. Tashkentke deıingi jerlerdi Qazaq handyǵyna qosty. Handyqty Edil ózenine deıin uzartty. «Qasym hannyń qasqa joly» zańdar jınaǵyn shyǵardy.

MAMASH HAN — Qasym hannyń uly. Mamash han tusynda Qazaq handyǵynyń ýaqytsha álsireýi bastaý aldy. Ózi ishki talas-tartys sebebinen qaıtys boldy.

TAHIR HAN — Jánibek hannyń nemeresi. Tahır han tusynda handyqtyń álsireýi jalǵasyn tapty. Qazaq handyǵynyń ońtústik, soltústik-batystaǵy biraz jerdi ýysynan shyǵaryp aldy.

AHMET HAN — Jánibek hannyń nemeresi. Ahmet han tusynda Qazaq handyǵyn bir mezgilde birneshe han bıleı bastady. Ózi handyqtyń batys bóliginde ústemdik etti. Noǵaı handyǵymen bolǵan soǵysta qaza tapty.

TOǴYM HAN — Jánibek hannyń nemeresi. Ábden álsiregen Qazaq handyǵyn qaıta aıaqqa turǵyzýǵa tyrysty. Qyrǵyzdarmen odaqtas bolyp, jaýlarǵa qarsy turdy. Shaıbanılikterge qarsy soǵysta qaza tapty.

BUIDASH HAN — Tahır hannyń baýyry, Jánibek hannyń nemeresi. Qazaq handyǵynyń Jetisý bóligin basqardy. Tashkent bıleýshisine qarsy soǵysta mert boldy.

HAQNAZAR HAN — Qasym hannyń kishi uly. Qazaq handyǵynyń qaıta órleý kezeńin bastaýshy. Bıliginiń alǵashqy 10 jylynda ishki saıasatqa kóp kóńil bólip, retteýge tyrysty. Qarsylastarynyń álsireýin tıimdi paıdalanyp, Edil-Jaıyq, Syrdarıa ózenderin ózine qaratýǵa tyrysty.

SHYǴAI HAN — Jánibek hannyń nemeresi. Haqnazar hannyń senimdi serigi bolǵan. Batyrlyǵy men dańqy kúlli Deshti Qypshaqqa taraǵan.

TÁÝEKEL HAN — Shyǵaı hannyń uly. Soǵys jáne el basqarý ónerin jaqsy meńgergen. Úlken jeńisterge qol jetkizdi. Tashkent, Samarqan qalalaryn ózine qaratady. Osylaısha, Syrdarıa boıynda jeke-dara bılik etedi.

ESİM HAN — Shyǵaı hannyń uly, Táýekel hannyń baýyry. Taqta eki ret otyrýymen erekshelenedi. Iassy qalasy ataýyn Túrkistan dep ózgertip, handyqtyń ortalyǵyna aınaldyrady. Eski zańdardy jınaqtap, ózgerister engizip, «Esim hannyń eski jolyn» jasap shyǵarady.

TURSYN HAN — Esim han tusynda Tashkentti basqarady. Keıin Buhara hanymen birigip Esim handy taqtan túsiredi. Osy úshin de tarıhta «ant buzýshy» degen atpen este qaldy. Qaıta kúsheıgen Esim hannyń qolynan qaza tabady.

JÁNİBEK HAN — Esim hannyń uly. Qazaq-jońǵar soǵysy onyń tusynda bastaý aldy.

JÁŃGİR HAN — Jánibek hannyń tusynda jońǵarlarǵa qarsy jınaqtalǵan qazaq áskerlerine qolbasshylyq etken. Tarıhta Orbulaqtaǵy erligimen este qalǵan. 600 áskermen jońǵardyń 50 myńdyq qolyna qarsy turdy. El arasynda «Salqam Jáńgir» atymen tanymal.

TÁÝKE HAN — Salmaq Jáńgirdiń uly. Jastaıynan memleket basqarýdyń túrli tásilderin úırengen. «Jeti jarǵy» zańdar jınaǵyn jasatqan. Tarıhshylar Táýke hannyń tusynda Qazaq handyǵy gúldengeni jaıly jazady jáne «Altyn ǵasyr» dep ataıdy.

Áz Táýkeden soń Qazaq handyǵy ydyraı bastady. Úsh júz ózderine bólek-bólek han saılap, bir tý astyna toptasa almady.

---