Qazaq handyǵynyń qurylýy
Qaraǵandy oblysy,
Sátbaev qalasy, №3 orta mektebiniń
tarıh pániniń muǵalimi
Sýleımenova Moldır Bolatbekovna
Synyp: 7 synyp ( ashyq sabaq)
Sabaqtyń taqyryby: Qazaq handyǵynyń qurylýy
Sabaqtyń maqsaty:
1. Qazaq handyǵynyń qurylý prosesin taldaý, qazaq jerindegi tuńǵysh derbes memlekettiń memlekettik qurylymyn anyqtaý;
2. Oqýshylardyń logıkalyq oılaý, shyǵarmashylyq qabiletterin shyńdaý;
3. Tuńǵysh qazaq memleketiniń negizin qalaǵan qoǵam qaıratkerleriniń eńbegin baǵalaýǵa patrıotızmge, óz Otanyn, elin – jerin qorǵaýǵa tárbıeleý
Sabaqtyń túri: toppen
Sabaqtyń tıpi: jańa sabaqty meńgertý
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap
Kórnekilik: Qazaq handyǵy týraly slaıd, klaster
İ. Uıymdastyrý.
Psıhologıalyq ahýal.
İİ. Jańa sabaqty túsindirý.
1. Taqyrypty ashý. Qyzyǵýshylyqty oıatý.
Tekke ketpes kúndiginde árisin,
Táńir qoldap bıiktesin, áldisiń,
Bes júz elý – « Handyǵyna» jyl toldy
Bar álemge jar salasyn, bári shyn.
Ár handyqtyń orny bólek – bılik te.
Óz ishinen týdy talaı búlik te.
Qulatpady joǵary ustap ult rýhyn
Qulatpady mártebesi bıikte.
2. Baǵalaý paraǵy.
3. Sózderdiń maǵynasyn ashaıyq.
Qazaq - Sibir taıpalary tilderinde « myqty», « berik», « alyp» maǵynasyn bergen.
2. Sultan – ámirshi, bıleýshi
3. Moǵolstan – Shaǵataı ulysynda paıda bolǵan memleket.
4. Ábilqaıyr handyǵy – 15 ǵ. basynda Aq Orda ydyrap Shaıbanı áýletinen shyqqan Ábilqaıyr handyǵy quryldy.
4. Mátin oqý.
5. Muǵalimniń sózi. Qazaq handyǵynyń paıda bolýy Qazaqstan jerinde 14 - 15 ǵǵ. bolǵan áleýmettik - ekonomıkalyq jáne etnıkalyq – saıası prosesterden týǵan zańdy qubylys. Óndirgish kúshterdiń damýy, kóshpeli aqsúıekterdiń ekonomıkalyq qýatynyń artýy, feodaldyq toptardyń táýelsizdikke umtylýy, osy negizde Ábilhaıyr handyǵy men Moǵolstan arasyndaǵy tartystyń órshýi, áleýmettik qaıshylyqtardyń údeýi 15 ǵ. 2 jartysynda bul memleketterdiń quldyrap ydyraýyna aparyp soqtyrdy.
Ásirese Ábilhaıyr (1428 - 1468) Joshy - Shaıban - Dáýlet - Shaıh oǵlannyń uly handyǵy óte nashar edi.
1457 j. Úz - Temir taıshy bastaǵan oırattardan (jaıylym jer izdegen) Túrkistan óńirinde jeńilip qaldy. Masqara aýyr shart jasasyp, oırattar Shý arqyly óz jerlerine ketti. Al Ábilhaıyr óz ulysynda, qatal tártip sharalaryn ornatýǵa kirisedi. Bul halyq buqarasynyń oǵan degen óshpendiligin kúsheıtti. Nátıjesinde halyqtyń jartysy Shyǵys Deshti Qypshaqtan Túrkistan alqaptaryna jáne Qarataý bókterlerinen Jetisýdyń batys óńirine kóship barýlary edi. Ony Jánibek pen Kereı basqardy.
Qazaq handyǵynyń qurylýyna sebep bolǵan taǵy bir jaǵdaı Qypshaq Qobylandy batyrdyń Arǵyn bıi Aqjoldy óltirýi boldy.
Qazaq handyǵynyń qurylý sebepteri
↓
Halyq buqarasynyń Ábilqaıyr hanǵa narazylyǵynyń kúsheıýi.
Ábilqaıyr handyǵyndaǵy rý taıpalarynyń saıası jaǵdaıy.
Jánibek pen Kereıdiń Qazaq handyǵyn qurýǵa umtylýy.
Moǵolstan bıleýshisi men Qazaq sultandarynyń kelisimge kelýi.
Ábilqaıyrdyń oırattardan soǵysta jeńilýi.
Alym – salyqtyń kóbeıýi.
6. Balyq qańqasy.
Dálelde. Qorytyndy.
2. Problema. Ne sebepti Esenbuǵa Kereı men Jánibekti qushaq jaıa qarsy aldy?
7. Tulǵany tany.
T - ózbek hanmen jasasqan «ant berisken shartty»buzǵan, 1582 - 1598 jyldary qazaq handyǵynyń hany bolǵan?
Á – Reseı bodandyǵyn alǵan, nıet bildirgen kishi júzdiń hany?
Ý – 1711 j. Abylaı kimniń shańyraǵynda dúnıege keldi?
K – Qazaq handyǵynyń alǵashqy handarynyń biri
E – Qaı han Túrkistan qalasyn óziniń astanasy etip saılap, 1598 – 1628j. j. han boldy?
H – 1582 j. Táýke han Tashkent bıleýshisi Baba sultandy óltirip, 1538 – 1580 j. j. el bılegen qaı hannyń kegin qaıtardy?
A – Úısin Tóle bıdiń túıesin baǵyp, Sabalaq degen at bergen 1771 – 1781 j. j. qazaq handyǵyn bılegen han?
N – 1991 j. 1 jeltoqsanda halyqtyń qoldaýymen saılanǵan Qazaqstannyń tuńǵysh Prezıdenti.
8. Tarıhı dıktant
1. Ábilqaıyr, 2. Jánibek pen Kereı, 3. Esen – Buǵa, 4. M. Shaıbanı, 5. Kereı,
6. Júnis, 7. Baraq, 8. Bolat, 9. M. H. Dýlatı.
1. Qazaq handyǵynyń negizin qalaǵan kim?
2. Alǵashqy qazaq bıleýshisi qandaı handyqtan bólinip ketti?
3. Qazaq handyǵynyń qurylýy týraly orta ǵasyrdaǵy qandaı tarıhshy jazdy?
4. Syr boıy úshin Qazaq handyǵy kimmen shaıqasty?
5. Kereı kimniń balasy?
6. Jánibek kimniń balasy?
7. Moǵoldyń qandaı hany kóship kelgen eki sultandy óz jerine qonystandyrdy?
8. Eń birinshi bolǵan qazaq hany kim?
9. Qazaq sultandaryn jerine qonystandyryp alyp, olardy óziniń týysyna qarsy kúreske paıdalanbaqshy bolǵan moǵol hany?
Jaýaptary: 2, 1, 9, 4, 8, 7, 6, 5, 3.
Taqtadan jazý: 1 – 9.
Bekitý.
Tarıhı oqıǵa
1. Negizin qalaǵan Shyńǵystyń nemeresi Joshy hannyń urpaqtary
2. Qazaqstan jerinde alǵash ret jergilikti etnıkalyq negizde paıda bolǵan iri memleket.
3. Túrki tildes taıpalar mekendegen.
4. Eki ǵasyr ómir súrgen.
5. Memleketiniń qurylýyna Ábilqaıyr handyǵy men Moǵolstan arasyndaǵy tartystyń órshýi sebep boldy.
6. Terıtorıasy batysynda Jaıyq ózeniniń boıyna jetti.
7. Basty jaýlary Ábilqaıyrdyń murageri – onyń uly Shaıh Haıdar men nemeresi Muhamed Shaıbanı men Mahmud sultan boldy.
8. Muhamed Haıdar Dýlatı memleketiniń qurylǵan ýaqytyn hıjranyń 870 jylyna (1465 - 1466) jatqyzady.
Qorytyndy. Biz úshin qaı zamanǵy tarıhymyz bolmasyn qymbat, babalarymyz qurmetti, ásirese qazaq handyǵynyń qurylýy tarıhtaǵy mańyzdy oqıǵa. Qazir ózimiz ómir súrip jatqan Otanymyzdyń irgetasy. «Óz tarıhyn bilmegen halyq, ózin de syılamaıdy» dep Elbasymyz aıtqandaı tarıhty bilý barshamyzdyń paryzymyz.
Refleksıa. Eki juldyz, bir tilek.
Baǵalaý.
Úıge tapsyrma: esse jazý.
Tolyq nusqasyn júkteý
Sátbaev qalasy, №3 orta mektebiniń
tarıh pániniń muǵalimi
Sýleımenova Moldır Bolatbekovna
Synyp: 7 synyp ( ashyq sabaq)
Sabaqtyń taqyryby: Qazaq handyǵynyń qurylýy
Sabaqtyń maqsaty:
1. Qazaq handyǵynyń qurylý prosesin taldaý, qazaq jerindegi tuńǵysh derbes memlekettiń memlekettik qurylymyn anyqtaý;
2. Oqýshylardyń logıkalyq oılaý, shyǵarmashylyq qabiletterin shyńdaý;
3. Tuńǵysh qazaq memleketiniń negizin qalaǵan qoǵam qaıratkerleriniń eńbegin baǵalaýǵa patrıotızmge, óz Otanyn, elin – jerin qorǵaýǵa tárbıeleý
Sabaqtyń túri: toppen
Sabaqtyń tıpi: jańa sabaqty meńgertý
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap
Kórnekilik: Qazaq handyǵy týraly slaıd, klaster
İ. Uıymdastyrý.
Psıhologıalyq ahýal.
İİ. Jańa sabaqty túsindirý.
1. Taqyrypty ashý. Qyzyǵýshylyqty oıatý.
Tekke ketpes kúndiginde árisin,
Táńir qoldap bıiktesin, áldisiń,
Bes júz elý – « Handyǵyna» jyl toldy
Bar álemge jar salasyn, bári shyn.
Ár handyqtyń orny bólek – bılik te.
Óz ishinen týdy talaı búlik te.
Qulatpady joǵary ustap ult rýhyn
Qulatpady mártebesi bıikte.
2. Baǵalaý paraǵy.
3. Sózderdiń maǵynasyn ashaıyq.
Qazaq - Sibir taıpalary tilderinde « myqty», « berik», « alyp» maǵynasyn bergen.
2. Sultan – ámirshi, bıleýshi
3. Moǵolstan – Shaǵataı ulysynda paıda bolǵan memleket.
4. Ábilqaıyr handyǵy – 15 ǵ. basynda Aq Orda ydyrap Shaıbanı áýletinen shyqqan Ábilqaıyr handyǵy quryldy.
4. Mátin oqý.
5. Muǵalimniń sózi. Qazaq handyǵynyń paıda bolýy Qazaqstan jerinde 14 - 15 ǵǵ. bolǵan áleýmettik - ekonomıkalyq jáne etnıkalyq – saıası prosesterden týǵan zańdy qubylys. Óndirgish kúshterdiń damýy, kóshpeli aqsúıekterdiń ekonomıkalyq qýatynyń artýy, feodaldyq toptardyń táýelsizdikke umtylýy, osy negizde Ábilhaıyr handyǵy men Moǵolstan arasyndaǵy tartystyń órshýi, áleýmettik qaıshylyqtardyń údeýi 15 ǵ. 2 jartysynda bul memleketterdiń quldyrap ydyraýyna aparyp soqtyrdy.
Ásirese Ábilhaıyr (1428 - 1468) Joshy - Shaıban - Dáýlet - Shaıh oǵlannyń uly handyǵy óte nashar edi.
1457 j. Úz - Temir taıshy bastaǵan oırattardan (jaıylym jer izdegen) Túrkistan óńirinde jeńilip qaldy. Masqara aýyr shart jasasyp, oırattar Shý arqyly óz jerlerine ketti. Al Ábilhaıyr óz ulysynda, qatal tártip sharalaryn ornatýǵa kirisedi. Bul halyq buqarasynyń oǵan degen óshpendiligin kúsheıtti. Nátıjesinde halyqtyń jartysy Shyǵys Deshti Qypshaqtan Túrkistan alqaptaryna jáne Qarataý bókterlerinen Jetisýdyń batys óńirine kóship barýlary edi. Ony Jánibek pen Kereı basqardy.
Qazaq handyǵynyń qurylýyna sebep bolǵan taǵy bir jaǵdaı Qypshaq Qobylandy batyrdyń Arǵyn bıi Aqjoldy óltirýi boldy.
Qazaq handyǵynyń qurylý sebepteri
↓
Halyq buqarasynyń Ábilqaıyr hanǵa narazylyǵynyń kúsheıýi.
Ábilqaıyr handyǵyndaǵy rý taıpalarynyń saıası jaǵdaıy.
Jánibek pen Kereıdiń Qazaq handyǵyn qurýǵa umtylýy.
Moǵolstan bıleýshisi men Qazaq sultandarynyń kelisimge kelýi.
Ábilqaıyrdyń oırattardan soǵysta jeńilýi.
Alym – salyqtyń kóbeıýi.
6. Balyq qańqasy.
Dálelde. Qorytyndy.
2. Problema. Ne sebepti Esenbuǵa Kereı men Jánibekti qushaq jaıa qarsy aldy?
7. Tulǵany tany.
T - ózbek hanmen jasasqan «ant berisken shartty»buzǵan, 1582 - 1598 jyldary qazaq handyǵynyń hany bolǵan?
Á – Reseı bodandyǵyn alǵan, nıet bildirgen kishi júzdiń hany?
Ý – 1711 j. Abylaı kimniń shańyraǵynda dúnıege keldi?
K – Qazaq handyǵynyń alǵashqy handarynyń biri
E – Qaı han Túrkistan qalasyn óziniń astanasy etip saılap, 1598 – 1628j. j. han boldy?
H – 1582 j. Táýke han Tashkent bıleýshisi Baba sultandy óltirip, 1538 – 1580 j. j. el bılegen qaı hannyń kegin qaıtardy?
A – Úısin Tóle bıdiń túıesin baǵyp, Sabalaq degen at bergen 1771 – 1781 j. j. qazaq handyǵyn bılegen han?
N – 1991 j. 1 jeltoqsanda halyqtyń qoldaýymen saılanǵan Qazaqstannyń tuńǵysh Prezıdenti.
8. Tarıhı dıktant
1. Ábilqaıyr, 2. Jánibek pen Kereı, 3. Esen – Buǵa, 4. M. Shaıbanı, 5. Kereı,
6. Júnis, 7. Baraq, 8. Bolat, 9. M. H. Dýlatı.
1. Qazaq handyǵynyń negizin qalaǵan kim?
2. Alǵashqy qazaq bıleýshisi qandaı handyqtan bólinip ketti?
3. Qazaq handyǵynyń qurylýy týraly orta ǵasyrdaǵy qandaı tarıhshy jazdy?
4. Syr boıy úshin Qazaq handyǵy kimmen shaıqasty?
5. Kereı kimniń balasy?
6. Jánibek kimniń balasy?
7. Moǵoldyń qandaı hany kóship kelgen eki sultandy óz jerine qonystandyrdy?
8. Eń birinshi bolǵan qazaq hany kim?
9. Qazaq sultandaryn jerine qonystandyryp alyp, olardy óziniń týysyna qarsy kúreske paıdalanbaqshy bolǵan moǵol hany?
Jaýaptary: 2, 1, 9, 4, 8, 7, 6, 5, 3.
Taqtadan jazý: 1 – 9.
Bekitý.
Tarıhı oqıǵa
1. Negizin qalaǵan Shyńǵystyń nemeresi Joshy hannyń urpaqtary
2. Qazaqstan jerinde alǵash ret jergilikti etnıkalyq negizde paıda bolǵan iri memleket.
3. Túrki tildes taıpalar mekendegen.
4. Eki ǵasyr ómir súrgen.
5. Memleketiniń qurylýyna Ábilqaıyr handyǵy men Moǵolstan arasyndaǵy tartystyń órshýi sebep boldy.
6. Terıtorıasy batysynda Jaıyq ózeniniń boıyna jetti.
7. Basty jaýlary Ábilqaıyrdyń murageri – onyń uly Shaıh Haıdar men nemeresi Muhamed Shaıbanı men Mahmud sultan boldy.
8. Muhamed Haıdar Dýlatı memleketiniń qurylǵan ýaqytyn hıjranyń 870 jylyna (1465 - 1466) jatqyzady.
Qorytyndy. Biz úshin qaı zamanǵy tarıhymyz bolmasyn qymbat, babalarymyz qurmetti, ásirese qazaq handyǵynyń qurylýy tarıhtaǵy mańyzdy oqıǵa. Qazir ózimiz ómir súrip jatqan Otanymyzdyń irgetasy. «Óz tarıhyn bilmegen halyq, ózin de syılamaıdy» dep Elbasymyz aıtqandaı tarıhty bilý barshamyzdyń paryzymyz.
Refleksıa. Eki juldyz, bir tilek.
Baǵalaý.
Úıge tapsyrma: esse jazý.
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
