Mýzyka tili
Shyǵys Qazaqstan oblysy, Úrjar aýdany,
«Jansúgirov atyndaǵy orta mektebi» mýzyka pániniń muǵalimi
Saparǵalıeva Aıgýl Mantıqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Mýzyka tili
Sabaqtyń maqsaty: Mýzyka tiliniń qudirettiligin sezimtaldyqpen uǵyný úshin mýzyka álemine jeteleý. Mýzyka arqyly oqýshylardyń estetıkalyq talǵamdaryn qalyptastyrý.
Bilimdilik: Kásibı kompozıtorlardyń shyǵarmalaryn tyńdatyp, oqýshylarǵa mýzyka men ómirdiń tyǵyz baılanysyn uǵyndyrý. Án úıretý jáne ándi oryndatý barysynda daýysqa jattyǵý jasaý. Mýzykany saralaý suraqtaryn qoıý arqyly oqýshylardyń dybysty ajyratý jáne elestetý sezimderin jetildirý.
Damytýshylyq: Oqýshylar boıyna mýzykalyq shyǵarmalardy taldap jáne baǵa bere bilý daǵdylaryn qalyptastyrý. Ándi ıntonasıamen taza oryndaý qalyptaryna nazar aýdarý. Kórnekilikterdi paıdalana otyryp, oqýshylardyń alǵan áserlerin, oılaryn júıeli aıtýǵa, sýretteýge mashyqtandyrý, sóıleý mádenıetin damytý.
Tárbıelik: Oqýshylardyń mýzykalyq týyndylarǵa degen qyzyǵýshylyqtaryn oıata otyryp, olardyń boıyna estetıkalyq jáne mádenıet qundylyqtaryn sińirý.
Sabaqtyń damý barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi
2. Jańa bilimdi qalyptastyrý
3. Mýzyka tyńdatý
4. Daýysqa jattyǵý jasaý
5. Án oryndatý
6. Úı tapsyrmasyn suraý.
7. Sabaqty qorytyndylaý.
8. Baǵalaý.
9. Úıge tapsyrma berý.
Muǵalim: Sálemetsińder me, balalar!
Oqýshylar: Sálemetsiz be, apaı!
M: Balalar, búgin sender menimen birge mýzyka álemine saıahat jasaısyńdar. Mýzyka - dybys óneri. Sondyqtan ol dúnıede dybys shyǵara alatyn kóp nárseniń barlyǵyn bolmasa da bizdi qorshaǵan ortamen tabıǵat aıasyndaǵy kóptegen dybystar men shýlardy jańǵyrtyp, qaıtalap bere alady. Biz odan kúnniń kúrkiri men qustardyń únin, jeldiń gýili men qońyraýdy, ushqan aranyń yzyńyn, batyrlar mingen attardyń tarpýyn, syldyrap aqqan bulaqtyń úni men teńiz tolqyndarynyń shýyn estigen bolar edik.
(Latıf Hamıdıdiń «Bulbul» áni tyńdalady).
M: Bul án senderge qandaı áser qaldyrdy?
O: Bulbul qusynyń saıraǵanyn estigendeı boldyq.
M: Sender durys taptyńdar. Bul kompozıtor Latıf Hamıdıdiń «Bulbul» áni. Al, ándi oryndaǵan qazaqtyń belgili ánshisi Bıbigúl Tólegenova. ıaǵnı ánshi apamyzdyń bulbul qusyndaı saıraǵany tabıǵatpen birigip, birtutas bolyp ketkendeı áser qaldyrdy. Bulbul áni bizdi dybys áleminiń kókjıegine qaraı jeteledi.
Mysaly, ózderiń bir nársege renjip turǵan sátte kóńildi mýzyka oınalsa qandaı kúıde bolar edińder?
O: Kóńildenemiz, kúlemiz, bıleımiz.
M: Demek, mýzyka adam janyn ózgerte alady!
O: Iá, ózgerte alady.
M: Al, endi mýzykany tyńdaıtyn adamdy kim deımiz?
O: Tyńdaýshy.
M: Durys aıtasyńdar tipti mýzyka únine jan - janýar da eltıdi eken. Mysaly, myna bir áýendi muqıat tyńdańdar (orystyń halyq áni «Kalınka» syrnaı aspabymen tartylady). Al endi bul áýennen bólek mynandaı áýendi tyńdańdar. («Qamajaı» ániniń áýeni estiledi)
M: Balalar, eki áýende qandaı uqsastyqtar bar?
O: Eki áýende kóńildi.
M: Durys, bul oryndalǵan shyǵarmalar qaı eldiki?
O: Orys pen qazaq ulttarynyń shyǵarmalary.
M: Al, endi mýzykalyq shyǵarmadan alynatyn áser ultqa bóline me?
O: Joq, bólinbeıdi.
M: Iaǵnı orys tilin túsinbeıtin adam orys ániniń kóńildi ekenin uǵyna ala ma? Eger uǵynsa, qandaı til arqyly?
O: Mýzyka tili arqyly.
M: Durys aıttyńdar. Endi myna bir kúıdi tyńdap kórelik («Aqsaq qulan»)
M: Kúıdiń saryny qandaı?
O: Kúıdiń bastaýy jigerge toly. Ortasyna taman qaıǵyǵa ulasatyn sıaqty
M: Kózderińe ne elestedi?
O: Keń dalada attar shaýyp bara jatqandaı.
M: Kúı ne aıtqysy keledi?
O: Kúıde bir tynyshsyzdyq, alańdaýshylyq bar.
M: Balalar, senderdiń qazirgi tyńdaǵan shyǵarmalaryń «Aqsaq qulan» atty ańyz kúı. Osy kúıdi estigenderiń bar ma? Bul kúıdiń negizgi keıipkerleri kimder?
O: Shyńǵys han, onyń balasy Joshy, ónerpaz jigit jáne qulandar.
M: Kim maǵan osy ańyz - kúıdiń qysqasha mazmunyn aıtyp bere alady eken?
O: Shyńǵys hannyń jalǵyz uly Joshy qulan aýlaýǵa qumar eken. Bir kúni hanzada ákesinen urlanyp, ańǵa ózi shyǵyp ketedi. Bir jerlerge kelgende jaıylyp júrgen qulandardy ata beredi. Muny kórgen kósem qulan ony qos tuıaǵymen teýip, aıdalada óltirip ketedi. Sóıtip hannyń balasy úıine kelmeıdi.
Bir sumdyqty sezgen han jaman habardy estýge dáti barmaı, bylaı dep jar salady:»Kim de kim balamnyń ólgenin estirter bolsa, aýzyna qorǵasyn quıamyn». Muny estigen soń esh pende balanyń ólgenin aıtýǵa batyly barmaıdy. Bir kúni Shyńǵys hannyń aldyna qolynda dombyrasy bar kisi keledi. Han «Jolaýshym, bilgenińdi túgel jasyrmaı aıt»,- deıdi. Sonda kúıshi qolyna dombyrasyn alyp, bir kúıdi tarta jónelgen eken. Kúı bastalǵan bette hannyń betine qan júgirip, shyraılana túsedi. Bir mezette dombyra adamsha jylap, egiledi. Han qatýlana qalady da, júzin jas jýyp, eki alaqanymen betin basyp otyra qalady. Biraq esin tez jınap alyp bylaı deıdi «Jalǵyz ulymnyń jahanda mert bolǵanyn estirttiń, jazańdy al»- dep, dombyranyń kómeıine balqyǵan qorǵasyn quıdyrǵan eken.
M: Bul kúıde eshkim Shyńǵys hanǵa habar bergen joq. Al Shyńǵys han balasynyń qazasyn qalaı túsindi?
O: Mýzyka tili arqyly.
M: Bul kúıdi baıandaýǵa qandaı aspap arqaý boldy?
O: Dombyra aspaby.
M: Al, endi dombyradan basqa taǵy qandaı mýzykalyq aspaptardy bilesińder?(Oqýshylar mýzykalyq aspaptardy ataıdy)
Qobyz aspabynda tyńdaǵan «Qasqyr» kúıiniń oqıǵasyn kim baıandap beredi.(Oqýshylar baıandap beredi)
Olaı bolsa, qart qobyzdyń oryndaýynda ańyz kúıin tyńdap kóreıik.
Mýzyka tyńdaý: J. Qalambaev.«Qasqyr».
Qazir jyldyń qaı mezgili?
O: Kúz aıy.
M: Kúzde qandaı qubylystar bolady?
O: Jemis - jıdekter pisip, japyraqtar sarǵaıyp, kún sýyta bastaıdy. Qustar jyly jaqqa ushyp ketedi.
M: Jyl mezgilderiniń aýysýy, tabıǵatta bolatyn ózgerister aqyn - kompozıtorlardyń shabytyn oıatyp, olardyń boıynda án men kúı týdyrdy. Sondaı ánderdiń biri N. Tilendıevtiń «Qustar áni».
Aǵaıyndy Erkin jáne Janel Nurjanovtyń oryndaýynda osy ándi tyńdaıyq.
Án tyńdaý: «Qustar áni».
Endi mýzykalyq aspaptyń súıemeldeýimen jańa bir án úıreneıik.
Aldymen daýysymyzǵa jattyǵý jasaıyq. Úırenetin ánimiz T. Moldaǵalıevtyń óleńine jazylǵan T. Bazarbaevtyń «Qazdar qaıtqanda»ánin úırenemiz.
Myna sýretke nazar aýdaraıyq: Bul 1678 - 1741 jj aralyǵynda ómir súrgen ıtalán kompozıtory Antonıo Vıvaldı. Vıvaldı jyldyń 4 mezgiline arnap «Jyl mezgilderi» atty
4 sıkldan turatyn konsert jazdy. Bul týyndy 4 - ǵasyr ótse de, óziniń ómirsheńdigimen, ólmes týyndy bolyp bizge jetip otyr.
Mýzyka tyńdaý: A. Vıvaldı«Kúz».
Balalar mýzyka qandaı eken?
Osy mýzyka arqyly biz mýzyka tiliniń adamzatqa ortaq ekenine taǵyda kóz jetkizip otyrmyz. Endeshe, osy mýzykany tyńdaı otyryp, alǵan áserimizdi beıneleý ónerimen, shaǵyn essemen, kórkem sózben beıneleıik. Oqýshylardy 3 - topqa bóle otyryp, 3 túrli tapsyrma oryndatý. Oqýshylardyń jaýaptary tyńdalady.
Búgingi sabaqtan ne úırendińder, ne bilgileriń keledi? Aldaryńdaǵy stıkerge óz oılaryńdy túsirýlerińdi suraımyn.
Bul sabaqta bárimiz mýzyka álemi pernesiniń tolqynynda birge júzdik. Endi osy tolqynysty Seken Turysbekovtyń «Kóńil tolqyny» kúıimen árlesek.(Erekshe jaýaptarymen kózge túsken oqýshylarǵa jaqsy jáne úzdik baǵa alady).
«Qazdar qaıtqanda»ánin jattaýǵa.«Kóńil tolqyny» kúıin qaıta bir oı eleginen ótkizip, óz sezimderińdi, qıaldaryńdy jazbasha túrde qaǵaz betine túsirip kelińder.
«Jansúgirov atyndaǵy orta mektebi» mýzyka pániniń muǵalimi
Saparǵalıeva Aıgýl Mantıqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Mýzyka tili
Sabaqtyń maqsaty: Mýzyka tiliniń qudirettiligin sezimtaldyqpen uǵyný úshin mýzyka álemine jeteleý. Mýzyka arqyly oqýshylardyń estetıkalyq talǵamdaryn qalyptastyrý.
Bilimdilik: Kásibı kompozıtorlardyń shyǵarmalaryn tyńdatyp, oqýshylarǵa mýzyka men ómirdiń tyǵyz baılanysyn uǵyndyrý. Án úıretý jáne ándi oryndatý barysynda daýysqa jattyǵý jasaý. Mýzykany saralaý suraqtaryn qoıý arqyly oqýshylardyń dybysty ajyratý jáne elestetý sezimderin jetildirý.
Damytýshylyq: Oqýshylar boıyna mýzykalyq shyǵarmalardy taldap jáne baǵa bere bilý daǵdylaryn qalyptastyrý. Ándi ıntonasıamen taza oryndaý qalyptaryna nazar aýdarý. Kórnekilikterdi paıdalana otyryp, oqýshylardyń alǵan áserlerin, oılaryn júıeli aıtýǵa, sýretteýge mashyqtandyrý, sóıleý mádenıetin damytý.
Tárbıelik: Oqýshylardyń mýzykalyq týyndylarǵa degen qyzyǵýshylyqtaryn oıata otyryp, olardyń boıyna estetıkalyq jáne mádenıet qundylyqtaryn sińirý.
Sabaqtyń damý barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi
2. Jańa bilimdi qalyptastyrý
3. Mýzyka tyńdatý
4. Daýysqa jattyǵý jasaý
5. Án oryndatý
6. Úı tapsyrmasyn suraý.
7. Sabaqty qorytyndylaý.
8. Baǵalaý.
9. Úıge tapsyrma berý.
Muǵalim: Sálemetsińder me, balalar!
Oqýshylar: Sálemetsiz be, apaı!
M: Balalar, búgin sender menimen birge mýzyka álemine saıahat jasaısyńdar. Mýzyka - dybys óneri. Sondyqtan ol dúnıede dybys shyǵara alatyn kóp nárseniń barlyǵyn bolmasa da bizdi qorshaǵan ortamen tabıǵat aıasyndaǵy kóptegen dybystar men shýlardy jańǵyrtyp, qaıtalap bere alady. Biz odan kúnniń kúrkiri men qustardyń únin, jeldiń gýili men qońyraýdy, ushqan aranyń yzyńyn, batyrlar mingen attardyń tarpýyn, syldyrap aqqan bulaqtyń úni men teńiz tolqyndarynyń shýyn estigen bolar edik.
(Latıf Hamıdıdiń «Bulbul» áni tyńdalady).
M: Bul án senderge qandaı áser qaldyrdy?
O: Bulbul qusynyń saıraǵanyn estigendeı boldyq.
M: Sender durys taptyńdar. Bul kompozıtor Latıf Hamıdıdiń «Bulbul» áni. Al, ándi oryndaǵan qazaqtyń belgili ánshisi Bıbigúl Tólegenova. ıaǵnı ánshi apamyzdyń bulbul qusyndaı saıraǵany tabıǵatpen birigip, birtutas bolyp ketkendeı áser qaldyrdy. Bulbul áni bizdi dybys áleminiń kókjıegine qaraı jeteledi.
Mysaly, ózderiń bir nársege renjip turǵan sátte kóńildi mýzyka oınalsa qandaı kúıde bolar edińder?
O: Kóńildenemiz, kúlemiz, bıleımiz.
M: Demek, mýzyka adam janyn ózgerte alady!
O: Iá, ózgerte alady.
M: Al, endi mýzykany tyńdaıtyn adamdy kim deımiz?
O: Tyńdaýshy.
M: Durys aıtasyńdar tipti mýzyka únine jan - janýar da eltıdi eken. Mysaly, myna bir áýendi muqıat tyńdańdar (orystyń halyq áni «Kalınka» syrnaı aspabymen tartylady). Al endi bul áýennen bólek mynandaı áýendi tyńdańdar. («Qamajaı» ániniń áýeni estiledi)
M: Balalar, eki áýende qandaı uqsastyqtar bar?
O: Eki áýende kóńildi.
M: Durys, bul oryndalǵan shyǵarmalar qaı eldiki?
O: Orys pen qazaq ulttarynyń shyǵarmalary.
M: Al, endi mýzykalyq shyǵarmadan alynatyn áser ultqa bóline me?
O: Joq, bólinbeıdi.
M: Iaǵnı orys tilin túsinbeıtin adam orys ániniń kóńildi ekenin uǵyna ala ma? Eger uǵynsa, qandaı til arqyly?
O: Mýzyka tili arqyly.
M: Durys aıttyńdar. Endi myna bir kúıdi tyńdap kórelik («Aqsaq qulan»)
M: Kúıdiń saryny qandaı?
O: Kúıdiń bastaýy jigerge toly. Ortasyna taman qaıǵyǵa ulasatyn sıaqty
M: Kózderińe ne elestedi?
O: Keń dalada attar shaýyp bara jatqandaı.
M: Kúı ne aıtqysy keledi?
O: Kúıde bir tynyshsyzdyq, alańdaýshylyq bar.
M: Balalar, senderdiń qazirgi tyńdaǵan shyǵarmalaryń «Aqsaq qulan» atty ańyz kúı. Osy kúıdi estigenderiń bar ma? Bul kúıdiń negizgi keıipkerleri kimder?
O: Shyńǵys han, onyń balasy Joshy, ónerpaz jigit jáne qulandar.
M: Kim maǵan osy ańyz - kúıdiń qysqasha mazmunyn aıtyp bere alady eken?
O: Shyńǵys hannyń jalǵyz uly Joshy qulan aýlaýǵa qumar eken. Bir kúni hanzada ákesinen urlanyp, ańǵa ózi shyǵyp ketedi. Bir jerlerge kelgende jaıylyp júrgen qulandardy ata beredi. Muny kórgen kósem qulan ony qos tuıaǵymen teýip, aıdalada óltirip ketedi. Sóıtip hannyń balasy úıine kelmeıdi.
Bir sumdyqty sezgen han jaman habardy estýge dáti barmaı, bylaı dep jar salady:»Kim de kim balamnyń ólgenin estirter bolsa, aýzyna qorǵasyn quıamyn». Muny estigen soń esh pende balanyń ólgenin aıtýǵa batyly barmaıdy. Bir kúni Shyńǵys hannyń aldyna qolynda dombyrasy bar kisi keledi. Han «Jolaýshym, bilgenińdi túgel jasyrmaı aıt»,- deıdi. Sonda kúıshi qolyna dombyrasyn alyp, bir kúıdi tarta jónelgen eken. Kúı bastalǵan bette hannyń betine qan júgirip, shyraılana túsedi. Bir mezette dombyra adamsha jylap, egiledi. Han qatýlana qalady da, júzin jas jýyp, eki alaqanymen betin basyp otyra qalady. Biraq esin tez jınap alyp bylaı deıdi «Jalǵyz ulymnyń jahanda mert bolǵanyn estirttiń, jazańdy al»- dep, dombyranyń kómeıine balqyǵan qorǵasyn quıdyrǵan eken.
M: Bul kúıde eshkim Shyńǵys hanǵa habar bergen joq. Al Shyńǵys han balasynyń qazasyn qalaı túsindi?
O: Mýzyka tili arqyly.
M: Bul kúıdi baıandaýǵa qandaı aspap arqaý boldy?
O: Dombyra aspaby.
M: Al, endi dombyradan basqa taǵy qandaı mýzykalyq aspaptardy bilesińder?(Oqýshylar mýzykalyq aspaptardy ataıdy)
Qobyz aspabynda tyńdaǵan «Qasqyr» kúıiniń oqıǵasyn kim baıandap beredi.(Oqýshylar baıandap beredi)
Olaı bolsa, qart qobyzdyń oryndaýynda ańyz kúıin tyńdap kóreıik.
Mýzyka tyńdaý: J. Qalambaev.«Qasqyr».
Qazir jyldyń qaı mezgili?
O: Kúz aıy.
M: Kúzde qandaı qubylystar bolady?
O: Jemis - jıdekter pisip, japyraqtar sarǵaıyp, kún sýyta bastaıdy. Qustar jyly jaqqa ushyp ketedi.
M: Jyl mezgilderiniń aýysýy, tabıǵatta bolatyn ózgerister aqyn - kompozıtorlardyń shabytyn oıatyp, olardyń boıynda án men kúı týdyrdy. Sondaı ánderdiń biri N. Tilendıevtiń «Qustar áni».
Aǵaıyndy Erkin jáne Janel Nurjanovtyń oryndaýynda osy ándi tyńdaıyq.
Án tyńdaý: «Qustar áni».
Endi mýzykalyq aspaptyń súıemeldeýimen jańa bir án úıreneıik.
Aldymen daýysymyzǵa jattyǵý jasaıyq. Úırenetin ánimiz T. Moldaǵalıevtyń óleńine jazylǵan T. Bazarbaevtyń «Qazdar qaıtqanda»ánin úırenemiz.
Myna sýretke nazar aýdaraıyq: Bul 1678 - 1741 jj aralyǵynda ómir súrgen ıtalán kompozıtory Antonıo Vıvaldı. Vıvaldı jyldyń 4 mezgiline arnap «Jyl mezgilderi» atty
4 sıkldan turatyn konsert jazdy. Bul týyndy 4 - ǵasyr ótse de, óziniń ómirsheńdigimen, ólmes týyndy bolyp bizge jetip otyr.
Mýzyka tyńdaý: A. Vıvaldı«Kúz».
Balalar mýzyka qandaı eken?
Osy mýzyka arqyly biz mýzyka tiliniń adamzatqa ortaq ekenine taǵyda kóz jetkizip otyrmyz. Endeshe, osy mýzykany tyńdaı otyryp, alǵan áserimizdi beıneleý ónerimen, shaǵyn essemen, kórkem sózben beıneleıik. Oqýshylardy 3 - topqa bóle otyryp, 3 túrli tapsyrma oryndatý. Oqýshylardyń jaýaptary tyńdalady.
Búgingi sabaqtan ne úırendińder, ne bilgileriń keledi? Aldaryńdaǵy stıkerge óz oılaryńdy túsirýlerińdi suraımyn.
Bul sabaqta bárimiz mýzyka álemi pernesiniń tolqynynda birge júzdik. Endi osy tolqynysty Seken Turysbekovtyń «Kóńil tolqyny» kúıimen árlesek.(Erekshe jaýaptarymen kózge túsken oqýshylarǵa jaqsy jáne úzdik baǵa alady).
«Qazdar qaıtqanda»ánin jattaýǵa.«Kóńil tolqyny» kúıin qaıta bir oı eleginen ótkizip, óz sezimderińdi, qıaldaryńdy jazbasha túrde qaǵaz betine túsirip kelińder.
You Might Also Like
