Qazaq handyǵynyń qurylýy
Batys Qazaqstan oblysy, Bókeı Ordasy aýdany,
Han Ordasy aýyly, Jáńgir han atyndaǵy jalpy
bilim beretin orta mektebiniń tarıh pániniń muǵalimi
Almýrzına G.J.
Sabaqtyń taqyryby: Qazaq handyǵynyń qurylýy
Sabaqtyń maqsaty
Bilimdilik: Qazaq handyǵynyń qurylý tarıhymen tanystyrý, qazaq jerindegi tuńǵysh derbes memlekettiń jaýlap alýshylyq soǵystar nátıjesinde emes, halyqtyń ǵasyrlar boıy armandaǵan arman tilegi men ózara týystastyǵy nátıjesinde dúnıege kelgenin túsindirý.
Tárbıelik: Tuńǵysh qazaq memleketiniń qurylýyna negiz qalaǵan qoǵam qaıratkerleriniń eńbegin baǵalaı bilýge, tarıhı uly tulǵalardyń erlikterin nasıhattaı otyryp, otansúıgishtikke tárbıeleý, óz eliniń tarıhyna, adal uldaryna degen qurmet sezimin qalyptastyrý. Qazaq handyǵynyń shyǵý tegin, Qazaqstandaǵy handardyń maqsatyn, ustaǵan baǵytyn túsindire otyryp oqýshylardy óz Otanyn súıýge, ultjandylyqqa tárbıeleý.
Damytýshylyq: Kartamen jumys jasaýǵa, óz betinshe qorytyndy jasaýǵa, izdeniske daǵdylandyrý. Oqýshylardyń tarıhı – tanymdyq qabiletterin óz betinshe izdenýge baýlý, til baılyǵyn damytý.
Pánaralyq baılanys: ádebıet, geografıa, beıneleý
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, suraq – jaýap, tirek - syzbalar, kestemen jumys.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaqty meńgertý
Kórnekilik quraldar: oqýlyq, karta, syzba, elektrondy oqýlyq, vıdeo materıaldar, ınteraktıvti taqta, slaıd, karta, tirek shemalary, qazaq handarynyń portretteri.
Kútiletin nátıje:
• Qazaq eliniń tarıhyn tereń bilý;
• Tarıhı tulǵalardy úlgi tutý;
• Birtutas qazaq memleketiniń qurylýy týraly bilim men túsinik qalyptasady.
• Alǵan bilimderin saraptaı, taldaı otyryp ózgeristerdi anyqtaıdy jáne bolashaqty baǵdarlaı alady.
• Synı turǵysynan oılaı alýǵa daǵdylanady.
• Óz betinshe sheshim qabyldap, dáleldemeler keltiredi, qorytyndy jasaı alady
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
II. Úı tapsyrmasyn tekserý
İİİ. Jańa sabaqpen tanysý
İÚ. Qorytyndy kezeń
Ú. Úı tapsyrmasy
Úı tapsyrmasyn tekserý. §35. Qazaq ulttyq memleketi qurylýynyń alǵy sharttary
İ tapsyrma «Qazaq ulttyq memleketi qurylýynyń alǵy sharttary»
İİ tapsyrma “Kim tapqyr?”
1. Qazaqstanda qazaq handyǵynyń qurylýy qarsańyndaǵy saıası jaǵdaı qandaı dárejede edi?
2. Ábilqaıyr han óz qol astyndaǵylarǵa qandaı qysym kórsetti?
3. Qazaq sultandarynyń Ábilqaıyrǵa qarsy shyǵýynyń sebebi nede?
4. Qazaqstandaǵy rý - taıpalardyń negizgi etnıkalyq quramy qandaı boldy?
5. Saýda - sattyq qandaı qalalarda jaqsy damydy?
6. Halyqtyń jalpy turmysy qandaı boldy?
Jańa sabaq: § 36 Qazaq handyǵynyń qurylýy
Túriktiń bir butaǵy qazaq edi,
Qaısar minez, ór edi, ǵajap edi.
Jánibek, Kereı handar basyn qosyp,
Ómirge kelgen edi qazaq eli.
Altaı men Atyraýdyń arasynda
Jetisý, jeti ózenniń saǵasynda.
Birigip Uly, Orta, Kishi júz bop,
Handyq qurdy qazaq óz dalasynda.
Jańa sabaq jospary:
1. Handyqtyń negizin salýshy Kereı men Jánibek.
2. Handyqtyń aýmaǵy.
3. Halqynyń etnıkalyq quramy.
4. Kórshi eldermen qarym - qatynasy.
Qazaq memlekettigin qalyptastyrǵan basty sebepter:
1. Qazaq halqynyń qurylýy
2. Qazaq halqynyń júderi aıqyndalýy
3. Áleýmettik qatynastardyń nyǵaıýy
İ. Qazaq handyǵynyń negizin qalaýshylar
• Jánibek han (Ábýsaıd) Orys hannyń urpaǵy, Baraq hannyń kishi uly.
• Kereı han - Orys hannyń nemeresi, Bolat hannyń uly Qazaq handyǵynyń alǵashqy hany
Qazaq handyǵynyń derbes memleket bolyp qalyptasýyna túrtki bolǵan sebepter
XVǵ. orta sheninde Ábilqaıyr handyǵynda toqtaýsyz órship otyrǵan ishki feodaldyq qyrqystar údeı tústi.
Ábilqaıyr hannyń 1457 jyly oırattardan jeńilýi onyń bedelin túsirdi. Osy jeńilisten keıin han óziń qoldamaǵan sultandardy qýǵyn - súrginge ushyrata bastady. Bul jaǵdaı Kereı men Jánibek sultandarǵa da áserin tıgizdi.
Kereı men Jánibektiń sońynan ergen qazaq taıpalary batys Jetisýǵa kósh bastady.
Sultandardyń Jetisýǵa baǵyttalý maqsaty: Ortalyq jáne Ońtústik Qazaqstan qazaqtaryn Uly júz taıpalarymen biriktirip, Qazaq handyǵyn qurý edi.
Kereı men Jánibek sultandarǵa Moǵolstan hany Esen – buǵa Shý boıynan Qozybasy jerinen qutty meken berdi. 1465 - 1466jj. Qazaq handyǵy quryldy.
Moǵol hany Esen - Buǵanyń qazaq sultandaryna jer berý sebepteri:
Esen - Buǵa óz baýyry Júnistenten qaýiptendi;
Esen - Buǵa Kereı men Jánibek sultandardy Batys shekarasy qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin qushaq jaıa qarsy aldy.
“Kereı men Jánibek sultandar Batys Jetisýdy qutty meken ete otyryp, 1465 - 1466 jyldary Qozybasyda Qazaq handyǵyn qurdy” – dep halqymyzdyń tuńǵysh kórnekti tarıhshysy Muhammed Haıdar Dýlatı jazǵan.
1458 jyly kóktemde Kereı sultan han saılanyp, qazaq handyǵy qurylǵan.
İİ. Qazaq handyǵynyń aýmaǵy.
Úshqońyr jaılaýy – Kereıdiń qystaýy
Hantaý jaılaýy – Jánibektiń qystaýy
Handyqtyń qurylǵan jeri – Batys Jetisý, Shý boıy, Qozybasy
İİİ. Etnıkalyq quramy.
• Qońyrattar – Túrkistan men Qarataý aralyǵy
• Arǵyndar Ertisten batysqa, Ortalyq Qazaqstanda
• Kereıler - Tarbaǵataı, Ertis boıy, Zaısan kóli, Ob, Tobyl ózenderi mańy
• Dýlattar - İle, Shý, Talas boıy, Ystyqkól mańy Ońtústústik Qazaqstan
• Jalaıyr – Qarataý, Jetisý, Syrdarıa
• Qańlylar – Qarataý baýyry, Syrdarıa, Jetisý
• Naımandar – Ulytaýdan Esilge deıin
İÚ. Kórshi eldermen qarym - qatynasy.
Jańa sabaqty bekitý tapsyrmalary:
«Erlik – el esinde» (qazirgi ómirde osy qaıratkerlerdiń alatyn orny (eskertkishter)
Kereı men Jánibek eskertkishi 2010 jyly qaı qalada ashyldy?
Kereı men Jánibek eskertkishi, Astana qalasy, 2010 jyly ashyldy. Avtory astanalyq jas músinshi Rınat Ábenov¬. Eskertkishtiń ushar basyna deıingi jalpy bıiktigi – 12 metr. Ornalasqan jeri – QR alǵashqy prezıdenti N. Nazarbaevtyń murajaıynyń alańynda.
M. H. Dýlatıdiń eskertkishi qaı qalada ashyldy?
Eskertkish Taraz qalasynda 1998 jyly Súleımenov kóshesindegi ýnıversıtettiń bas korpýsynyń aldyna Muhamed Haıdar Dýlatı myrzanyń 500 jyldyǵyna arnalyp salynǵan. Eskertkishtiń bıiktigi 3 m.
Muhamed Haıdar Dýlatı – kórnekti memlekettik qaıratker, dıplomat, tarıhshy, pýblısıs. M. H. Dýlatıdiń bas eńbegi «Tarıh jáne Rashıdı» Orta Azıa halyqtarynyń tarıhy týraly.
İ tapsyrma Klasterdi toltyr (keste)
İİ tapsyrma «Qashan? Qaıda? Ne boldy?» (keste)
İİİ tapsyrma «Erlikti taba bilý, erdi tanı bilý» (el bılegen handar qaı urpaqtan ekenin tabý)
Jánibek han –...........................................
Kereı han –...............................................
İÚ tapsyrma
«Tolǵan el tarıhyn taspen jazady, Tozǵan el tarıhyn jaspen jazady»
1. Qazaq handyǵynyń qurylýy eki memlekettiń ishki saıası jaǵdaıyna baılanysty boldy. Ol memleketter: (Ábilhaıyr handyǵy men Moǵolstan)
2. Qazaq halqynyń Jánibek pen Kereı bastaǵan bóliginiń Shyǵys Deshti Qypshaqtan Moǵolstanǵa kóshýi qaı ǵasyrda boldy? (XV ǵasyrdyń ortasy)
3. Qazaq halqynyń Jánibek pen Kereı bastaǵan bóligi qaı handyqtan bólinip ketti? (Ábilhaıyr handyǵynan)
4. Jánibek pen Kereı Ózbek handyǵynan qaıda kóshti? (Moǵolstannyń batys aımaǵyna)
5. Jánibek, Kereı handarymen birigip kóshken rý - taıpalardyń alǵashqy ataýy. («ózbek - qazaqtar»)
6. XV ǵ. 50 - 70jj. Kereı men Jánibek handarǵa qosylǵan adam sany. (200myń)
7. Moǵolstan bıleýshisi Esen Buǵa Jánibek pen Kereı odaǵyna ene otyryp, olardyń kómegimen nege úmittendi? (óz shekarasy qaýipsizdigin qamtamasyz etýge)
8. Kereı men Jánibek bastaǵan qazaqtardy qoldaǵan Moǵolstan hany. (Esen Buǵa)
9. Qazaq jerindegi rý - taıpalardyń XV ǵ. basynda basqa handyqtarǵa aýa kóshýiniń basty maqsattary. (rý - taıpalarmen birigý, tynyshtyqta ómir súrý úshin)
10. XV ǵ. jańadan qurylǵan Qazaq handyǵynyń bıleýshileriniń aldynda turǵan mindet. (Qazaq taıpalarynyń basyn qosyp, etnıkalyq aýmaǵyn biriktirý)
11. Qazaq handyǵy qaı ǵasyrda quryldy? (XV ǵasyrdyń ortasy)
12. Qazaq handyǵy qurylýy jaıynda jazǵan tarıhshy. (M. H. Dýlatı)
13. M. H. Dýlatıdiń jazýy boıynsha Qazaq handyǵy qashan quryldy? (1465 - 1466jj.)
14. Qazaq handyǵynyń negizin salýshylar. (Jánibek pen Kereı)
15. Jánibek hannyń shyn esimi. (Ábýsaıd, halyq Áz - Jánibek dep ataǵan)
16. Qazaq handyǵynyń alǵashqy qurylǵan kezdegi terıtorıasy. (Shý men Talas ózenderi mańy)
17. Alǵashqy Qazaq handyǵy qurylǵan jer. (Jetisý)
18. Qazaq handyǵynyń ulttyq týy tigilgen jer. (Qozybasy)
19. Handyqtyń nyǵaıýymen baılanysty kimderge qaraǵan halyqtyń bári qazaqtar dep atala bastady? (Jánibek pen Kereıge)
20. XV ǵasyrdyń sońyna qaraı Qazaq handyǵynyń quramynda qalǵan qalalar. (Sozaq, Syǵanaq)
21. Qazaq handyǵy qaı jyldary quryldy? (1465 - 1466jj.)
Ú tapsyrma “ T a r ı h ı m o z a ı k a ”
1. Kereı
2. uly
3. qazaq
4. eki negizin
5. han -
6. handyǵynyń
7. tarıhı
8. qalaýshy
9. Tulǵanyń
10. alǵashqy
11. hany
12. biri,
13. qazaq
14. bolatyn.
Jaýap: Kereı han – Qazaq handyǵynyń negizin qalaýshy uly eki tarıhı tulǵanyń biri, alǵashqy qazaq hany bolatyn.
Úİ tapsyrma “ S a n d a r s ó ı l e ı d i ”
728 h 2 + 9 = 1465 Qazaq handyǵynyń qurylǵan jyly
458 h 2 + 540 = 1456 Daıyrqoja bı Ábilqaıyr hannyń qolbasshysy Qobylandy batyrdyń qolynan qaza tabady
112 h 7 + 673 = 1457 Kereı men Jánibek sultandar Qozybasy men Shýǵa qonystanady
382 H 2 + 694 = 1458 Kereı sultan han saılanyp, qazaq handyǵy qurylǵan.
Úİİ tapsyrma
Refleksıa
Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq mereı toıy halyqty otanyna degen súıispenshilikke, birlikke, tabysqa jáne gúldenýge nyǵaıta tústi. Qazaq handyǵynyń qurylýy bizdiń halqymyzdyń táýelsizdikti alýǵa degen tabandy umtylysynyń jáne shynaıy patrıotızmniń kórinisi boldy. Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq merekelik toıynyń nátıjesin aıtar bolsaq. Azamattardyń óz tarıhyn zertteýge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyra tústi, qoǵamnyń rýhanı - mádenı jaǵynan birige túsýine, qazaqstandyqtardyń boıynda memlekettilik pen táýelsizdik qundylyqtarynyń nyǵaıýyna. Olardyń jasampazdyqqa jáne jańa bıikterge umtylýyna yqpal etti.
Qorytyndy
“Qazaq handyǵynyń qurylýy Qazaqstan tarıhyndaǵy syndarly kezeń bolyp tabyldy. Biz úshin qaı zamanǵy tarıhymyz bolmasyn qymbat, babalarymyz qurmetti, ásirese qazaq handyǵynyń qurylýy tarıhtaǵy mańyzdy oqıǵa. Qazir ózimiz ómir súrip jatqan Otanymyzdyń irgetasy” dep Elbasymyz aıtqandaı tarıhty bilý, ótkenge kóz salý, ony keler urpaqqa jetkizý barshamyzdyń paryzymyz.
Ú ı t a p s y r m a s y
1. §36 Qazaq handyǵynyń qurylýy
2. Keskin kartaǵa Qazaq handyǵyn túsirý
3. «Eger men han bolsam…..» taqyrybynda esse jazyp kelý
Baǵalaý.
Tolyq nusqasyn júkteý
Slaıdyn júkteý
Han Ordasy aýyly, Jáńgir han atyndaǵy jalpy
bilim beretin orta mektebiniń tarıh pániniń muǵalimi
Almýrzına G.J.
Sabaqtyń taqyryby: Qazaq handyǵynyń qurylýy
Sabaqtyń maqsaty
Bilimdilik: Qazaq handyǵynyń qurylý tarıhymen tanystyrý, qazaq jerindegi tuńǵysh derbes memlekettiń jaýlap alýshylyq soǵystar nátıjesinde emes, halyqtyń ǵasyrlar boıy armandaǵan arman tilegi men ózara týystastyǵy nátıjesinde dúnıege kelgenin túsindirý.
Tárbıelik: Tuńǵysh qazaq memleketiniń qurylýyna negiz qalaǵan qoǵam qaıratkerleriniń eńbegin baǵalaı bilýge, tarıhı uly tulǵalardyń erlikterin nasıhattaı otyryp, otansúıgishtikke tárbıeleý, óz eliniń tarıhyna, adal uldaryna degen qurmet sezimin qalyptastyrý. Qazaq handyǵynyń shyǵý tegin, Qazaqstandaǵy handardyń maqsatyn, ustaǵan baǵytyn túsindire otyryp oqýshylardy óz Otanyn súıýge, ultjandylyqqa tárbıeleý.
Damytýshylyq: Kartamen jumys jasaýǵa, óz betinshe qorytyndy jasaýǵa, izdeniske daǵdylandyrý. Oqýshylardyń tarıhı – tanymdyq qabiletterin óz betinshe izdenýge baýlý, til baılyǵyn damytý.
Pánaralyq baılanys: ádebıet, geografıa, beıneleý
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, suraq – jaýap, tirek - syzbalar, kestemen jumys.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaqty meńgertý
Kórnekilik quraldar: oqýlyq, karta, syzba, elektrondy oqýlyq, vıdeo materıaldar, ınteraktıvti taqta, slaıd, karta, tirek shemalary, qazaq handarynyń portretteri.
Kútiletin nátıje:
• Qazaq eliniń tarıhyn tereń bilý;
• Tarıhı tulǵalardy úlgi tutý;
• Birtutas qazaq memleketiniń qurylýy týraly bilim men túsinik qalyptasady.
• Alǵan bilimderin saraptaı, taldaı otyryp ózgeristerdi anyqtaıdy jáne bolashaqty baǵdarlaı alady.
• Synı turǵysynan oılaı alýǵa daǵdylanady.
• Óz betinshe sheshim qabyldap, dáleldemeler keltiredi, qorytyndy jasaı alady
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
II. Úı tapsyrmasyn tekserý
İİİ. Jańa sabaqpen tanysý
İÚ. Qorytyndy kezeń
Ú. Úı tapsyrmasy
Úı tapsyrmasyn tekserý. §35. Qazaq ulttyq memleketi qurylýynyń alǵy sharttary
İ tapsyrma «Qazaq ulttyq memleketi qurylýynyń alǵy sharttary»
İİ tapsyrma “Kim tapqyr?”
1. Qazaqstanda qazaq handyǵynyń qurylýy qarsańyndaǵy saıası jaǵdaı qandaı dárejede edi?
2. Ábilqaıyr han óz qol astyndaǵylarǵa qandaı qysym kórsetti?
3. Qazaq sultandarynyń Ábilqaıyrǵa qarsy shyǵýynyń sebebi nede?
4. Qazaqstandaǵy rý - taıpalardyń negizgi etnıkalyq quramy qandaı boldy?
5. Saýda - sattyq qandaı qalalarda jaqsy damydy?
6. Halyqtyń jalpy turmysy qandaı boldy?
Jańa sabaq: § 36 Qazaq handyǵynyń qurylýy
Túriktiń bir butaǵy qazaq edi,
Qaısar minez, ór edi, ǵajap edi.
Jánibek, Kereı handar basyn qosyp,
Ómirge kelgen edi qazaq eli.
Altaı men Atyraýdyń arasynda
Jetisý, jeti ózenniń saǵasynda.
Birigip Uly, Orta, Kishi júz bop,
Handyq qurdy qazaq óz dalasynda.
Jańa sabaq jospary:
1. Handyqtyń negizin salýshy Kereı men Jánibek.
2. Handyqtyń aýmaǵy.
3. Halqynyń etnıkalyq quramy.
4. Kórshi eldermen qarym - qatynasy.
Qazaq memlekettigin qalyptastyrǵan basty sebepter:
1. Qazaq halqynyń qurylýy
2. Qazaq halqynyń júderi aıqyndalýy
3. Áleýmettik qatynastardyń nyǵaıýy
İ. Qazaq handyǵynyń negizin qalaýshylar
• Jánibek han (Ábýsaıd) Orys hannyń urpaǵy, Baraq hannyń kishi uly.
• Kereı han - Orys hannyń nemeresi, Bolat hannyń uly Qazaq handyǵynyń alǵashqy hany
Qazaq handyǵynyń derbes memleket bolyp qalyptasýyna túrtki bolǵan sebepter
XVǵ. orta sheninde Ábilqaıyr handyǵynda toqtaýsyz órship otyrǵan ishki feodaldyq qyrqystar údeı tústi.
Ábilqaıyr hannyń 1457 jyly oırattardan jeńilýi onyń bedelin túsirdi. Osy jeńilisten keıin han óziń qoldamaǵan sultandardy qýǵyn - súrginge ushyrata bastady. Bul jaǵdaı Kereı men Jánibek sultandarǵa da áserin tıgizdi.
Kereı men Jánibektiń sońynan ergen qazaq taıpalary batys Jetisýǵa kósh bastady.
Sultandardyń Jetisýǵa baǵyttalý maqsaty: Ortalyq jáne Ońtústik Qazaqstan qazaqtaryn Uly júz taıpalarymen biriktirip, Qazaq handyǵyn qurý edi.
Kereı men Jánibek sultandarǵa Moǵolstan hany Esen – buǵa Shý boıynan Qozybasy jerinen qutty meken berdi. 1465 - 1466jj. Qazaq handyǵy quryldy.
Moǵol hany Esen - Buǵanyń qazaq sultandaryna jer berý sebepteri:
Esen - Buǵa óz baýyry Júnistenten qaýiptendi;
Esen - Buǵa Kereı men Jánibek sultandardy Batys shekarasy qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin qushaq jaıa qarsy aldy.
“Kereı men Jánibek sultandar Batys Jetisýdy qutty meken ete otyryp, 1465 - 1466 jyldary Qozybasyda Qazaq handyǵyn qurdy” – dep halqymyzdyń tuńǵysh kórnekti tarıhshysy Muhammed Haıdar Dýlatı jazǵan.
1458 jyly kóktemde Kereı sultan han saılanyp, qazaq handyǵy qurylǵan.
İİ. Qazaq handyǵynyń aýmaǵy.
Úshqońyr jaılaýy – Kereıdiń qystaýy
Hantaý jaılaýy – Jánibektiń qystaýy
Handyqtyń qurylǵan jeri – Batys Jetisý, Shý boıy, Qozybasy
İİİ. Etnıkalyq quramy.
• Qońyrattar – Túrkistan men Qarataý aralyǵy
• Arǵyndar Ertisten batysqa, Ortalyq Qazaqstanda
• Kereıler - Tarbaǵataı, Ertis boıy, Zaısan kóli, Ob, Tobyl ózenderi mańy
• Dýlattar - İle, Shý, Talas boıy, Ystyqkól mańy Ońtústústik Qazaqstan
• Jalaıyr – Qarataý, Jetisý, Syrdarıa
• Qańlylar – Qarataý baýyry, Syrdarıa, Jetisý
• Naımandar – Ulytaýdan Esilge deıin
İÚ. Kórshi eldermen qarym - qatynasy.
Jańa sabaqty bekitý tapsyrmalary:
«Erlik – el esinde» (qazirgi ómirde osy qaıratkerlerdiń alatyn orny (eskertkishter)
Kereı men Jánibek eskertkishi 2010 jyly qaı qalada ashyldy?
Kereı men Jánibek eskertkishi, Astana qalasy, 2010 jyly ashyldy. Avtory astanalyq jas músinshi Rınat Ábenov¬. Eskertkishtiń ushar basyna deıingi jalpy bıiktigi – 12 metr. Ornalasqan jeri – QR alǵashqy prezıdenti N. Nazarbaevtyń murajaıynyń alańynda.
M. H. Dýlatıdiń eskertkishi qaı qalada ashyldy?
Eskertkish Taraz qalasynda 1998 jyly Súleımenov kóshesindegi ýnıversıtettiń bas korpýsynyń aldyna Muhamed Haıdar Dýlatı myrzanyń 500 jyldyǵyna arnalyp salynǵan. Eskertkishtiń bıiktigi 3 m.
Muhamed Haıdar Dýlatı – kórnekti memlekettik qaıratker, dıplomat, tarıhshy, pýblısıs. M. H. Dýlatıdiń bas eńbegi «Tarıh jáne Rashıdı» Orta Azıa halyqtarynyń tarıhy týraly.
İ tapsyrma Klasterdi toltyr (keste)
İİ tapsyrma «Qashan? Qaıda? Ne boldy?» (keste)
İİİ tapsyrma «Erlikti taba bilý, erdi tanı bilý» (el bılegen handar qaı urpaqtan ekenin tabý)
Jánibek han –...........................................
Kereı han –...............................................
İÚ tapsyrma
«Tolǵan el tarıhyn taspen jazady, Tozǵan el tarıhyn jaspen jazady»
1. Qazaq handyǵynyń qurylýy eki memlekettiń ishki saıası jaǵdaıyna baılanysty boldy. Ol memleketter: (Ábilhaıyr handyǵy men Moǵolstan)
2. Qazaq halqynyń Jánibek pen Kereı bastaǵan bóliginiń Shyǵys Deshti Qypshaqtan Moǵolstanǵa kóshýi qaı ǵasyrda boldy? (XV ǵasyrdyń ortasy)
3. Qazaq halqynyń Jánibek pen Kereı bastaǵan bóligi qaı handyqtan bólinip ketti? (Ábilhaıyr handyǵynan)
4. Jánibek pen Kereı Ózbek handyǵynan qaıda kóshti? (Moǵolstannyń batys aımaǵyna)
5. Jánibek, Kereı handarymen birigip kóshken rý - taıpalardyń alǵashqy ataýy. («ózbek - qazaqtar»)
6. XV ǵ. 50 - 70jj. Kereı men Jánibek handarǵa qosylǵan adam sany. (200myń)
7. Moǵolstan bıleýshisi Esen Buǵa Jánibek pen Kereı odaǵyna ene otyryp, olardyń kómegimen nege úmittendi? (óz shekarasy qaýipsizdigin qamtamasyz etýge)
8. Kereı men Jánibek bastaǵan qazaqtardy qoldaǵan Moǵolstan hany. (Esen Buǵa)
9. Qazaq jerindegi rý - taıpalardyń XV ǵ. basynda basqa handyqtarǵa aýa kóshýiniń basty maqsattary. (rý - taıpalarmen birigý, tynyshtyqta ómir súrý úshin)
10. XV ǵ. jańadan qurylǵan Qazaq handyǵynyń bıleýshileriniń aldynda turǵan mindet. (Qazaq taıpalarynyń basyn qosyp, etnıkalyq aýmaǵyn biriktirý)
11. Qazaq handyǵy qaı ǵasyrda quryldy? (XV ǵasyrdyń ortasy)
12. Qazaq handyǵy qurylýy jaıynda jazǵan tarıhshy. (M. H. Dýlatı)
13. M. H. Dýlatıdiń jazýy boıynsha Qazaq handyǵy qashan quryldy? (1465 - 1466jj.)
14. Qazaq handyǵynyń negizin salýshylar. (Jánibek pen Kereı)
15. Jánibek hannyń shyn esimi. (Ábýsaıd, halyq Áz - Jánibek dep ataǵan)
16. Qazaq handyǵynyń alǵashqy qurylǵan kezdegi terıtorıasy. (Shý men Talas ózenderi mańy)
17. Alǵashqy Qazaq handyǵy qurylǵan jer. (Jetisý)
18. Qazaq handyǵynyń ulttyq týy tigilgen jer. (Qozybasy)
19. Handyqtyń nyǵaıýymen baılanysty kimderge qaraǵan halyqtyń bári qazaqtar dep atala bastady? (Jánibek pen Kereıge)
20. XV ǵasyrdyń sońyna qaraı Qazaq handyǵynyń quramynda qalǵan qalalar. (Sozaq, Syǵanaq)
21. Qazaq handyǵy qaı jyldary quryldy? (1465 - 1466jj.)
Ú tapsyrma “ T a r ı h ı m o z a ı k a ”
1. Kereı
2. uly
3. qazaq
4. eki negizin
5. han -
6. handyǵynyń
7. tarıhı
8. qalaýshy
9. Tulǵanyń
10. alǵashqy
11. hany
12. biri,
13. qazaq
14. bolatyn.
Jaýap: Kereı han – Qazaq handyǵynyń negizin qalaýshy uly eki tarıhı tulǵanyń biri, alǵashqy qazaq hany bolatyn.
Úİ tapsyrma “ S a n d a r s ó ı l e ı d i ”
728 h 2 + 9 = 1465 Qazaq handyǵynyń qurylǵan jyly
458 h 2 + 540 = 1456 Daıyrqoja bı Ábilqaıyr hannyń qolbasshysy Qobylandy batyrdyń qolynan qaza tabady
112 h 7 + 673 = 1457 Kereı men Jánibek sultandar Qozybasy men Shýǵa qonystanady
382 H 2 + 694 = 1458 Kereı sultan han saılanyp, qazaq handyǵy qurylǵan.
Úİİ tapsyrma
Refleksıa
Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq mereı toıy halyqty otanyna degen súıispenshilikke, birlikke, tabysqa jáne gúldenýge nyǵaıta tústi. Qazaq handyǵynyń qurylýy bizdiń halqymyzdyń táýelsizdikti alýǵa degen tabandy umtylysynyń jáne shynaıy patrıotızmniń kórinisi boldy. Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq merekelik toıynyń nátıjesin aıtar bolsaq. Azamattardyń óz tarıhyn zertteýge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyra tústi, qoǵamnyń rýhanı - mádenı jaǵynan birige túsýine, qazaqstandyqtardyń boıynda memlekettilik pen táýelsizdik qundylyqtarynyń nyǵaıýyna. Olardyń jasampazdyqqa jáne jańa bıikterge umtylýyna yqpal etti.
Qorytyndy
“Qazaq handyǵynyń qurylýy Qazaqstan tarıhyndaǵy syndarly kezeń bolyp tabyldy. Biz úshin qaı zamanǵy tarıhymyz bolmasyn qymbat, babalarymyz qurmetti, ásirese qazaq handyǵynyń qurylýy tarıhtaǵy mańyzdy oqıǵa. Qazir ózimiz ómir súrip jatqan Otanymyzdyń irgetasy” dep Elbasymyz aıtqandaı tarıhty bilý, ótkenge kóz salý, ony keler urpaqqa jetkizý barshamyzdyń paryzymyz.
Ú ı t a p s y r m a s y
1. §36 Qazaq handyǵynyń qurylýy
2. Keskin kartaǵa Qazaq handyǵyn túsirý
3. «Eger men han bolsam…..» taqyrybynda esse jazyp kelý
Baǵalaý.
Tolyq nusqasyn júkteý
Slaıdyn júkteý
You Might Also Like
