InfoHub Logo

Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy konfesıaaralyq jáne etnosaralyq kelisim –memleket tutastyǵynyń jáne ony demokratıalyq qaıta qurý jolymen ilgeriletýdiń mańyzdy sharttarynyń biri bolyp tabylady. Dinı senim bostandyǵy – demokratıalyq qoǵam qyzmetiniń qajetti sharty, adam quqyqtary men bostandyqtary júıesiniń negizgi elementteriniń biri. Dinı senim bostandyǵy máselesi kópkonfessıaly el retinde Qazaqstan úshin árqashan da ózekti bolyp qala beredi. Túrli ulttyq jáne dinı toptar ókilderiniń beıbit qatar ómir súrýi kóbine memlekettik saıasatqa baılanystybolady. Sonymen qatar Qazaqstan din salasyndaǵy zamanaýı syn-tegeýrinderge jáne radıkaldy ıslamnyń týyndaýyna tap bolǵan álemdik qoǵamdastyqtyń bir bóligi bolyp tabylady. 

Qazaqstandaǵy etnıkalyq, mádenı jáne dinı áralýandylyqqa qaramastan, elde beıbitshilik pen saıası turaqtylyqty saqtady. Qazaqstan 140 etnos pen 18 konfesıanyń ókilderi úshin týǵan shańyraǵyna aınaldy. Elimizde óte uzaq ýaqyt boıy halyqtar arasyndaǵy ózara qarym-qatynastardyń erekshe dástúri qalyptasty. Búkil álem etnosaralyq kelisimniń qazaqstandyq úlgisi týraly aıta bastady. Onyń negizinde taǵdyrdyń qalaýymen bizdiń ortaq Otanymyzdyń aýmaǵyna kelgen barlyq etnıkalyq dıasporalarǵa qazaqtardyń tózimdi jáne shydamdy qarym-qatynasy jatyr.

Kópkonfessıaly memlekettiń negizi Táýelsiz Respýblıkanyń alǵashqy jyldarynan bastap zańdarmen qalanǵan. Qazaqstan Respýblıkasy – árkimge ar-ojdan bostandyǵyna kepildik berilgen jáne barlyq konfesıalardyń jaqtaýshylary zań aldynda teń zaıyrly, demokratıalyq memleket. Bizdiń jas memleketimizdiń alǵashqy zańnamalyq aktileriniń biri 1991 jyly qabyldanǵan jáne táýelsiz Qazaqstannyń konfesıalyq saıasatynyń joǵaryda tujyrymdalǵan bazalyq qaǵıdattaryn belgilegen "dinı senim bostandyǵy jáne dinı birlestikter týraly" QR Zańy boldy.

Búgingi tańda qazaqtarmen birge kóptegen ulttyq dıasporalardyń (qaýymdardyń) ókilderi turady. Osyǵan baılanysty etnosaralyq kelisim men damýdyń ońtaıly modeli, bizdiń oıymyzsha, mynadaı úlgide tujyrymdalady: Qazaqstan – bul jańa etnostyq qaýymdastyq emes, ártúrli ult ókilderiniń ortaqtyǵy. Bizdiń halyqtarymyzdyń ıntegrasıasy elimizdiń etnıkalyq biregeıligin saqtaýǵa negizdelgen. Qoǵamnyń etnoáleýmettik qurylymynyń túbegeıli jańa modelin qalyptastyrý respýblıkanyń kópultty qoǵamynyń barlyq spektriniń suranystaryna barabar jaýap bere alatyn jańa áleýmettik ınstıtýttardy qurýdy talap etti. Bul etnıkalyq qaıta órleý men jeke basyn izdeý modernızasıanyń bir bóligi bolyp tabylatyndyǵymen túsindiriledi jáne birge saıası jáne áleýmettik qurylymdarda demokratıalandyrý prosesterine ákeledi.

Ultaralyq jáne konfesıaaralyq kelisimniń qazaqstandyq modeli bizdiń kúnimizdiń shyndyǵyna aınaldy jáne álemdik qoǵamdastyqtyń damý talaptaryna jaýap beredi. Qazaqstandyq model Eýrazıanyń zamanaýı mádenıetiniń fenomenine aınaldy. Qazaqstannyń saıası qurylymy, halyqtar dostyǵy barlyq ulttar men azamattardyń jan-jaqty damýyna kepildik beretin demokratıalyq, ıaǵnı quqyqtyq azamattyq qoǵam qurýǵa, olardyń barlyǵyna laıyqty ómir súrý jaǵdaılaryn jasaýǵa biregeı múmkindik beredi. Álemniń barlyq kóp etnosty elderiniń tájirıbesi etnosaralyq qatynastar men etnosaralyq kelisim barlyq etnostyq toptardyń teńdigi negizinde ǵana negizdele alatyndyǵyn kýálandyrady.

QazUÝ, Tarıh fakúlteti, tarıh jáne geografıa mamandyǵynyń 2 kýrs magıstranty Janǵalı Shyńǵys. Ǵylymı jetekshi: t. ǵ. k., dosent Qartabaeva Erke Tamabekovna

---