Qazaqstan tarıhy týraly esse shyǵarma

Qazaqstan tarıhy - bul kóptegen ǵasyrlar boıy órbigen, ár túrli mádenıetter men órkenıetterdiń qıylysqan jeri. Bul tarıh baıyrǵy ýaqyttardan bastap búgingi kúnge deıingi ýaqyt aralyǵyn qamtıdy, onda ár túrli halyqtar men mádenıetterdiń ózara áserlesýi, saıası jáne áleýmettik ózgerister oryn aldy. Qazaqstan aýmaǵynda ómir súrgen saqtardan bastap, ǵundar, túrki qaǵandyqtary, Qazaq handyǵy jáne Keńes Odaǵy sıaqty ár túrli memleketter men ımperıalardyń basymdylyǵy Qazaqstan tarıhynyń ár alýan jáne kúrdeli ekenin kórsetedi. Bul tarıhı kezeńder Qazaqstandy qalyptastyrdy jáne búgingi zamanǵy qoǵamnyń negizin qalady. Táýelsizdik alǵannan keıingi Qazaqstan, óziniń baı mádenı murasy men tarıhı mańyzdylyǵyn qaıta baǵalaý arqyly, jańa ǵasyrdaǵy órkenıettiń bir bóligi bolyp tabylady.

Ejelgi dáýir

Qazaqstan aýmaǵynda ejelgi dáýirde ómir súrgen uly mádenıetter men memleketter ózderiniń baı murasyn qaldyrdy. Bul kezeńde, saqtar, olardyń kúshti atty áskeri jáne óner qyzmetterimen tanymal boldy. Saqtardyń altyn áshekeıleri men keremet skýlptýralary búgingi kúnge deıin saqtalǵan. Odan keıingi ǵundar, olardyń jaýlap alý joryqtary jáne saıası uıymdastyrýshylyq qabiletteri arqyly tanymal boldy. Olardyń yqpaly Azıa men Eýropanyń keń bólikterine jetti. Sonymen qatar, túrki qaǵandyǵy, olardyń tili men mádenıeti búgingi túrki halyqtarynyń damýyna óte úlken áser etti. Bul kezeńdegi memleketter Qazaqstan aýmaǵynda ózderiniń áskerı jáne mádenı yqpaldaryn qaldyryp, keıingi urpaqtarǵa baǵa jetpes mura bolyp qaldy.

Orta ǵasyr

Orta ǵasyrlarda Qazaqstan aýmaǵynda óte mańyzdy tarıhı oqıǵalar oryn aldy, onyń ishinde Qazaq handyǵynyń qurylýy jáne damýy erekshe oryn alady. XV ǵasyrdyń ortasynda Qazaq handyǵy quryldy, bul oqıǵa Qazaqstan tarıhyndaǵy biriktirýshi kúsh retinde tanymal. Qazaq handyǵynyń qurylýynda Kereı men Jánibek handardyń roli erekshe boldy. Olar moǵolstandyq basqarýdan táýelsizdikti qalap, ózderiniń handyǵyn qurdy. Bul handyq, kóp ultty ımperıalardyń yqpalynan alys, qazaq halqynyń mádenı jáne saıası damýyna múmkindik berdi.

XVI jáne XVII ǵasyrlarda, Qazaq handyǵy óziniń eń úlken aýmaǵyna jetti. Taýke han, onyń ishinde óziniń "Jeti Jarǵy" zańdarymen tanymal, qazaq halqynyń ishki birligin nyǵaıtýǵa jáne handyqtyń zań júıesin qalyptastyrýǵa úlken úles qosty. Bul zańdar qazaq qoǵamynyń ádildik pen tártipke negizdelgen damýyna mańyzdy ról atqardy.

XVIII ǵasyrda, Abylaı han handyqtyń saıası jáne áskerı kúshin nyǵaıtýǵa jáne Reseı ımperıasynyń yqpalyna qarsy turýǵa tyrysty. Onyń bıligi kezinde, Qazaq handyǵy orys jáne ózbek kórshilerimen saıası jáne áskerı qarym-qatynastarda boldy.

Bul orta ǵasyrlardaǵy Qazaq handyǵynyń tarıhy, qazaq halqynyń mádenı jáne saıası murasynyń qalyptasýyna zor úles qosty. Handyqtyń ár túrli handarynyń basqarýy astyndaǵy damý kezeńderi Qazaqstan tarıhynda mańyzdy oryn alady.

Qazaqstan Reseı ımperıasynyń quramynda

XVIII ǵasyrdyń sońynan bastap XIX ǵasyrdyń basyna deıingi kezeńde Qazaqstan Reseı ımperıasynyń yqpaly astyna kóshti, bul Qazaqstan tarıhyndaǵy túbegeıli ózgeristerge ákeldi. Bul kezeń, Reseıdiń keńeıtý saıasatynyń bir bóligi retinde, qazaq dalalarynyń Reseı ımperıasynyń quramyna birtindep engizilýimen belgilendi. Reseı ımperıasynyń áskerı kúshteriniń Qazaqstanǵa enýi, kóptegen soǵystarǵa jáne jergilikti halyqtyń qarsylyq kórsetýine ákeldi.

Reseıdiń qazaq jerlerin basyp alýy, qazaq halqynyń dástúrli kóshpendi ómir saltyna kúrdeli áser etti. Reseıdiń kolonıalyq saıasaty jergilikti halyqtyń jerge degen quqyqtaryn shektedi jáne dástúrli aýyl sharýashylyǵyna kedergi jasady. Bul ózgerister jergilikti halyqtyń áleýmettik jáne ekonomıkalyq jaǵdaıyna teris yqpal etti.

Reseı ımperıasynyń bıligi astynda, Qazaqstanda ındýstrıalandyrý jáne áskerı qorǵanys ınfraqurylymy damydy. Bul kezeńde, Reseıdiń ǵylymı jáne mádenı yqpaly Qazaqstanǵa endi, bul jergilikti mádenıet pen bilim berý júıesine zor áser etti. Osy kezeńdegi ózgerister, Qazaqstandaǵy keıingi saıası jáne áleýmettik damýǵa negiz qalady.

Keńestik dáýir

Keńestik dáýir Qazaqstan úshin ózgerister men synaqtar kezeńi boldy. 1920 jyldardyń sońynan bastap, Keńes Odaǵynyń basshylyǵy astynda, Qazaqstan ekonomıkalyq jáne áleýmettik transformasıany bastan keshirdi.

Birinshiden, kollektıvtendirý saıasaty qoldanyldy, bul shara sharýashylyqtyń barlyq aspektilerin memlekettik baqylaýǵa alýdy bildirdi. Bul saıasat qazaq kóshpelileriniń dástúrli ómir saltyna teris áser etti jáne kóptegen qıynshylyqtarǵa alyp keldi, sonyń ishinde 1930-jyldardaǵy asharshylyqqa ákelgen túsinispeýshilikter de bar.

Ekinshiden, Keńestik dáýirde Qazaqstanda keń kólemdi ındýstrıalandyrý júrgizildi. Bul prosester Qazaqstan ekonomıkasynyń qurylymyn túbegeıli ózgertti, munaı, kómir jáne metal óndirisi sıaqty salalarda iri ónerkásiptik ortalyqtardyń paıda bolýyna ákeldi.

Úshinshiden, 1929 jyly Almaty Qazaq ASSR-iniń astanasy bolyp taǵaıyndaldy. Bul sheshim Qazaqstandaǵy saıası jáne mádenı ortalyqtyń aýysýyn bildirdi. Almaty, ásirese Keńes Odaǵy kezinde, ǵylym, bilim jáne mádenıettiń damýyna kóp kóńil bóldi.

Keńestik dáýir Qazaqstan úshin zor ózgerister men qıynshylyqtar kezeńi boldy, biraq bul kezeń Qazaqstannyń keıingi damýynyń negizin qalady.

Táýelsizdik jáne qazirgi zaman

1991 jyly Qazaqstan Keńes Odaǵynyń ydyraýynyń arqasynda táýelsizdigin aldy, bul Qazaqstan tarıhyndaǵy jańa dáýirdiń bastalýy boldy. Táýelsizdik alǵannan keıin, Qazaqstan óziniń ekonomıkalyq, saıası jáne áleýmettik damýynda kóptegen ózgeristerdi basynan ótkerdi.

Ekonomıkalyq turǵydan, Qazaqstan tabıǵı resýrstarǵa, ásirese munaı men gazǵa baı el retinde úlken ósimge qol jetkizdi. Munaı eksportynyń arqasynda eldiń ekonomıkasy jyldam damydy jáne halyqaralyq naryqta Qazaqstannyń mańyzy artty. Sondaı-aq, Qazaqstan álemdik ekonomıkaǵa ıntegrasıalaný jolynda aýqymdy reformalar júrgizdi, bul eldiń bıznes jáne ınvestısıalyq klımatyn jaqsartty.

Qoǵamdyq-saıası alańda, Qazaqstan óziniń saıası júıesin qaıta qurdy, ol kezde prezıdenttik basqarý júıesin qabyldady. Bul júıe saıası turaqtylyqty qamtamasyz etýde mańyzdy ról atqardy, biraq demokratıalyq ınstıtýttardyń damýyna qatysty syn-eskertpeler de boldy.

1997 jyly Qazaqstan óz astanasyn Almatydan jańa qurylǵan Nur-Sultan qalasyna (burynǵy Astana) aýystyrdy. Bul qadam eldiń geografıalyq ortalyǵyndaǵy jańa, zamanaýı qalany qurý maqsatynda jasaldy jáne Qazaqstannyń jańa, táýelsiz bolashaǵynyń sımvoly bolyp tabylady.

Táýelsizdik alǵan jyldar ishinde Qazaqstan óziniń áleýmettik-ekonomıkalyq jáne saıası júıelerin jetildirýde úlken qadamdar jasady. Ekonomıkalyq damý, saıası turaqtylyq jáne halyqaralyq yntymaqtastyq salasyndaǵy umtylystary Qazaqstannyń ózgerister men jetistikterge toly jolyn aıqyndaıdy.

Sońǵy jańartý

Qazaqstan tarıhy týraly esse shyǵarma

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama