InfoHub Logo

        «...Júregimniń boıyna tereń boıla,

        Men bir jumbaq adammyn, ony da oıla.

        Soqtyqpaly, soqpaqsyz jerde óstim,

        Myńmen jalǵyz alystym, kiná qoıma.»

    Bul sóz aqyn Abaıdyń sózi, óziniń júrek aqtarysy. Janynyń aınasy. Abaı bolashaqqa osylaı hat joldady. Bul ótken ǵasyrlardan búgingi ómir súrip jatqan bizderge arnalǵan joldaýy. Sol kezdegi qıynshylyq torlaǵan zamanda adamdarǵa óz janynyń sáýlesin tógip, kún shyǵatyn jaqty kórsetkisi keldi.

     18 til bilgen ádebıetshi, profesor Qudaıbergen Jubanuly «Abaı qazaq ádebıetiniń klassıgi»  atty maqalasynda bylaı dep jazdy: «Abaıdyń aqyndyǵyn, basqa qasıetterin bylaı qoıyp, tek ádebı tilimizdi jasaýdaǵy eńbeginiń ózin ǵana alsaq ta, aqymyz ketetin túri joq.»

     Onyń ústine Abaıdyń iri bolǵany, onyń óleńi bolsyn, qara sózi bolsyn, burynǵy halyq aqyndarynan da, shaǵataıshyl molda aqyndarynan da ozyp shyǵyp, sony jol salǵanyn eskersek Abaıdaı beıneli sol kezde qazaq aqyndarynan ǵana emes, kórshi elderde de bolyp jarymaǵanyn kórý qıyn emes.»

    Tarıhshy Tursyn Jurtbaı «Besigińdi túze» kitabynda bylaı dep jazady: «19 ǵasyrdyń shyǵysy men 20 ǵasyrdyń kirer tusyndaǵy óliara dáýirde alty mıllıon jan salyǵyn tólegen qazaq jurtynyń arasynda Abaımen teńgeriletin bedeldi tulǵa bolǵan joq.»

      Tarıhshy nege bulaı deıdi. Onyń sebebi anyq. Ol ulty úshin jany aýyrdy:

       Qarasam, qaıǵyrtar jurt bul zamanǵy,

       Salqyn, qýys-ómiri, ıa qarańǵy.

       Bilim de joq, bilimge senimde joq,

       Óńirsiz qartaıar dep bir balańdy.

       Bala minez, oıynshy burynǵylar.

       Ańqaý eken, mazaqtap sony synar.

       Artqa qarap, aqpeıil shalǵa kúlip

       Abuıyrsyz, ataqsyz kórge qular.

      Abaı osyndaı jaǵdaıda ult bolashaǵyn oılady. Qazaqtyń bári bilim alsa, kedeı atymen bolmasa, basqa eldermen teń bolsa, ónerge jaqyn bolsa dep armandady. Zamandastarynyń arasynda aqyndy túsingenderi de, túsinbegenderi de boldy. Túsinbegenderi ústinen aryz jazdy. Túsingender onyń janyna jınalyp shákirti boldy.

      Qandaı jaǵdaıda da Abaı óz armanynan bas tartqan joq. Abaı adamdarǵa:

     «Adam bolam deseńiz,

      Oǵan qaıǵy jasaǵyz,

       Ósek, ótirik, maqtanshaq,

       Erinshek, beker, mal shashpaq,

       Bes dushpanyń, bilseńiz»

       Adamnyń boıyndaǵy jaǵymsyz qasıetterdi synǵa aldy. Abaı qazaqtyń damýy úshin, onyń basqa elder qataryna jetýi úshin, bul ádetterdiń dertke aınalyp ketpeýi úshin barynsha qarsy shyqty. Sondaı jaǵdaıda halqynyń joǵyn joqtap «Qara sózderin»  dúnıege ákeldi.

      Abaıdyń osy bir ultym degen jankeshtiligin Álıhan Bókeıhan, Ahmet Baıtursynuly, Mirjaqyp Dýlatuly, Muhtar Áýezov syndy ozyq oıly azamattar júregimen túsine bildi. Sol kezde osyndaı azamattar Abaıdy ustaz tutty. Onyń halqym dep soqqan júreginiń jalyny men jaryǵyn búkil qazaqqa taratýǵa tyrysty. Solaı boldy da. Qazaqtyń uly jazýshysy Muhtar Omarhanuly Áýezov búkil ómirin Abaıdyń rýhanı joldaýyn kelesi urpaqtarǵa jetkizýge arnady. «Abaı joly» roman-epopeıa jazdy.

      Uly Abaıdyń arman-ósıeti osylaısha urpaqtan urpaqqa jetip, Qazaq irgeli el bolyp, óz egemendigin alýǵa qol jetkizdi.

Qazirgi tańda egemen elimizdiń aldynda kóptegen alynar asqarlar tur. Bundaı shyńdardy tek rýhy kúshtiler ǵana aýyzdyqtaı alady. Demek, búgingi tańda da Abaı bizdiń janymyzda.

      Al Abaımen elimizdiń bolashaǵy jarqyn bolary sózsiz!

---