Qazaqtyń yrymdary men tyıymdary
Tárbıe saǵaty.
Taqyryby: Qazaqtyń yrymdary men tyıymdary.
Maqsaty: Yrym - tyıym sózderiniń mán - maǵynasyn túsindirý.
Tárbıelik máni:
Oıshyldyqqa, ádeptilikke, adaldyqqa, batyldyqqa, ádemilikke, sezimtaldyqqa tárbıeleý.
Damytýshylyǵy: Rýhanı jan dúnıesin damytý.
Kórnekiligi: qazaqtyń yrym - tyıym sózderi kitapshasy, yrym - tyıym sózder.
Ádisi: Túsindirý, baıandaý, suraq - jaýap.
Sabaq barysy.
I. Uıymdastyrý kezeńi.
II. Tárbıe saǵatynyń taqyrybymen tanystyrý. Qazaqtyń yrymdary men tyıymdary.
III. Kirispe áńgime. Muǵalimniń túsindirýi. Jas kezinen urpaǵyn «tek» dep ósirgen halqymyz teris qylyq minezge de tyıym salǵan. Bul balalyq shaqtan bastap, otbasy bolǵansha saqtalǵan ereje tárizdi. «Olaı jasama, bulaı jasama, jaman sóz aıtpa, durys emes» t. b. sózderdiń jaýabyn «jaman bolady» degenmen aıaqtalyp otyrǵan. Ómirde ár taqyrypqa baılanysty yrym - tyıym sózder kezdesedi. Balaǵa, malǵa, áıel adamǵa t. b.
IV. Yrym - tyıym sózderdiń mán - maǵynasyn túsindirý.
1) Balaǵa mı jeýge bolmaıdy - mıdaı byljyr, ynjyq bolady. Jas balaǵa buǵana qabyrǵasyn bermegen - boıy óspeı qalady dep yrymdaǵan. Omyrtqanyń julynyn jegizbegen - sýǵa kelip qalady degen jaman yrym bar. Qoıdy attama - ol kıeli mal. Mekkege barǵan.
2) Bos besikti terbetpe - balaly bolmaısyń degen jaman yrym bar. Qazannyń, ydystyń túbin tyrnaqpen qyrýǵa bolmaıdy - tórt túliktiń jelinine shyǵý shyǵady. Ydystaǵy sýǵa aýzyńdy malma - sebebi sol ydystaǵy sý aram bolady. Ydysty eńkeıtip ishý kerek dep tazalyqty talap etken.
3) Qamshyny beısaýat qamshylama - mal shetineıdi. Maldyń jelingen basyn túnde laqtyrma - túnde dalaǵa laqtyrsa maldyń yrysy ketedi dep yrymdaıdy.
4) Betińdi baspa - qaıǵyly adam berin basady.
5) Moınyńa belbeý salma - býynshaq aýrýyna ushyraısyń. Tuzdy baspa - astyń ımany, tóresi dep kıeli sanady. Otqa túkirme - sol úıdiń oty sónsin, ıesiz qalsyn degen maǵynada jaman yrymǵa jorıdy.
6) Jatqan kisini attama - talaı kıeli, qasıetti adamdar bolǵan olar keselge, baqytsyzdyqqa ushyraıdy dep tyıym salǵan. Baqan, quryn attama. Baqanmen shańyraq kóteredi, quryqpen jylqyny ustaıdy.
Baqan úıdiń tiregi bolǵandyqtan, al quryq tirshiliktegi qural.
Qorytyndy.
Bir sózben aıtqanda salaýattylyq, bilimdilik jeke adam úshin emes, el taǵdyry, ulttyń, zaman taǵdyry, qoǵam taǵdyry ispettes. Yrymdar men tyıymdar adamdardyń bir - birimen qarym - qatynasyn, tabıǵatqa, qorshaǵan ortaǵa berilgen tujyrym, túıindelgen qaǵıda. Yrymdar men tyıymdar halyq arasynda erte kezden qalyptasyp, búgingi kúnge deıin jetti. Árbir tyıym beker aıtylmaǵan, árqaısysynyń tárbıelik máni bar, oqýshylar úshin ereje bolyp tabylady. Hadyq óziniń osy yrymdar men tyıymdar arqyly tárbıelep, durys jolǵa salǵan, qateligin betine basqan.
1. Búıirińdi taıanba, taıaqqa súıenbe - bular jaman ádetter. Ertede kisisi ólgen úıdiń erleri taıaqqa súıenip, áıel adamdar búıirin taıanyp joqtaý aıtqan.
2. Qustyń uıasyn, qumyrsqanyń ıleýin buzba. Birimizdiń ómirimiz birimizben tikeleı baılanysty dep olarǵa zábir kórsetilmegen. Kózine aq túsken adamǵa qumyrsqanyń ıleýin taýyp, jem egip basyna qoıǵan. Sonda kózden aq shel ketip qalǵan.
3. Úıge qaraı júgirme. Tosyn jaǵdaı bolǵanda jaman habar kelgende úıge qaraı júgirgen. Osy aıtylǵan tyıym sózderdi - yrymdardy umytpaı bir - birlerińe aıtyp júrińder jáne olardy oryndap júrýdi ádetke aınaldyryńdar.
Taqyryby: Qazaqtyń yrymdary men tyıymdary.
Maqsaty: Yrym - tyıym sózderiniń mán - maǵynasyn túsindirý.
Tárbıelik máni:
Oıshyldyqqa, ádeptilikke, adaldyqqa, batyldyqqa, ádemilikke, sezimtaldyqqa tárbıeleý.
Damytýshylyǵy: Rýhanı jan dúnıesin damytý.
Kórnekiligi: qazaqtyń yrym - tyıym sózderi kitapshasy, yrym - tyıym sózder.
Ádisi: Túsindirý, baıandaý, suraq - jaýap.
Sabaq barysy.
I. Uıymdastyrý kezeńi.
II. Tárbıe saǵatynyń taqyrybymen tanystyrý. Qazaqtyń yrymdary men tyıymdary.
III. Kirispe áńgime. Muǵalimniń túsindirýi. Jas kezinen urpaǵyn «tek» dep ósirgen halqymyz teris qylyq minezge de tyıym salǵan. Bul balalyq shaqtan bastap, otbasy bolǵansha saqtalǵan ereje tárizdi. «Olaı jasama, bulaı jasama, jaman sóz aıtpa, durys emes» t. b. sózderdiń jaýabyn «jaman bolady» degenmen aıaqtalyp otyrǵan. Ómirde ár taqyrypqa baılanysty yrym - tyıym sózder kezdesedi. Balaǵa, malǵa, áıel adamǵa t. b.
IV. Yrym - tyıym sózderdiń mán - maǵynasyn túsindirý.
1) Balaǵa mı jeýge bolmaıdy - mıdaı byljyr, ynjyq bolady. Jas balaǵa buǵana qabyrǵasyn bermegen - boıy óspeı qalady dep yrymdaǵan. Omyrtqanyń julynyn jegizbegen - sýǵa kelip qalady degen jaman yrym bar. Qoıdy attama - ol kıeli mal. Mekkege barǵan.
2) Bos besikti terbetpe - balaly bolmaısyń degen jaman yrym bar. Qazannyń, ydystyń túbin tyrnaqpen qyrýǵa bolmaıdy - tórt túliktiń jelinine shyǵý shyǵady. Ydystaǵy sýǵa aýzyńdy malma - sebebi sol ydystaǵy sý aram bolady. Ydysty eńkeıtip ishý kerek dep tazalyqty talap etken.
3) Qamshyny beısaýat qamshylama - mal shetineıdi. Maldyń jelingen basyn túnde laqtyrma - túnde dalaǵa laqtyrsa maldyń yrysy ketedi dep yrymdaıdy.
4) Betińdi baspa - qaıǵyly adam berin basady.
5) Moınyńa belbeý salma - býynshaq aýrýyna ushyraısyń. Tuzdy baspa - astyń ımany, tóresi dep kıeli sanady. Otqa túkirme - sol úıdiń oty sónsin, ıesiz qalsyn degen maǵynada jaman yrymǵa jorıdy.
6) Jatqan kisini attama - talaı kıeli, qasıetti adamdar bolǵan olar keselge, baqytsyzdyqqa ushyraıdy dep tyıym salǵan. Baqan, quryn attama. Baqanmen shańyraq kóteredi, quryqpen jylqyny ustaıdy.
Baqan úıdiń tiregi bolǵandyqtan, al quryq tirshiliktegi qural.
Qorytyndy.
Bir sózben aıtqanda salaýattylyq, bilimdilik jeke adam úshin emes, el taǵdyry, ulttyń, zaman taǵdyry, qoǵam taǵdyry ispettes. Yrymdar men tyıymdar adamdardyń bir - birimen qarym - qatynasyn, tabıǵatqa, qorshaǵan ortaǵa berilgen tujyrym, túıindelgen qaǵıda. Yrymdar men tyıymdar halyq arasynda erte kezden qalyptasyp, búgingi kúnge deıin jetti. Árbir tyıym beker aıtylmaǵan, árqaısysynyń tárbıelik máni bar, oqýshylar úshin ereje bolyp tabylady. Hadyq óziniń osy yrymdar men tyıymdar arqyly tárbıelep, durys jolǵa salǵan, qateligin betine basqan.
1. Búıirińdi taıanba, taıaqqa súıenbe - bular jaman ádetter. Ertede kisisi ólgen úıdiń erleri taıaqqa súıenip, áıel adamdar búıirin taıanyp joqtaý aıtqan.
2. Qustyń uıasyn, qumyrsqanyń ıleýin buzba. Birimizdiń ómirimiz birimizben tikeleı baılanysty dep olarǵa zábir kórsetilmegen. Kózine aq túsken adamǵa qumyrsqanyń ıleýin taýyp, jem egip basyna qoıǵan. Sonda kózden aq shel ketip qalǵan.
3. Úıge qaraı júgirme. Tosyn jaǵdaı bolǵanda jaman habar kelgende úıge qaraı júgirgen. Osy aıtylǵan tyıym sózderdi - yrymdardy umytpaı bir - birlerińe aıtyp júrińder jáne olardy oryndap júrýdi ádetke aınaldyryńdar.
You Might Also Like
-
«Mektepaldy daıarlyq synybynda balalarǵa úsh tildi damytý»
