InfoHub Logo

Taqyryby: Sarymsaqtyń paıdasy (prezentasıasymen)

Maqsaty: Pıaz tuqymdasyna jatatyn túınek – pıazshyqty, tamyr sabaqty, kópjyldyq ósimdik sarymsaqtyń alýan týrleri men paıdasy týraly túsinik berip, nasıhattaý.
Joba jumysynyń jospary
İ. Kirispe
A) Pıaz tuqymdasy týraly túsinik berý
II. Negizgi bólim.
A) Sarymsaqtyń shyǵý tarıhy
Á) Sarymsaqtyń bıologıalyq, hımıalyq quramy
B) Sarymsaqtyń emdik qasıeti
V) Sarymsaqtyń paıdasy
G) Sarymsaq týraly qyzyqty málimetter
Ǵ) Paıdaly keńester
D) Sarymsaqtyń ósý joly ( eksperıment jumystar)
İİİ. Qorytyndy
Ú. Usynystar
Maqsatyma jetý úshin qoldanǵan ádis – tásilderim:
• Suraq – jaýap
• Pikirlesý
• taldaý – jınaqtaý
• Tájirıbe jasaý

Kirispe:
Negizgi bólimi:
Dúnıesi Ósimdikter
Bólimi Jabyq tuqymdylar
Klass Dara jarnaqtylar
Tuqymdas Lalagúldiler
Týysy Pıaz
Túri Sarymsaq

2. 1 Sarymsaq (Chesnok) — pıaz tuqymdastaryna jatatyn shóp tárizdes ósimdik. Otany — Ońtústik Shyǵys Azıa. Jabaıy sarymsaq eki jyldyq, al sharýashylyq maqsatynda ósiriletin sarymsaq bir jyldyq. Sarymsaqtyń dámi ashshy, ıisi ótkir.
Onyń sebebi quramyndaǵy efır maıynda jatyr. Aýyzdy sasytyp jaǵymsyz ıis shyǵaratyn da qasıeti bar. Sarymsaq kóne zamannan beri mádenı ósimdik retinde ósiriledi. Kóne Egıpettegi papırýstardaǵy jazýlarda sarymsaqtar jaıly málimetter bolǵan. Mysaly, áıgili pıramıdany salýshar sarymsaqty tamaq retinde paıdalanǵan. Sarymsaq jetispeı qalǵan kezde olar shý kótergen. Al ertedegi Rımdik ımperator Neron sarbazdardyń batyldyǵyn arttyrý úshin olarǵa sarymsaq jeýdi buıyrǵan.

Sarymsaq ósimdigi týraly
Sarymsaqtyń ónimi jer astynda ósedi. Jer qunarly ári jumsaq bolsa, sarymsaqtyń kólemi de úlken bolady. Sarymsaqtyń ónimi birneshe kishkene bólikshelerden (tilshelerden) turady. Olardyń sarymsaqtyń uryǵy retinde egedi.
Ósip turǵan kezinde japyraǵynan jebe tárizdi uryqtanǵan bóligi shyǵady. Ony maıǵa qýyrýǵa, tamaqqa qosýǵa bolady. Sol uryqtanǵan gúlin der kezinde sýyryp alyp tastaý qajet. Eger alynbasa, sarymsaq ósimdiginiń barlyq kúshi uryqtanýǵa ketedi de, jer astyndaǵy ónimi
damymaı, kishkentaı bolyp qalady.
2. 2 Sarymsaqtyń hımıalyq quramy
Sarymsaq ıisi jaǵymsyz bolǵanymen óte paıdaly. Ol jaıly joǵaryda az da bolsa jazdyq. Endi quramyna toqtalaıyq.
Sarymsaqtyń quramynda B jáne C tobyna jatatyn dárýmender, magnıı, fosfor, ıod, kálsı, hlor, temir, marganes, mys, kómirsýlar, A, V1, S, RR jáne taǵy da basqa mıkroelementter bar hımıalyq zat. Basym bóligi sýdan, kómirsýlardan, odan keıin, aqýyzdardan turady. Azdaǵan mólsherde maılar bolady. Solardyń biri — efır maıy. Sarymsaqtyń quramynda tabıǵı eki antıbıotık 15 túrli zıandy bakterıalardy qurtady eken. Sarymsaqtyń ózine tán ıisi ony kesken nemese ezgen kezde paıda bolatyn kúkirttiń enzımatıalyq qosylystarynyń ydyraýynan týyndaıdy. Sarymsaq bakterıaǵa qarsy qosylystarǵa, efırli maılarǵa sonymen qatar bos radıkaldardyń áreketterinen qorǵaıtyn totyqtyrǵyshtarǵa baı.
2. 2 Sarymsaqtyń bıologıalyq quramy
Sarymsaqtyń Ónimi jer astynda ósedi. Jer qunarly ári jumsaq bolsa, sarymsaqtyń kólemi de úlken bolady. Sarymsaqtyń ónimi birneshe kishkene bólshekterden(tilshelerden) turady. Olardyń sarymsaqtyń uryǵy retinde egedi.
Ósip turǵan kezinde japyraǵynan jebe tárizdi uryqtanǵan bóligi shyǵady. Ony maıǵa qýyrýǵa, tamaqqa qosýǵa bolady. Sol uryqtanǵan gúlin der kezinde sýyryp alyp tastaý qajet. Eger alynbasa, sarymsaq ósimdiginiń barlyq kúshi uryqtanýǵa ketedi de, jer astyndaǵy ónimi damymaı kishkentaı bolyp qalady.

Sarymsaq erteden - aq sýyq tıip aýyrǵa adamdarǵa em - dom jasaý úshin paıdalanyldy. Alaıda, ol kezde sarymsaqtyń aýrýǵa qarsy qalaı kúresetindigi belgisiz bolatyn. Sarymsaqtyń syryn Izraıldik Davıd Mırelman esimdi dáriger ashty.
Sondaǵysy, sarymsaq óziniń quramyndaǵy allısın hımıalyq qosylysynyń arqasynda adam boıyndaǵy aýrý týǵyzatyn zıandy mıkrobtardy óz boıyna jutyp alýǵa beıim eken.
Kún saıynǵy tamaqta 10 - 15 gr. sarymsaq jep turý densaýlyqqa paıdaly. Sarymsaq pıaz (jýa) sekildi aýyzqýysymen asqazan jarasyna zıanyn tıgizbeıdi. Osy qasıeti de ony pıazdan mańyzdyraq qylady.
Sarymsaq adam aǵzasyndaǵy zıandy maılardy eritedi, qan qysymyn tómendetedi.
Asqazan – ishek joldaryna, júrek, talma aýrýlaryna em. Mıkrobty boldyrmaıdy, jarany tez jazady, aýrýdy basady, ishekqurttardy joıady, qaqyryqty túsiredi.
Sarymsaq qandy tazalaıdy, ol tabıǵı antıbıotık bolyp tabylady.
Sarymsaq erteden - aq sýyq tıip aýyrǵa adamdarǵa em - dom jasaý úshin paıdalanyldy. Alaıda, ol kezde sarymsaqtyń aýrýǵa qarsy qalaı kúresetindigi belgisiz bolatyn. Sarymsaqtyń syryn Izraıldik Davıd Mırelman esimdi dáriger ashty.
Sondaǵysy, sarymsaq óziniń quramyndaǵy allısın hımıalyq qosylysynyń arqasynda adam boıyndaǵy aýrý týǵyzatyn zıandy mıkrobtardy óz boıyna jutyp alýǵa beıim eken.
Kún saıynǵy tamaqta 10 - 15 gr. sarymsaq jep turý densaýlyqqa paıdaly. Sarymsaq pıaz (jýa) sekildi aýyzqýysymen asqazan jarasyna zıanyn tıgizbeıdi. Osy qasıeti de ony pıazdan mańyzdyraq qylady.
Sarymsaq adam aǵzasyndaǵy zıandy maılardy eritedi, qan qysymyn tómendetedi.
Asqazan – ishek joldaryna, júrek, talma aýrýlaryna em. Mıkropty boldyrmaıdy, jarany tez jazady, aýrýdy basady, ishekqurttardy joıady, qaqyryqty túsiredi.
Sarymsaq qandy tazalaıdy, ol tabıǵı antıbıotık bolyp tabylady.

2. 4 Sarymsaqtyń paıdasy
Sarymsaqty álemniń kez - kelgen elinen kezdestire alasyz. Tamaq jasaý kezinde astyń dámin keltirý úshin paıdalanady.
Medısınada tabıǵı antıbıotık bolyp sanalady. Óıtkeni, sarymsaq vırýstarǵa qarsy jaqsy qorǵanys bolady. Kóptegen halyqtyń halyq medısınasynda mańyzdy rólge ıe ósimdiktiń
biri osy sarymsaq.
Ertedegi Grekter men Rımdikter: “Sarymsaq sarbazdarǵa batyldyq, ójettik beredi” dep sengen. Qytaıdaǵy halyq medısınasynda as qorytý joldary men tynys alý joldaryna qatysty aýrýlardy emdeýge jáne oba men tyrysqaq indetterinen qorǵaný úshin sarymsaq paıdalanyldy. Orys halqy
sarymsaqty ýdy ketirý úshin, jylan shaqqanda shıpa bolý úshin, juqpaly indetterden saqtaný úshin paıdalanǵan. Tipti, Qytaıda teri aýrýlaryn emdeý kezinde, revmatızm aýrýyna qarsy jáne
avıtamınozǵa qarsy paıdalanǵan eken.
Búginge deıin zerttegen ǵalymdardyń aıtýynsha, sarymsaqtyń quramynda tórt júzden asa paıdaly komponentter bar. Birqatar paıdalary mynalar:
Quramyndaǵy antıoksıdanttardyń jaǵymdy emdik qasıetteri mol. Qan qysymyn tómendetedi. Qabynýǵa qarsy. Perıferıalyq qan tamyrlardyń bitelýi men lastanýynyń, sondaı - aq mı isiginiń aldyn alady.
Imýnıtetti nyǵaıtady, organızmdi qorshaǵan ortanyń zıandy áserinen qorǵaıdy.
Aǵzadaǵy bakterıalardy óltiredi.
Asqazan - ishek joldaryna, júrek - talma aýrýlaryna em. Mıkrobty boldyrmaıdy, jarany tez jazady, aýrýdy basady, ishek qurttardy joıady, qaqyryqty túsiredi.
Avıtamınozǵa óte paıdaly. Onyń quramyndaǵy selen antıoksıdantty quramymen erekshelenedi.
Sarymsaq qandy tazalaıdy, ol tabıǵı antıbıotık bolyp tabylady. Ertede oba aýrýyna ushyraǵandardy emdeýge baratyn dárigerlerdiń sarymsaq salynǵan sýǵa batyrylǵan dákemen júzderin orap alýy osy sebepti dep bilinýde.
Sarymsaq sýyq tıgen aýrýlarǵa da taptyrmaıtyn em. Ol júıke júıesi buzylǵanda, zár joldaryn emdeýge, sondaı - aq organızmdi tazalaýǵa paıdalanylady.
Terige súıel, temiretki, syzdaýyq, qyshyma taǵy basqa jaralar shyqqanda da emge jaratady t. b.

2. 5 Qyzyqty málimetter.
Álem boıynsha sarymsaqty eń kóp eksporttaıtyn el — Qytaı. Jylyna 12 mıllıonnan astam tonna sarymsaqty shet elderge satady. Odan keıin Úndistan men Ońtústik Koreıa elderi. 2009 jyly shoshqa tumaýy órship turǵan kezde Qytaılyqtar arasynda “Sarymsaq shoshqa tumaýyna qarsy
qorǵan bolady” degen sóz tarap, eldegi sarymsaqtyń baǵasy 40 esege deıin qymbattaǵan.
Adamdar úshin paıdaly bolǵan sarymsaq ıtter men mysyqtar úshin ýly bolyp sanalady.
Masa shaqqan jerge sarymsaqtyń shyrynyn jaqsa, ol jerde zıandy zattar qalmaıdy.

Paıdaly keńester:
• Qatty sýyqtap qalǵan kezde sarymsaqty usaqtap týrap, ústine ystyq sý quıyp, sosyn sonyń býymen dem alý kerek.
• Tis aýyrǵan kezde sarymsaqty qabyǵynan arshyp alyp, sonymen tistiń qyzyl etin súredi.
• Súıel shyqqan jaǵdaıda, usaqtalǵan sarymsaqty azǵantaı balmen aralastyryp alyp, álgi jerge qalyńdap jaǵyp, tańyp tastaǵan jón.
• Radıkýlıt asqynyp ketken kezde sarymsaq pen qara shańbyrdy úkkishten ótkizip alyp, bir - birimen jaqsylap aralastyryp, belge tartady. Taǵy bir ádisi: usaqtalǵan sarymsaqty juqa dákege salyp, qashan qyzdyrǵansha, belge tartyp baılap qoıady. Sosyn onyń ornyna maı jaǵyp, jún matamen orap tastaıdy.
• Gıpertonıalyq aýrýlar kezinde qatarynan eki kún, 2 - 3 túıir sarymsaqty usaqtap týrap alyp, túnge qaraı jeıdi. Sosyn eki apta úzilis jasap baryp, osy prosedýrany taǵy birneshe ret qaıtalaıdy.
• Tumaýdyń aldyn alý nemese aýyra qalǵan jaǵdaıda emdeý úshin de kúnine 2 - 3 ret murynǵa sarymsaqtyń sýyn tamyzǵan jaqsy.

Qorytyndy:
Qoryta kelgende, ózi barmaqtaı bolǵanymen sarymsaqtyń emdik qasıeti mol. Naqty qandaı aýrýlarǵa em ekendigi búgingi kúni tolyq ashyldy. Bundaı jaıttardy Ardaqty Paıǵambarymyz Muhammed (s. a. s.) eshqandaı laboratorıada zertteý júrgizbeı - aq, ýaqıǵa súıene otyryp jetkizgen.«Sarymsaqty emge jaratyńyzdar, onda jetpis túrli em bar» deýi ári onyń búgingi kúni tolyqtaı dáleldenýi – Áz Elshiniń tek aqıqatty ǵana aıtqanyn uqtyrýda.