InfoHub Logo

Qazaqtyń ulttyq kıimderi
Maqsaty
Oqýshylarǵa qazaq halqynyń ulttyq kıimderiniń túrleri, paıdalaný jáne tutyný erekshelikteri týraly túsinik berý. Oqýshylardyń estetıkalyq talǵamyn arttyryp, ulttyq kıim tarıhyn zertteýge qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, oıyn, qıalyn, tilin damytý. Saýatty jazýǵa, durys sóıleýge, óz betimen jumys isteýge úıretý, sózdik qoryn damytý jáne qazaq tilinde erkin sóıleı bilý áreketterin jetildirý.

Mindetter
Bilimdilik: Oqýshylarǵa qazaq halqynyń ulttyq kıimderiniń túrleri, paıdalaný jáne tutyný erekshelikteri týraly túsinik berý.
Damytýshylyq: Oqýshylardyń estetıkalyq talǵamyn arttyryp, ulttyq kıim tarıhyn zertteýge qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, oıyn, qıalyn, tilin damytý. Saýatty jazýǵa, durys sóıleýge, óz betimen jumys isteýge úıretý, sózdik qoryn damytý jáne qazaq tilinde erkin sóıleı bilý áreketterin jetildirý.
Tárbıelik: Qazaq halqynyń salt - dástúrin syılaýǵa, qurmetteýge, maqtan etýge, órkendetýge tárbıeleý. Memlekettik tildi qurmetteýge, otansúıgishtikke, adamgershilikke, ádeptilikke tárbıeleý. Qazaq tili men ádebıeti, tarıhy, salt - dástúri men ónerine qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý.

Erlerdiń kıimderi
▪ Tymaq
▪ Shapan
▪ Etik
▪ Mási
▪ Taqıa
▪ Aıyr qalpaq
▪ Jarǵaq shalbar

Áıelderdiń ulttyq kıimderi
▪ Sáýkele – áıeldiń bas kıimi, ony uzatylǵan qyzdar jáne onyń janyna erip júretin qurbylar kıgen.
Sáýkeleniń negizgi bólikteri – táj, tóbe, qulaqbaý jáne artqy boıy. Sáýkeleniń tóbesi qıyq konýs tárizdi bolyp keledi. Onyń tóbesinde «Táj» dep atalatyn jartylaı dóńgelek aıdary bolady.
Ony asyl tas, altyn, kúmis, merýert, marjanmen órnektep, altyn jippen áshekeleıdi. Sáýkeleniń tóbesiniń bıiktigi eki súıem, keıde odan da bıik bolady. Sáýkeleni ólshep piship alyp, ishine astar, syrt jaǵyna bıdaı shúberek ustap jıi etip syrıdy.
Odan soń onyń syrtyn qamqa, dúrıa, torǵyn sıaqty asyl matamen tystaıdy.

▪ Mási
Aıaq kıimniń bir túri, ony bylǵarydan, shegirennen, quramnan tigedi. Másiniń syrtynan kebisnese (galosh) kıedi. Kóbinese másiniń qoıypty astarlanyp, kómkeriledi. Al ult aıy jalań qabat bolady. Ol taramyspen ishki jaǵynan jórmep nemese jara shanshyl óbistire tigý arqyly ultarylady. Etikshi mási tikkende eń aldymen másiniń basyn, qonyshyn juqa bylǵarydan, ultanyn qalyń bylǵarydan piship alady. Odan soń tigisin ishine qaratyp, basyn qondyrady. Osydan keıin másiniń qonyshyn tigedi. Másiniń qonyshyn qýsyrǵanda tigistiń arasyna jińishke syzyq salady.
Mási – ári jeńil, ári jumsaq aıaq kıim. Ol ásirese tazalyq úshin asa qolaıly. Sońǵy jyldary jergilikti kásiporyndar másini kóptep shyǵaratyn boldy. Aıaq kıimniń bul túrine degen suranys jyldan - jylǵa kóbeıe túsýde.

▪ Tymaq
Tymaq – mal, ań terisinen tigiletin qystyq bas kıim. Tórt saıly, bıik tóbeli, mol pishilgen mańdaıy, eki qulaǵy jáne jelkeni jotaǵa deıin jaýyp turatyn artqy etegi bolady. Tymaqtyń syrty dúrıa, shaǵı, púlish, barqyt, t. b. matamen tystalady.
Áıelderdiń kıimderi
Qamzol
Kóılek
Taqıa
Sáýkele
Jelek
Kımeshek
Jaýlyq

▪ Kóılek
Kóılek – áıelderge arnalǵan kıimniń bir túri (Qazaqstannyń keıbir aımaqtarynda erler jeıdesin de kóılek dep ataıdy). Qyzdar men áıelder kóılegin búrmeli, qos etek, tik etek, úsh etek, kóp qatarly degen birneshe túrge bóledi. Qos etek kóılek bir etektiń ústine bir qatpar etek qosylyp tigiledi. Kóp etek kóılekke eki, úsh etek qosyp tikken. Keń etekke eshteńe qospaı tigiledi. Tik etek, keń etekti kóılekti qart ájeler, búrmeli kóılekti kóbinde orta jastaǵy áıelder, qatarma, taspa júgirtken búrmeli, qos etek kóılekti jas kelinshekter men qyz balalar, etegi úsh qatpardan kóp qatarma qatparly kóılekti jańa túsken kelinshekter men boıjetken qyzdar kıedi. Eteginiń qatparyna saı jeńine de qatpar túsiriledi. Tana, shytyrma, jarmalarmen sándeledi. Kóılekter tigilgen matasynyń túrine, maqsatyna (kúndelikti kıiletin kóılek, jıyn - toıǵa arnalǵan «keshtik» kóılek, t. b.) baılanysty da bólinedi.

Qorytyndy
Qazaq halqynyń qol óneri kóne zamannan tarıhymen birge damyp, bite qaınasyp kele jatqan baı qazyna. Onyń bir ushyǵy týysqan Orta Azıa halyqtarynyń jáne orys halqynyń qol ónerimen de ushtasyp jatyr. Qol óneriniń basty bir salasy – kıim tigý. Erte zamannan kúni búginge deıin óziniń qadir - qasıetin joımaı, qol óneriniń ozyq úlgisi retinde ǵana emes, ári ásem, ári yńǵaılylyǵymen de paıdalanýdan qalmaı kele jatqan qazaqtyń ulttyq kıimderi áli de az emes. Olardyń keıbireýlerin eskiniń kózi qarttar kúndelikti kıip júrse, endi bireýlerin qyz uzatý, kelin túsirý toılarynda oıyn - saýyqqa paıdalanady (qalyńdyqqa sáýkele kıgizý), sondaı - aq kópshiligi teatrlardyń arnaýly tapsyrysy boıynsha tigilip júr. Almatydaǵy «Qazaqstan» dúkeninde, oblys ortalyqtarynda ulttyq kıimder (shapan, mási, bórik, qamzol t. b.) satylady. Qazaqtyń ulttyq kıimderi – Eýrazıa dalasyn qonys etken kóshpeli el qazaqtardyń basqa halyqtarǵa uqsamaıtyn kıim úlgileri tabıǵı erekshelikterimen kóshpeli tirshilikke sáıkes qalyptasty. Qazaqy kıimniń barsha symbaty men oıý - órneginde, árbir áshekeıinde halqymyzdyń tarıhynyń, oı - dúnıesiniń qaıtalanbas kórinisi bar. Ol – bizdiń ulttyq mádenıetimiz.
Qazaqtyń ulttyq kıimderi. júkteý