Qazaqtyń ulttyq oıyndary - halyqtyń mádenı murasy
Qyzylorda oblysy,
Qazaly aýdany, Qazaly aýyly
№100 orta mektebiniń kitaphanashysy
Tájıeva Altynaı Sháımerdenqyzy
Taqyryby: Qazaqtyń ulttyq oıyndary - halyqtyń mádenı murasy.
Maqsaty:
1. Bilimdilik: Ol oıyndar jasóspirimder men jastardyń bos ýaqytyn kóńildi ótkizýine, densaýlyqtaryn shyńdaı túsýine septigin tıgizýmen qatar, olardyń halqymyzdyń ádet - ǵuryptaryn, salt - sanasyn bilip óserlerine, tilin damytýǵa da járdemdesedi.
2. Tárbıelik: Oqýshylardy shapshańdyqqa, mergendikke, eptilikke, jyldamdyqqa ádeptilikke tárbıeleý.
3. Damytýshylyq: Oqýshylardyń oı órisin, tanym qabiletterin damytý.
Kórnekilikter: Kitap kórmesi, naqyl sózder, ınteraktıvti taqta.
Barysy:
1. Uıymdastyrý:
- oqýshylardy toptarǵa bólý
- top basshysyn saılaý
2. Negizgi bólim.
- muǵalimniń kirispe sóz
Bıyl biz el táýelsizdiginiń 20 jyldyǵyn merekeleımiz. Elbasy Jarlyǵymen 2011 jyl Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń 20 jyldyǵy dep jarıalandy. «Beıbitshilik pen jasampazdyqtyń 20 jyly» bıylǵy el mereıtoıynyń urany bolmaq. Táýelsizdik kúnin atap ótý kezdeısoq emes. 1991 jyldyń 16 jeltoqsan kúni Qazaqstannyń joǵary keńesi respýblıkanyń táýelsizdigi men egemendigi týraly Zań qabyldanǵan bolatyn. KSRO taraǵannan keıin Qazaqstan Sovettik Sosıalısik Respýblıkasy sońǵylardyń biri bolyp óz egemendigin aldy. Bul qujat táýelsiz memlekettiń konstıtýsıalyq - quqyqtyq negizin qalady jáne osy ýaqyttan bastap onyń jańa tarıhy bastaldy.
Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik táýelsizdigi jarıalandy – Zań qazaq ultynyń ózin - ózi bıleý quqyǵyn naqtylap berdi. Bizdiń memleket azamattardyń erkindigi men quqyǵy saqtalǵan azamattyq qoǵam qurýǵa nyq senimmen jol tartyp keledi.
Táýelsizdik tuǵyry ǵoı ul eldiń,
20 jasyń qutty bolsyn nur elim.
20 jylda shyqtyń talaı beleske,
Qazaqstan jasaı bershi gúl elim!
Osy ataýly merekege oraı «Táýelsizidktiń 20 shyńy - 20 juldyzdy kún» aıasynda mádenı mura baǵdarlamasyna sáıkes 5 – synyp oqýshylary arasynda «Qazaqtyń ulttyq oıyndary - halqymyzdyń mádenı asyl murasy» taqyrybynda saıys ótkizilgeli otyr.
Halqymyzdyń tarıhı - mádenı muralarynyń túrleri san alýan. Solardyń qaı - qaısysy da adamǵa, sonyń ıgiligine qyzmet etýge baǵyttalǵan.
Osyndaı asa qundy mádenı ıgilikterdiń biri - ult oıyndary. Búginde oıyndy halyq pedagogıkasynyń quramdy bir bóligi dep tegin aıtpasa kerek, adam balasy jasaǵan jeti keremettiń qataryna 8 - shi etip osy oıynnyń atalyp júrýi de jaıdan jaı emes.
Halqymyzdyń uly perzentteriniń biri, zamanymyzdyń asa kórnekti jazýshysy M. Áýezov: «Bizdiń halqymyzdyń ómir keshken - uzaq jyldarynda, ózderi qyzyqtaǵan alýan oıyn óneri bar ǵoı, oıyn degen, meniń túsinýimshe, kóńil kóterý, jurttyń kózin qýantyp, kóńilin shattandyrý ǵana emes, oıynnyń ózinshe bir erekshe maǵynalary bolǵan», - dep tegin aıtpasa kerek.
Ult oıyndary - ata - babamyzdan bizge jetken, ótken men búgingini baılanystyratyn baǵa jetpes baılyǵymyz, asyl qazynamyz. Sondyqtan ony úırenýdiń, kúndelikti turmysqa paıdalanýdyń zamanymyzǵa saı urpaq tárbıeleýge paıdasy orasan zor. Oıyn balanyń aldynan ómirdiń esigin ashyp, onyń shyǵarmashylyq qabiletin oıatyp, búkil ómirine ushtasa beredi.
V. N. Sýhomlınskııdiń sózimen aıtqanda: «Oıynsyz aqyl - oıdyń qalypty damýy da joq jáne bolýy da múmkin emes. Oıyn dúnıege qaraı ashylǵan úlken jaryq tereze ispetti, ol arqyly balanyń rýhanı sezimi jasampaz ómirimen ushtasyp, ózin qorshaǵan, dúnıe týraly túsinik alady. Oıyn degenimiz ushqyn, bilimge qumarlyq pen elikteýdiń mazdap janar oty». Mine, oıyn degenimiz tynysy keń, alysqa meńzeıtin, oıdan oıǵa jeteleıtin, adamǵa qıalymen qanat bitiretin osyndaı ǵajaıyp nárse, aqyl - oı jetekshisi, densaýlyq kepili, ómir tynysy demekpiz.
Qazaqtyń ulttyq oıyndary: Bes tas, Altybaqan, Toǵyzqumalaq, Teńge alý, Qyz qýý, Aýdaryspaq, Jamby atý, Asyq oınaý, Qol kúres, Aqsúıek t. b. sporttyq sıpatpen birge úlken tárbıelik mańyzǵa da ıe boldy.
Búgingi ótkizilgeli otyrǵan saıysymyzdyń týrlarymen tanys bolyńyzdar.
1. Tanystyrý (ár top ózderiniń atymen jáne top múshelerin
tanystyrý)
2. Jamby atý.
3. Aýdaryspaq
4. Ushty - ushty
5. Teńge alý
6. Asyq oıyny
7. Bilektesý (qol kúres)
8. Myrshym - myrshym
Manashyuly Tuıaqpaı jyrynda:
Balalarmen oınaıdy
Oınap júrip ol bala
Keýdege aqyl oılaıdy» - dep túıindeıdi.
Saıysqa qatysqaly otyrǵan 2 topty ortaǵa shaqyramyz. Búgingi ótkeli otyrǵan saıysymyzdy ádil baǵalaý úshin ádil qazylar alqasyn saılap alaıyq. 1. B. Karchalova - mektep dırektorynyń tárbıe jumysynyń oryn 2. A. Daýylova – qazaq tili pániniń muǵalimi.
3. A. Pshanova - tálimger.
1. «Tulpar» toby (ózderin tanystyrady)
2. «Qyran toby» (ózderin tanystyrady)
Saıysymyzdyń 2 - shi týry «Jamby atý»
Bul saıys mergender saıysy. Úlken toılarda arnaıy júlde taǵaıyndalyp ótkiziledi. Jambyny atyp túsirgen adam júldege ıe bolady. Úlken toılarda jaıaý nemese at ústinen syryq basyndaǵy teńgeni atyp túsirý. Oıynshy sadaq jebesin nysanaǵa ári tez dál tıgizý kerek. Bizdiń oıynshylarymyz ilýli turǵan teńgeni kózdep atady. Jebesi dál tıgen jaǵdaıda upaıǵa ıe bolady.
Júrgizýshi: Kelesi týrymyz «Aýdaryspaq» dep atalady. Óte kóne dáýirden kele jatqan qazaq halqynyń ult oıyndarynyń biri. «Aýdaryspaq» ol – qazaq halqynyń arasynda keńinen taraǵan oıyn. Atqa mingen eki jigit jekpe - jekke shyǵyp, birin - biri attan aýdaryp tastaýǵa tyrysady.
Eki toptan 4 oqýshy shyǵyp osy aýdaryspaq oıynyn kórsetedi. Qaı top jeńse sol topqa upaı qosylady.
Júrgizýshi: Saıysymyzdyń kelesi 4 - týry «Ushty - ushty» oıyny. Bastaýshy oǵan qatysýshylardy jańylystyrý úshin tez - tez ushatyn, ushpaıtyn zattardy aralastyryp aıtady. Shart boıynsha oınaýshylar ushatyn zattarǵa ǵana qolyn kóterýge tıisti. Olar ushpaıtyn zatqa qolyn kóterip qalsa, aıybyna óz ónerin kórsetedi. Al bizdiń oıynshylarymyz jańylyspaı ushatyn ǵana zatqa qol kótergen jaǵdaıda upaıǵa ıe bolady.
1 - topqa Ushty - ushty – tarǵaq ushty
Ushty - ushty – jarǵaq ushty
Ushty - ushty – úki ushty
Ushty - ushty – túlki ushty
Ushty - ushty – búırek ushty
Ushty - ushty – úırek ushty
2 - topqa. Ushty - ushty – kekilik ushty
Ushty - ushty – kekiliń ushty
Ushty - ushty – irkit ushty
Ushty - ushty – búrkit ushty
Ushty - ushty – ebelek ushty
Ushty - ushty – kóbelek ushty
Ushty - ushty – qyzǵysh ushty
Ushty - ushty – syzǵysh ushty
Ushty - ushty – tyrna ushty
Ushty - ushty – tyrma ushty
Oıynymyzdyń kelesi týry «Teńge alý»
Erteden kele jatqan qazaqtyń ulttyq oıyndarymyzdyń biri – «Teńge alý». Teńge ilý de at sportyna jatatyn oıynnyń biri. Teńge alý oıyny tegis jerde ótkiziledi. Jerde jatqan teńgeni atpen shaýyp kele jatyp ilip alý úshin úlken eptilikti, at qulaǵynda oınaıtyn shabandozdyq tájirıbeni talap etedi. Teńgeni jerden ilip alǵandarǵa báıge beriledi. Ertede úlkendigi aq toqymdaı kıizdiń ústinde 50, 20, 15 tıyndyq maıda aqshalardy salyp qoıatyn bolǵan. Sondaı kishirek zatty at ústinen eńkeıip kóterip áketetin adam jeńimpaz atanady.
Endi bizdiń saıyskerlerimiz sheńber ishinde turǵan teńgeni bir oqýshy, bir oqýshyny arqalaý arqyly tez júgirip baryp, shapshańdyqpen eptilikpen alýlary kerek. Eki toptan oqýshy ortaǵa shyǵady.
Júrgizýshi: Saıysymyzdyń kelesi 6 - týry «Asyq oıyny». Ulttyq oıyndary kóbinese ár halyqtyń áleýmettik - ekonomıkalyq jaǵdaılaryna, sharýashylyq múmkindikterine baılanysty qalyptasady. Asyq oıyndary ult oıyndarynyń ishindegi arǵydan kele jatqan kóneleriniń biri bolyp tabylady. Asyq oıyny balanyń jastaıynan júıke júıelerin shyńdap, olardy dáldikke, ustamdylyqqa, baısaldylyqqa tárbıeleıdi. Bul oıynnyń sharty bir top bala, jınalyp kelip, tegis jerge tórt buryshty syzyq syzady. Sol tórt buryshty ortasynan teń ekige bóledi. 1h1, 5m. Mólsherde. Asyq atatyn oryn belgileıdi.
Oıynshy asyqty dál tıgizip syzyqtan shyǵarsa, ony alady da, saqa túsken jerden qaıta atady. Eger onyń saqasy asyqqa tımeı ketse, asyqty kelesi oıynshy atady.
Al endi saıyskerlerimizben asyq atý oıynyn bastaımyz. Oqýshylarymyzǵa oıynnyń sharty túsinikti boldy. Ár top qansha asyq atyp alsa, sonsha upaıǵa ıe bolady.
Júrgizýshi: Saıysymyzdyń kelesi bólimi «Bilektesý» dep atalady. Bul oıyn kúsh synasý úshin oınalady. Bir stoldyń shetine qarama - qarsy otyrǵan eki oıynshy oń qoldarynyń shyntaǵyn stolǵa qoıady da, biriniń qolyn biri alaqandastyra myqtap ustaıdy. Sol jaqtaǵy qoldaryn árkim óziniń oń jaq qoltyǵyna tyǵyp alady. Osylaı ustasyp alǵan eki palýan, oıyn bastaýshy belgi berisimen, shyntaqtaryn sol orynynan qozǵamaı, qarsysyndaǵy palýannyń tireýli qolyn shalqasynan túsirýge umtylady. Bilegi taıyp jantaıǵan palýan jeńiledi. Bul bilek kúshiniń jetilýine kómektesedi.
Oıyndy ári qaraı jalǵastyrý úshin eki topty ortaǵa shaqyraıyq. Eki toptan bir - bir oıynshydan shyǵyp kúsh synasady. Barlyq oıynshy túgel qatysady.
Júrgizýshi: Saıysymyzdyń sońǵy týry «Myrshym - myrshym».
«myrshym - myrshym» oıyny óte erteden qalyptasyp kele jatqan, kóbinese oıyn - saýyq keshterde oınalatyn oıyn. Oıynshylar qanshalyqty kóp bolsa, oıyn sonshalyqty qyzyqty bolady. Oıynǵa qatysýshylardyń jas mólsherine qaramaı qatysa berýge bolady. Oıyn júrgizýshi oıynshylardy jaıǵasyp otyrǵannan keıin bir oıynshyny shyǵarady. Otyrǵan oıynshylardyń bireýiniń aýzyna tıyn salynady. Qalǵan oıynshylardyń aýyzdarynda esh nárse joq. Oıyn júrgizýshi aıtqan Myrym - myrym degen sózdi qaıtalaıdy. Oıynshynyń aýzynda tıyn bar ekenin tabý kerek. Bul oıynnyń negizgi maqsaty oqýshylardy baıqampazdyqqa, tapqyrlyqqa tárbıeleý.
Oqýshylarymyz osy oıyndy oınaý úshin ortaǵa 1 - shi topty shaqyramyz. Bizdiń oıynshylarymyz aýyzdaryna 2 túıir konfet salyp alyp myrym - myrym dep aıtyp otyrady. Kelesi toptan bir oqýshy shyǵyp qaı oqýshynyń aýzynda konfet bar ekenin tabýy kerek. Taýyp alsa upaı alady. Eki top kezekpen oıynǵa shyǵady
Táýelsiz toıǵa arnalǵan,
Búgingi báıge qandaı - dy!
Kim keledi eken aldyda,
Jarys pen júırik tańdaıdy.
Osy ótkizilip otyrǵan saıysymyzdyń baǵasyn berý úshin ádilqazy alqasyna sóz beremiz.
Máńgi toly qazaǵymnyń ǵumyry
San asyldyń ashylyp tur tuǵyry
Keshe ǵana kereksiz ǵyp tastaǵan
Ǵajap eken ádebi men ǵuryby
Búgingi Táýelsizdiktiń 20 jyldyǵyna oraı Mádenı mura baǵdarlamasynyń bir bóligi aıasynda ótkizilip otyrǵan «Qazaqtyń ulttyq oıyndary - halqymyzdyń mádenı asyl murasy» atty saıysymyzdy aıaqtaımyz.
Qazaly aýdany, Qazaly aýyly
№100 orta mektebiniń kitaphanashysy
Tájıeva Altynaı Sháımerdenqyzy
Taqyryby: Qazaqtyń ulttyq oıyndary - halyqtyń mádenı murasy.
Maqsaty:
1. Bilimdilik: Ol oıyndar jasóspirimder men jastardyń bos ýaqytyn kóńildi ótkizýine, densaýlyqtaryn shyńdaı túsýine septigin tıgizýmen qatar, olardyń halqymyzdyń ádet - ǵuryptaryn, salt - sanasyn bilip óserlerine, tilin damytýǵa da járdemdesedi.
2. Tárbıelik: Oqýshylardy shapshańdyqqa, mergendikke, eptilikke, jyldamdyqqa ádeptilikke tárbıeleý.
3. Damytýshylyq: Oqýshylardyń oı órisin, tanym qabiletterin damytý.
Kórnekilikter: Kitap kórmesi, naqyl sózder, ınteraktıvti taqta.
Barysy:
1. Uıymdastyrý:
- oqýshylardy toptarǵa bólý
- top basshysyn saılaý
2. Negizgi bólim.
- muǵalimniń kirispe sóz
Bıyl biz el táýelsizdiginiń 20 jyldyǵyn merekeleımiz. Elbasy Jarlyǵymen 2011 jyl Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń 20 jyldyǵy dep jarıalandy. «Beıbitshilik pen jasampazdyqtyń 20 jyly» bıylǵy el mereıtoıynyń urany bolmaq. Táýelsizdik kúnin atap ótý kezdeısoq emes. 1991 jyldyń 16 jeltoqsan kúni Qazaqstannyń joǵary keńesi respýblıkanyń táýelsizdigi men egemendigi týraly Zań qabyldanǵan bolatyn. KSRO taraǵannan keıin Qazaqstan Sovettik Sosıalısik Respýblıkasy sońǵylardyń biri bolyp óz egemendigin aldy. Bul qujat táýelsiz memlekettiń konstıtýsıalyq - quqyqtyq negizin qalady jáne osy ýaqyttan bastap onyń jańa tarıhy bastaldy.
Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik táýelsizdigi jarıalandy – Zań qazaq ultynyń ózin - ózi bıleý quqyǵyn naqtylap berdi. Bizdiń memleket azamattardyń erkindigi men quqyǵy saqtalǵan azamattyq qoǵam qurýǵa nyq senimmen jol tartyp keledi.
Táýelsizdik tuǵyry ǵoı ul eldiń,
20 jasyń qutty bolsyn nur elim.
20 jylda shyqtyń talaı beleske,
Qazaqstan jasaı bershi gúl elim!
Osy ataýly merekege oraı «Táýelsizidktiń 20 shyńy - 20 juldyzdy kún» aıasynda mádenı mura baǵdarlamasyna sáıkes 5 – synyp oqýshylary arasynda «Qazaqtyń ulttyq oıyndary - halqymyzdyń mádenı asyl murasy» taqyrybynda saıys ótkizilgeli otyr.
Halqymyzdyń tarıhı - mádenı muralarynyń túrleri san alýan. Solardyń qaı - qaısysy da adamǵa, sonyń ıgiligine qyzmet etýge baǵyttalǵan.
Osyndaı asa qundy mádenı ıgilikterdiń biri - ult oıyndary. Búginde oıyndy halyq pedagogıkasynyń quramdy bir bóligi dep tegin aıtpasa kerek, adam balasy jasaǵan jeti keremettiń qataryna 8 - shi etip osy oıynnyń atalyp júrýi de jaıdan jaı emes.
Halqymyzdyń uly perzentteriniń biri, zamanymyzdyń asa kórnekti jazýshysy M. Áýezov: «Bizdiń halqymyzdyń ómir keshken - uzaq jyldarynda, ózderi qyzyqtaǵan alýan oıyn óneri bar ǵoı, oıyn degen, meniń túsinýimshe, kóńil kóterý, jurttyń kózin qýantyp, kóńilin shattandyrý ǵana emes, oıynnyń ózinshe bir erekshe maǵynalary bolǵan», - dep tegin aıtpasa kerek.
Ult oıyndary - ata - babamyzdan bizge jetken, ótken men búgingini baılanystyratyn baǵa jetpes baılyǵymyz, asyl qazynamyz. Sondyqtan ony úırenýdiń, kúndelikti turmysqa paıdalanýdyń zamanymyzǵa saı urpaq tárbıeleýge paıdasy orasan zor. Oıyn balanyń aldynan ómirdiń esigin ashyp, onyń shyǵarmashylyq qabiletin oıatyp, búkil ómirine ushtasa beredi.
V. N. Sýhomlınskııdiń sózimen aıtqanda: «Oıynsyz aqyl - oıdyń qalypty damýy da joq jáne bolýy da múmkin emes. Oıyn dúnıege qaraı ashylǵan úlken jaryq tereze ispetti, ol arqyly balanyń rýhanı sezimi jasampaz ómirimen ushtasyp, ózin qorshaǵan, dúnıe týraly túsinik alady. Oıyn degenimiz ushqyn, bilimge qumarlyq pen elikteýdiń mazdap janar oty». Mine, oıyn degenimiz tynysy keń, alysqa meńzeıtin, oıdan oıǵa jeteleıtin, adamǵa qıalymen qanat bitiretin osyndaı ǵajaıyp nárse, aqyl - oı jetekshisi, densaýlyq kepili, ómir tynysy demekpiz.
Qazaqtyń ulttyq oıyndary: Bes tas, Altybaqan, Toǵyzqumalaq, Teńge alý, Qyz qýý, Aýdaryspaq, Jamby atý, Asyq oınaý, Qol kúres, Aqsúıek t. b. sporttyq sıpatpen birge úlken tárbıelik mańyzǵa da ıe boldy.
Búgingi ótkizilgeli otyrǵan saıysymyzdyń týrlarymen tanys bolyńyzdar.
1. Tanystyrý (ár top ózderiniń atymen jáne top múshelerin
tanystyrý)
2. Jamby atý.
3. Aýdaryspaq
4. Ushty - ushty
5. Teńge alý
6. Asyq oıyny
7. Bilektesý (qol kúres)
8. Myrshym - myrshym
Manashyuly Tuıaqpaı jyrynda:
Balalarmen oınaıdy
Oınap júrip ol bala
Keýdege aqyl oılaıdy» - dep túıindeıdi.
Saıysqa qatysqaly otyrǵan 2 topty ortaǵa shaqyramyz. Búgingi ótkeli otyrǵan saıysymyzdy ádil baǵalaý úshin ádil qazylar alqasyn saılap alaıyq. 1. B. Karchalova - mektep dırektorynyń tárbıe jumysynyń oryn 2. A. Daýylova – qazaq tili pániniń muǵalimi.
3. A. Pshanova - tálimger.
1. «Tulpar» toby (ózderin tanystyrady)
2. «Qyran toby» (ózderin tanystyrady)
Saıysymyzdyń 2 - shi týry «Jamby atý»
Bul saıys mergender saıysy. Úlken toılarda arnaıy júlde taǵaıyndalyp ótkiziledi. Jambyny atyp túsirgen adam júldege ıe bolady. Úlken toılarda jaıaý nemese at ústinen syryq basyndaǵy teńgeni atyp túsirý. Oıynshy sadaq jebesin nysanaǵa ári tez dál tıgizý kerek. Bizdiń oıynshylarymyz ilýli turǵan teńgeni kózdep atady. Jebesi dál tıgen jaǵdaıda upaıǵa ıe bolady.
Júrgizýshi: Kelesi týrymyz «Aýdaryspaq» dep atalady. Óte kóne dáýirden kele jatqan qazaq halqynyń ult oıyndarynyń biri. «Aýdaryspaq» ol – qazaq halqynyń arasynda keńinen taraǵan oıyn. Atqa mingen eki jigit jekpe - jekke shyǵyp, birin - biri attan aýdaryp tastaýǵa tyrysady.
Eki toptan 4 oqýshy shyǵyp osy aýdaryspaq oıynyn kórsetedi. Qaı top jeńse sol topqa upaı qosylady.
Júrgizýshi: Saıysymyzdyń kelesi 4 - týry «Ushty - ushty» oıyny. Bastaýshy oǵan qatysýshylardy jańylystyrý úshin tez - tez ushatyn, ushpaıtyn zattardy aralastyryp aıtady. Shart boıynsha oınaýshylar ushatyn zattarǵa ǵana qolyn kóterýge tıisti. Olar ushpaıtyn zatqa qolyn kóterip qalsa, aıybyna óz ónerin kórsetedi. Al bizdiń oıynshylarymyz jańylyspaı ushatyn ǵana zatqa qol kótergen jaǵdaıda upaıǵa ıe bolady.
1 - topqa Ushty - ushty – tarǵaq ushty
Ushty - ushty – jarǵaq ushty
Ushty - ushty – úki ushty
Ushty - ushty – túlki ushty
Ushty - ushty – búırek ushty
Ushty - ushty – úırek ushty
2 - topqa. Ushty - ushty – kekilik ushty
Ushty - ushty – kekiliń ushty
Ushty - ushty – irkit ushty
Ushty - ushty – búrkit ushty
Ushty - ushty – ebelek ushty
Ushty - ushty – kóbelek ushty
Ushty - ushty – qyzǵysh ushty
Ushty - ushty – syzǵysh ushty
Ushty - ushty – tyrna ushty
Ushty - ushty – tyrma ushty
Oıynymyzdyń kelesi týry «Teńge alý»
Erteden kele jatqan qazaqtyń ulttyq oıyndarymyzdyń biri – «Teńge alý». Teńge ilý de at sportyna jatatyn oıynnyń biri. Teńge alý oıyny tegis jerde ótkiziledi. Jerde jatqan teńgeni atpen shaýyp kele jatyp ilip alý úshin úlken eptilikti, at qulaǵynda oınaıtyn shabandozdyq tájirıbeni talap etedi. Teńgeni jerden ilip alǵandarǵa báıge beriledi. Ertede úlkendigi aq toqymdaı kıizdiń ústinde 50, 20, 15 tıyndyq maıda aqshalardy salyp qoıatyn bolǵan. Sondaı kishirek zatty at ústinen eńkeıip kóterip áketetin adam jeńimpaz atanady.
Endi bizdiń saıyskerlerimiz sheńber ishinde turǵan teńgeni bir oqýshy, bir oqýshyny arqalaý arqyly tez júgirip baryp, shapshańdyqpen eptilikpen alýlary kerek. Eki toptan oqýshy ortaǵa shyǵady.
Júrgizýshi: Saıysymyzdyń kelesi 6 - týry «Asyq oıyny». Ulttyq oıyndary kóbinese ár halyqtyń áleýmettik - ekonomıkalyq jaǵdaılaryna, sharýashylyq múmkindikterine baılanysty qalyptasady. Asyq oıyndary ult oıyndarynyń ishindegi arǵydan kele jatqan kóneleriniń biri bolyp tabylady. Asyq oıyny balanyń jastaıynan júıke júıelerin shyńdap, olardy dáldikke, ustamdylyqqa, baısaldylyqqa tárbıeleıdi. Bul oıynnyń sharty bir top bala, jınalyp kelip, tegis jerge tórt buryshty syzyq syzady. Sol tórt buryshty ortasynan teń ekige bóledi. 1h1, 5m. Mólsherde. Asyq atatyn oryn belgileıdi.
Oıynshy asyqty dál tıgizip syzyqtan shyǵarsa, ony alady da, saqa túsken jerden qaıta atady. Eger onyń saqasy asyqqa tımeı ketse, asyqty kelesi oıynshy atady.
Al endi saıyskerlerimizben asyq atý oıynyn bastaımyz. Oqýshylarymyzǵa oıynnyń sharty túsinikti boldy. Ár top qansha asyq atyp alsa, sonsha upaıǵa ıe bolady.
Júrgizýshi: Saıysymyzdyń kelesi bólimi «Bilektesý» dep atalady. Bul oıyn kúsh synasý úshin oınalady. Bir stoldyń shetine qarama - qarsy otyrǵan eki oıynshy oń qoldarynyń shyntaǵyn stolǵa qoıady da, biriniń qolyn biri alaqandastyra myqtap ustaıdy. Sol jaqtaǵy qoldaryn árkim óziniń oń jaq qoltyǵyna tyǵyp alady. Osylaı ustasyp alǵan eki palýan, oıyn bastaýshy belgi berisimen, shyntaqtaryn sol orynynan qozǵamaı, qarsysyndaǵy palýannyń tireýli qolyn shalqasynan túsirýge umtylady. Bilegi taıyp jantaıǵan palýan jeńiledi. Bul bilek kúshiniń jetilýine kómektesedi.
Oıyndy ári qaraı jalǵastyrý úshin eki topty ortaǵa shaqyraıyq. Eki toptan bir - bir oıynshydan shyǵyp kúsh synasady. Barlyq oıynshy túgel qatysady.
Júrgizýshi: Saıysymyzdyń sońǵy týry «Myrshym - myrshym».
«myrshym - myrshym» oıyny óte erteden qalyptasyp kele jatqan, kóbinese oıyn - saýyq keshterde oınalatyn oıyn. Oıynshylar qanshalyqty kóp bolsa, oıyn sonshalyqty qyzyqty bolady. Oıynǵa qatysýshylardyń jas mólsherine qaramaı qatysa berýge bolady. Oıyn júrgizýshi oıynshylardy jaıǵasyp otyrǵannan keıin bir oıynshyny shyǵarady. Otyrǵan oıynshylardyń bireýiniń aýzyna tıyn salynady. Qalǵan oıynshylardyń aýyzdarynda esh nárse joq. Oıyn júrgizýshi aıtqan Myrym - myrym degen sózdi qaıtalaıdy. Oıynshynyń aýzynda tıyn bar ekenin tabý kerek. Bul oıynnyń negizgi maqsaty oqýshylardy baıqampazdyqqa, tapqyrlyqqa tárbıeleý.
Oqýshylarymyz osy oıyndy oınaý úshin ortaǵa 1 - shi topty shaqyramyz. Bizdiń oıynshylarymyz aýyzdaryna 2 túıir konfet salyp alyp myrym - myrym dep aıtyp otyrady. Kelesi toptan bir oqýshy shyǵyp qaı oqýshynyń aýzynda konfet bar ekenin tabýy kerek. Taýyp alsa upaı alady. Eki top kezekpen oıynǵa shyǵady
Táýelsiz toıǵa arnalǵan,
Búgingi báıge qandaı - dy!
Kim keledi eken aldyda,
Jarys pen júırik tańdaıdy.
Osy ótkizilip otyrǵan saıysymyzdyń baǵasyn berý úshin ádilqazy alqasyna sóz beremiz.
Máńgi toly qazaǵymnyń ǵumyry
San asyldyń ashylyp tur tuǵyry
Keshe ǵana kereksiz ǵyp tastaǵan
Ǵajap eken ádebi men ǵuryby
Búgingi Táýelsizdiktiń 20 jyldyǵyna oraı Mádenı mura baǵdarlamasynyń bir bóligi aıasynda ótkizilip otyrǵan «Qazaqtyń ulttyq oıyndary - halqymyzdyń mádenı asyl murasy» atty saıysymyzdy aıaqtaımyz.
You Might Also Like
