InfoHub Logo

Soltústik Qazaqstan oblysy Shal aqyn aýdany
«Shal aqyn aýdanynyń Alqaaǵash negizgi mektebi» KMM
8-synyp oqýshysy Zeıkenova Sanıa
Jetekshisi: Jakına Gúlmıra Jolaýshyqyzy

«Sybaılas jemqorlyq» túsinigi (latynsha corruptio) — para berýdi, óziniń qyzmettik dárejesiniń laýazymdy tulǵasyn jeke baıý maqsatynda tikeleı paıdalaný degen maǵynany beredi.

Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl – árbir azamattyń mindeti.

Qazirgi kezde sybaılas  jemqorlyq  álemniń kez kelgen elinde onyń saıası damýyna baılanyssyz, onyń ishinde Qazaqstanda da, áleýmettik qubylys retinde ómirin jalǵastyryp keledi, ol tek aýqymdylyǵymen ǵana erekshelenedi. Sybaılas jemqorlyq áleýmettik-ekonomıkalyq damý úderisin, naryqtyq ekonomıkanyń qurylýyn, ınvestısıalar tartý prosesin tejeıdi. Demokratıalyq memlekettiń saıası jáne qoǵamdyq ınstıtýttaryna keri áserin tıgizedi, eldiń bolashaq damýyna eleýli qaýip tóndiredi. Qazaqstannyń memlekettik saıasatynyń negizgi basymdyqtarynyń biri sybaılas jemqorlyqpen kúres bolyp tabylady.

Stýdentterdiń sybaılas jemqorlyqqa qarsy kózqarastaryn qalyptastyrý maqsatynda ýnıversıtette turaqty túrde «Taza sesıa» shtaby jumys isteıdi. Shtab qyzmetiniń negizgi ıdeıasy jastarmen kezdesýler ótkizý jáne olarǵa jemqorlyqqa qarsy zańnamany, sybaılas jemqorlyq týraly uǵymdy túsindirý jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyldar boıynsha sharalardy jetildirý, stýdentter arasynda zańdylyq pen jemqorlyqqa qarsy tártip ornatý, sybaılas jemqorlyq qubylystaryna qarsy áreket ete bilýge tárbıeleý.

Jastardyń alǵan bilimderi olardy ómirde týyndaǵan kez kelgen jemqorlyq ataýlymen kezdestirmeıtindigine sengimiz keledi. 

Jastar sybaılas jemqorlyqqa qarsy!

Eldiń bolashaǵy – jas urpaqtyń qolynda!

Qazirgi zamanǵy álemde sybaılas jemqorlyqpen kúresýdi kúsheıtý jumysy úzdiksiz júrgizilýde jáne árdaıym jetildirilý ústinde. Álemde sybaılas jemqorlyqpen kúresý mehanızminiń barlyq elderge tıimdi bolatyn biregeı jınaǵy joq. Árbir memleket qoldanatyn sybaılas jemqorlyqpen kúresý ádisteriniń jıyntyǵy ózgeshe, ol eldiń saıası jáne ekonomıkalyq turaqtylyǵyna ǵana emes, sonymen qatar ádet-ǵurpy men salt-dástúrlerine, dinı ereksheligi men quqyqtyq mádenıet deńgeıine jáne aýmaǵy boıynsha alatyn jerine, halqynyń sany men ornalasý tyǵyzdyǵyna da baılanysty bolyp keledi.

Qazaqstanda ekonomıkany jandandyrý jáne aýqymdy áleýmettik  túrlendirý jaǵdaıynda memlekettiń sybaılas jemqorlyqqa qarsy baǵyttalǵan zamanaýı áleýmettik-ekonomıkalyq saıasatymen tyǵyz baılanysqan bútindeı strategıanyń qajettiligine anyq kóz jetkizildi.

Osyǵan baılanysty 2014 jyldyń 26 jeltoqsanynda Qazaqstan Respýblıkasynyń 2015-2025 jyldarǵa arnalǵan Sybaılas jemqorlyqqa qarsy jańa strategıasy bekitildi.  

Strategıanyń maqsaty memlekettiń sybaılas jemqorlyqqa qarsy saıasatynyń tıimdiligin arttyrý jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy qozǵalysqa kez-kelgen jemqorlyqtyń týyndaýyna «nóldik» tózimdilik tanytý atmosferasyn qurý jolyn qoldaný arqyly barlyq qoǵamdy tartý, sondaı-aq Qazaqstanda sybaılas jemqorlyq deńgeıin tómendetý bolyp tabylady.

Strategıamen belgilengen sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyldyń basty baǵyttary mynadaı:

● memlekettik qyzmet salasynda sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyldar qoldaný;

● qoǵamdyq baqylaý ınstıtýttaryn engizý;

● memlekettik syńaıly jáne jeke menshik sektorlarynda sybaılas jemqorlyqqa qarsy áreket jasaý;

● quqyq qorǵaý jáne sot organdarynda sybaılas jemqorlyqtyń aldyn alý;

● sybaılas jemqorlyqqa qarsy mádenıet deńgeıin qalyptastyrý;

●  sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl máselesi boıynsha halyqaralyq yntymaqtastyqty damytý.

Osy baǵyttar sheńberinde «sybaılas jemqorlyq» uǵymyn qaıta qarastyrýǵa jáne jemqorlyq quqyqbuzýshylyqtar arasyna naqty shek qoıýǵa, memleket tirshiligine azamattyq baqylaý júıesin qurý jáne engizýge múmkindik beretin, sondaı-aq azamattardyń kópshilik aqparatqa erkin ruqsat alýyn qamtamasyz etetin «Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyldar týraly», «Qoǵamdyq baqylaý týraly», «Kópshilik aqparatqa ruqsat týraly» jańa zańdary  daıyndalyp, qabyldanatyn bolady.

Sybaılastyq jemqorlyqpen kúres mynalardyń negizinde júzege asyrylady:

● zań men sot aldynda bári tepe-teń;

● memlekettik organdar qyzmetin naqty quqyqtyq retteýmen (reglamentteýmen) qamtamasyz etý, atalmysh qyzmettiń zańdylyǵy men jarıalylyǵy, oǵan memlekettik jáne qoǵamdyq baqylaý jasaý;

● jeke jáne zańdy tulǵalardyń, sondaı-aq memlekettiń áleýmettik-ekonomıkalyq, saıası-quqyqtyq, uıymdastyrý-basqarý júıeleriniń quqyqtary men zańdy múddelerin qorǵaý basymdylyǵy;

●  jeke jáne zańdy tulǵalardyń buzylǵan quqyqtary men zańdy múddelerin qaıta qalpyna keltirý, sybaılas jemqorlyq quqyq buzýshylyqtyń zıandy zardaptaryn joıý jáne aldyn alý;

● sybaılas jemqorlyq quqyq buzýshylarmen kúresýge járdemdesken azamattardyń jeke qaýipsizdigin jáne olardy yntalandyrýdy qamtamasyz etý;

● memlekettiń memlekettik qyzmetti oryndaýǵa ýákiletti jáne oǵan teńestirilgen tulǵalardyń quqyqtary men zańdy múddelerin qorǵaýy, atalmysh tulǵalar men olardyń otbasylarynyń laıyqty ómir súrýleri úshin bul tulǵalarǵa eńbekaqy (aqshalaı qoldaý) men jeńildikter taǵaıyndaý;

● jeke jáne zańdy tulǵalardyń kásipkerlik qyzmetterin memlekettik retteýdi júzege asyratyn tulǵalardyń ókilettikterin delegırleýdi boldyrmaý, sondaı-aq olarǵa baqylaý men qadaǵalaý júrgizý.

Sybaılas jemqorlyq quqyq buzýshylyqtardy jáne sybaılas jemqorlyqqa jaǵdaı týǵyzatyn quqyq buzýshylyqtardy jasaǵany úshin tártiptik jaza qoldaný merzimderi:

1. Memlekettik mindetterdi atqarýǵa ýákiletti adam nemese oǵan teńestirilgen adam sybaılas jemqorlyqpen quqyq buzýshylyqtar nemese sybaılas jemqorlyqqa jaǵdaı týǵyzatyn quqyq buzýshylyqtar jasaǵan jaǵdaıda tártiptik jaza teris qylyq anyqtalǵan kúnnen bastap úsh aıdan keshiktirilmeı belgilenedi jáne jazany teris qylyq jasalǵan kúnnen bastap bir jyldan keshiktirip qoldanýǵa bolmaıdy.

2. Qylmystyq is qozǵaýdan bas tartqan ne qylmystyq isti qysqartqan jaǵdaıda, biraq memlekettik mindetter atqarýǵa ýákiletti adamnyń ne oǵan teńestirilgen adamnyń áreketterinde sybaılas jemqorlyq ákimshilik quqyq buzýshylyq nemese tártiptik teris qylyq belgileri bolǵan kezde jaza qylmystyq is qozǵaýdan bas tartý ne ony qysqartý týraly sheshim qabyldanǵan kúnnen bastap úsh aıdan keshiktirilmeı qoldanylýy múmkin.

Bizdiń el - TMD elderiniń ishindegi sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres týraly arnaıy zań qabyldaǵan birinshi jáne birden-bir memleket. Memlekettik organdardyń osy baǵyttaǵy jumystarynyń nysandylyǵy men tıimdiligi, sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres máseleleri Elbasynyń jeke baqylaýynda turǵandyǵyna negizdelgen. Sybaılas jemqorlyqtyń ózekti máseleleri, onyń paıda bolýy, onymen kúres júrgizýdiń qylmystyq-quqyqtyq quraldary qyzý pikir talastaryn týǵyzý ústinde. Sybaılas jemqorlyq qylmystary sıaqty qoǵamǵa qaýipti is-áreketter memleketimizdiń basqarý júıesindegi sáıkesti býyndardy tunshyqtyryp, olardyń qalypty, zańdy qyzmet jasaýyna kedergi keltiredi. Al, is júzinde birqalypty durys qyzmet atqaratyn memlekettik organdardyń qyzmeti ǵana qoǵamnyń ekonomıkalyq damýyna, onyń músheleriniń quqyqtary men bostandyqtaryn qamtamasyz etýge qabiletti. Osyǵan oraı memlekettik basqarý júıesin qorǵaý, oǵan qylmystyq qol suǵýdy boldyrmaý eń mańyzdy másele bolyp tabylady. Óıtkeni memlekettik apparat qoǵamdy basqarý júıesiniń qajettiligi, basqarý júıesindegi ár túrli prosesterdiń retteýshisi bolyp tabylady. Jalpy sybaılas jemqorlyqpen kúresý jeke adamdardyń nemese jekelegen toptyń ǵana emes memlekettik organdardyń, memlekettik qyzmetkerlerdiń, tutastaı qoǵamnyń basty mindeti men boryshy. Osyny shynaıy oryndaý úshin árbir laýazym ıesi óziniń jan-dúnıesin udaıy taza, adal ustaýy tıis. Sonda ǵana olar qarapaıym halyqtyń senimin aqtap, qoǵamnyń tejeýsiz damýyna úles qosqan bolar edi.

Álbette, sybaılas jemqorlyqtyq máseleni birden sheshispeısiń. Biraq bul jerde toqtap qalýǵa da bolmaıdy. Sybaılas jemqorlyqqa qarsy saıasat shyn mánisinde, bólek para alýshylarǵa qarsy kúreske qaraǵanda álde qaıda keń. Qylmystyq qýdalaý nemese zańnamany jetildirý sharalarymen ǵana jaǵdaıdy ózgertýge bolmaıtyny oılandyrady. Aýrýdy, onyń sebepterine áser etý arqyly ǵana jazasyń. Kerisinshe jaǵdaıda, biz biryńǵaı onyń nyshandaryn alýǵa dýsharmyz. Osy kúreste eń bastysy, qoǵamdyq ınstıtýttarmen maksımaldy qyzmet istegen kezde ǵana tabysqa sene alamyz.

---