InfoHub Logo

Qylqobyz jasaý tehnologıasy
9 synyp
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: Oqýshylardy qylqobyz aspabyn jasaý tehnologıasynyń ádisimen tanystyryp, buıym jasap úıretý.
2. Tárbıelik: Oqýshylardy uqyptylyqqa, iskerlikke, tazalyqqa, adamgershilikke, izgilikke baýlý, dostyqqa tárbıeleý.
3. Damytýshylyq: Oqýshylardyń dúnıetanymdaryn keńeıtý, qaýipsizdik erejesin tıimdi paıdalaný arqyly qylqobyz jasaý tehnologıasymen durys jumys jasaý qabiletin damytý.
Sabaqtyń tıpi: jańa sabaqty túsindirý sabaǵy.
Sabaqtyń túri: dástúrli sabaq.
Sabaqtyń ádis - tásili: túsindirme, praktıkalyq, baıandaý, suraq - jaýap.
Sabaqtyń tıpi: aralas sabaq.
Pánaralyq baılanys: fızıka, matematıka, syzý
Sabaqqa qoldanylatyn strategıalyq ádister: Interaktıvti ádister, STO tehnologıasynyń ádis - tásilderi
Kórnekiligi: slaıdtar, ınteraktıvti taqta, beınerolık, syzba, plakattar, sýretter
Quraldary: ara, qashaý, egeý, zimpara t. b.
Paıdalanǵan ádebıet: «Tehnologıa»(Er balalarǵa arnalǵan oqýlyq), E. Ermılova, N. Adamqulov, I. Tovchenık, Almaty, «Mektep»

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi: 1. Oqýshylarmen amandasý, túgendeý.
2. Synyp tazalyǵyn tekserý.
3. Oqýshylardyń zeıinderin sabaqqa aýdarý

II. Ótken sabaqty qaıtalaý. Úı tapsyrmasyn tekserý
Dombyra jasaý tehnologıasy (oqýshy ózi jasaǵan buıymyn tanystyrý)
Jeke oqýshymen jumys (zertteý jumysy)

III. Úı tapsyrmasyn bekitý
Sýretpen jumys (suraq jaýap arqyly oqýshylardyń ótken taqyrypty qalaı meńgergenin anyqtaý).
1. Dombyranyń qurylysyna túsinikteme berińder, árbir elementtiń atqaratyn kyzmetin jiktep aıtyńdar.
2. Dombyra túrleriniń aıyrmashylyǵy nede?
3. Ertede dombyrany neden jasaǵan? (Shaıyry az qaraǵaıdan)
1. Dombyranyń jalpy uzyndyǵy - 640 mm
2. Shanaq bóliginiń ólshemi - 340 mm
3. Moınynyń uzyndyǵy - 420 mm
4. Alaqanynyń uzyndyǵy - 60 mm

III. Jańa sabaqqa daıyndyq:
1. Sabaqtyń taqyrybyn taqtaǵa jazý.
2. Sabaq maqsatyn túsindirý.
3. Jańa taqyrypty túsindirý

IV. Jańa sabaq.
Qylqobyz jasaý tehnologıasy.
Qylqobyz — qazaqtyń shanaǵyn tizege súıep qoıyp, 40 - qa tarta attyń uzyn qyly kerilgen ysqyshymen tartylatyn eki shekti óte kóne saz aspaby. Qylqobyz atalýy da osydan bolar. Qobyz úniniń tómendep qaıta joǵarylap dybys shyǵarýy — shekterine saýsaqtyń ushyn ǵana tıgizip, sál ǵana basyp shertip, kerilgen qyldy ysqyshpen úıkep ysqylap tartý arqyly ysqyshty aspapqa «ilip qoıǵandaı» etip kóldeneń ustap ysqylap súıkep - súıkep kósep - kósep jibergende flajoletti obertondy qoıý - qoshqyl sazdy muńly bolyp shyǵady.
Bireýler ony qus daýsyna uqsatady: « — Onyń daýsy aspaptyń shegin attyń jalynan kerilgen qyldan tartylǵan espe ysqyshpen úıkelegende aqqýdyń únine uqsas daýys shyǵady» — deıdi (P. Pallas). Endi bireýler qobyz únin adam daýsyna uqsatady (B. Sarybaev) ashshy, zarly, óksikti ún shyǵarady degen de pikir aıtady. Qobyzdyń 4000 jyldyq tarıhy bar. Qylqobyzdy halqymyz kıeli aspap retinde qasterleıdi. Qazaq qobyzdyń úni shyqqan jerge jyn - shaıtan jolamaıdy dep yrymdaıdy.
Onyń negizi tutas aǵashtan shabylǵan. Qobyzdyń úlkendi - kishili ár alýan túrleri bolady. Jaqsy qobyzdardyń kólemi úlken bolǵan, sonymen qatar shanaq ishine, moınyna, basyna qobyz únine erekshe ún qosyp turý úshin metaldan jasalǵan ártúrli syldyrmaqtar, jez qońyraýshalar ilinip bezendirilgen. Qara qobyzdyń shanaǵy dóńgelek ne qos dóńgelek bop keledi, beti ashyq etip jasalady. Shanaqtyń tómengi jaǵynan uzynsha qorapsha oıylyp, onyń betine serkeniń ne túıeniń shıkileı óńdelgen terileri tartylady. Ysqyshy jińishke ımek aǵashtan, eki ishegi azdap esilip óńdelgen jylqynyń quıryq qylynyń birneshe talshyqtarynan jasalady.
Klasıkalyq qobyz mýzykasynyń aty ańyzǵa aınalǵan eń sońǵy has sheberi HİH ǵasyr ortasynda dúnıege kelgen Yqylas Dúkenuly.
Qara qobyzdyń tamasha úlgilerin Almatydaǵy Yqylas atyndaǵy saz aspaptar murajaıynan tamashalaýǵa bolady. XIX ǵasyrdyń sońynda Jetisý óńirinen tabylǵan bul qobyzdyń ereksheligi — onyń tym úlkendigi. Onyń uzyndyǵy — 96 sm, shanaǵynyń dıametri — 40 sm. Bul qobyzdyń aty — "nar qobyz". Kópshilik arasynda kezdesetin qobyzdar budan eki esege jýyq kishi bolǵan.
Bul kúnde zerttelip, óńdelgen qobyz túrleri toǵyzdan asady. Olardyń jalpy pishini sýretterde kádesyılyq túrinde kórsetilgen. Al 1 - sýrette beınelengen qyl qobyzdyń naqtyly jalpy uzyndyǵy — 670 mm, shanaǵynyń dıametri 60 mm shamasynda, shanaqtyń jalpy jalpaqtyǵy — 180 mm. Búl sýrette qobyzdyń eki oıshyqty nusqasy kórsetilgen.

Qobyz negizgi on bólikten turady: alaqan, qulaqtary, qyldary, moıny, shanaǵy, kónteri, kindik tıek, bastyrma tıek, túp tıek, ilgek.
Qobyz alaqanynyń uzyndyǵy — 90 mm, al jalpaqtyǵy 60 — 70 mm - ge deıin. Moınynyń uzyndyǵy — 220 mm, al shanaqtyń uzyndyǵy — 160 mm. Al kónteri tartylǵan qobyz túbiniń uzyndyǵy — 200 mm. Búl ólshemder kúı oınaýǵa arnalǵan qobyzǵa laıyq. Jalǵyz oqýshy búl qobyzdy 20 saǵattyń ishinde jasaı alady.
2 - sýrette qobyzdyń syrtqy beınesi men ólshem birlikteri, onyń árbir kesindileriniń qalyńdyǵy kórsetilgen.

Qyzyǵýshylyqty oıatý kezeńi.
Interaktıvti taqtanyń kómegimen qylqobyz aspaby týraly beınerolık kórsetý.
Qylqobyzdyń dombyradan qandaı aıyrmashylyǵy bar?
Ne kórdińder, ne qyzyqtyrdy?
Saramandyq jumysyna daıyndalý.

Aǵashty qolmen kezindegi qaýipsizdik erejeleri
Jaraqat alý sebepteri durys emes saımandardy qoldanýdan nemese qural - saımandardy durys paıdalana almaýdan bolýy múmkin.

Jumysqa deıin:
1. Jumys kıimińdi kıin (fartýk, halat)
2. Jumysqa qajetti qural - saımandaryńdy túgeldep, muqıat tekser.
3. Jumys ornyńdy, saımandaryńdy erejege saı ornalastyr. Jumys ornynda artyq eshqandaı zat qoıma.

Jumys kezińde:
1. Daıyndamany verstakqa myqtap bekit.
2. Ár amaldy ózine tıisti saımanmen atqar. Saımandardyń qaıralǵan ári jarylmaǵan bolsyn.
3. Nusqaý karta boıynsha ár amaldardy ózine tıisti quraldardy paıdalanyp atqar.
4. Jumys ornyńdy árdaıym tazalap otyr.
5. Jumys kezińde ár nársege alańdama.
6. Qural - saımanyń búlinse mindetti túrde aýystyryp al.

Jumystan keıin:
1. Jasap jatqan buıymyńdy, materıaldardy kezekshige nemese muǵalimge tapsyr.
2. Jumys ornyńdy retke keltir. Qolmen sypyrýǵa, aýyzben úrleýge bolmaıdy. Verstaktyń qysqysh qoraptardyń arasyn 2 - 5mm etip qoı.
3. Ózińdi retke keltir.
4. Sheberhanadan muǵalimniń ruqsatymen shyq.
Saramandyq jumys
Jeke
Jumys kıimin kıý: fartýk, jeńqap
Jumysqa qajet materıaldar: aǵash óńdeýge qajetti quraldar
Jumystyń maqsaty: qazaq halqynyń dástúrli mýzykalyq aspaby – qylqobyz jónindegi bilimderin bekitý; is júzinde qylqobyzdyń maketin jasaý ádisterimen tanystyrý; syzbany oryndaý kezinde sımmetrıany saqtaýǵa úıretý; daǵdylar men sheberlikterdi damytý; shyǵarmashylyq belsendilikti qalyptastyrý.
1. Qaýipsizdik tehnıkasy jónindegi aǵymdaǵy nusqama ótkizý jáne buıymdy jasaý qandaı rettilikpen oryndalatynyn túsindirý.
2. Qylqobyz aspabyn tehnologıalyq karta boıynsha daıyndaý.
3. Aldyn ala qurastyrylǵan, tehnologıalyq karta boıynsha qylqobyz aspabynyń kez kelgen túrin jasaýdy usyný.

V. Jańa sabaqty bekitý
«Paıymdaý suraqtary»ádisi: Sabaq sońynda muǵalim oqýshylardy oı - tolǵanys jasaýǵa ıtermeleıtin suraqtar qoıady: Sabaqta ne mańyzdy boldy, ne qyzyq boldy, jańadan ne bildińder, ne úırendińder t. s. s. Bir suraqqa birneshe oqýshy jaýap berýi múmkin.

Qylqobyz aspabyna anyqtama ber? (Qazaq halqynyń eki ishekti kóne mýzykalyq aspaby)
Qobyzdyń qansha túri bar? Olardyń árqaısysynyń ózindik erekshelikterine toqtalyńdar.
Qobyzdyń jalpy uzyndyǵy? (670 mm)
Qobyz neshe bólikterden turady?(10 )
Qobyzdyń shanaǵynyń dıametri (60 mm)
Qobyz aspabyn oqýshy neshe saǵat ishinde jasap shyǵa alady? (20)
HİH ǵasyrdyń sońynda Jetisý óńirinen tabylǵan qobyz? (Nar qobyz)
Vİ. Baǵalaý

Vİİ. Úıge tapsyrma berý
«Úıge tapsyrmany taldaý» tásili: Muǵalim oqýshylarmen birge bir suraqty taldaıdy: jańa materıaldy jaqsy túsiný úshin úı tapsyrmasy qandaı bolýy kerek?
Qobyzdyń negizgi ólshemderinen tys, alaqannyń, shanaqtyń pishinin jóne qalyńdyǵyn ózgertýge bolady ma? Qobyzdy ázirleýdiń ártúrli ádisterin syzbaǵa túsirińder. Osy berilgen málimetterge óz oılaryńdy qosa otyryp, "Qazaǵymnyń kıeli qobyzy" atty baıandama daıyndańdar.
Qylqobyz aspabyn ajarlap shyǵý, gýashpen órnekti sýret salý nemese qabyrshaqtan oıý.