Sheshendik sózder
Sheshendik sózder
Sabaqtyń maqsaty:
a) oqýshylarǵa sheshendik sózder týraly jalpy maǵlumat berý, sheshendik sózderdiń qazirgi kezdegi túrlerimen, bı, sheshen babalarymyzdyń ósıet, aqyl, naqyl sózderimen tanystyrý;
á) oqýshylardyń top aldynda mánerli, kórkem sóıleý tilin qalyptastyrý, óz oıyn ashyq, erkin jetkize bilýge daǵdylandyrý, til baılyǵyn, sózdik qoryn molaıtý;
b) elin, jerin súıýge, ana tiline janashyr bolýǵa baýlý, ómirde adal, eńbekqor, mádenıetti bolýǵa tárbıeleý;
Sabaqtyń túri: jańa sabaq
Sabaqtyń ótilý tásili: pikirtalas
Sabaqtyń ótilý ádisteri: túrtip alý, toptastyrý, túsindirý
Pánaralyq baılanys: tarıh, qazaq tili
Kórnekiligi: slaıd, keste, portretter
Sabaqtyń barysy:
İ Uıymdastyrý
a) amandasý;
á) oqýshylardy túgeldeý;
b) oqýshylardyń búgingi mindetterimen tanystyrý:
1. jaqtaýshylar
2. dattaýshylar
3. hatshy
4. bilgirler
5. tóreshiler
İİ Jańa sabaq.
- Búgin biz erekshe sabaq ótkeli otyrmyz. Qazir sender sabaqta emes pikirtalas, debat alańynda otyrmyz dep oılańdar. Qalaı oılaısyńdar, debat degen ne? Pikirtalas degende kóz aldaryna ne elesteıdi? ( jaqtaýshy, dattaýshy toptar, pikirsaıys, sóz talas t. b)
- Iá, durys aıtasyńdar. Al osyndaı topta, kóptiń aldyna shyǵyp sóıleý úshin sóıleýshi qandaı bolý kerek? ( sózge sheshen, tapqyr, aqyldy bolý kerek )
- Búgingi bizdiń óteıin dep otyrǵan taqyrybymyz da sol sheshendik sózderge arnalmaq.
Sheshendik sózder – belgili bir oqıǵaǵa baılanysty tapqyrlyqpen, kórkem tilmen aıtylǵan jáne ony jurtshylyq qabyldap, elge taraǵan belgili, úlgili oılar, tujyrymdar. Sheshendik óner aıtys - tartysta damıtyn bolǵandyqtan, el taǵdyry talqylanatyn parlament saraılary, sot zaldary sheshendik ónerdiń ejelgi mektebi bolyp sanalady.
Erte zamandaǵy álemge áıgili Afına shesheni Demosfen men Rım shesheni Sıseron áýeli advokat, keıin parlament músheleri bolǵan. HİH - HHǵ. ǵ orys sheshenderi A. I. Ýrýsov, A. F. Konı, F. N. Plevako zań qyzmetkerleri bolǵan eken. Sol sıaqty, qazaq sheshenderi Álibekuly Tóle bı, Keldibekuly Qazybek, Baıbekuly Áıteke, Syrym Datuly t. b – qaýym ishindegi daý - janjaldardy rettep, el basqarý isine aralasqan. Sheshender – erdiń qunyn eki aýyz sózben bitiretin, jaýlasqan eldiń arasyna bitim aıtatyn, kúlgendi jylatatyn, jylaǵandy jubatatyn danalyq sózder ıesi.
Sóz qudireti týraly Bóltirik sheshen: « Sózden tátti nárse joq. Sózden ashshy nárse joq. Sózińdi tilińe bıletpe, aqylyńa bılet» degen. Sheshendik ónerdiń qıyndyǵy týraly Buqar jyraý:
... Kósh bastaý qıyn emes –
Qonatyn jerde sý bar.
Qol bastaý qıyn emes –
Shabatyn jerde jaý bar.
Sharshy topta sóz bastaý qıyn –
Sheshimin tappas daý bar,- dep tegin aıtpasa kerek.
Qazaqtyń dástúrli sheshendik ónerin mynadaı 3 topqa bólemiz:
1) Sheshendik tolǵaý – halyqtyń fılosofıalyq kózqarasyn kórsetedi.
2) Sheshendik arnaý – adamdar arasyndaǵy qarym - qatynasty bildiredi.
3) Sheshendik daý – daýly máselelerdi retteýde aıtylady.
Sheshendik sózderdi jınap, zertteýshilerdiń biri akademık, ǵalym V. V. Radlov: «Qazaqtar... múdirmeı, kidirmeı, erekshe ekpinmen sóıleıdi. Oıyn dál, aıqyn uǵyndyra alady» degen. Al qazaqtardyń arasynda sheshendik sózderdi alǵash jınap, jarıalaǵan – Y. Altynsarın bolsa, ǵylymı turǵyda zerttep, jınaǵan – M. Áýezov.
İİİ Sabaqty bekitý
1. Qazirgi kezdegi sheshendik óner týraly bizge bilgirler toby ǵylymı aqparattardy paıdalanyp túsindiredi.
2. «Kóp sóz – kómir, az sóz – altyn» degen maqaldyń maǵynasyn ashý. Jaqtaýshylar toby maqalda aıtylǵan oımen kelisedi. Dattaýshylar toby maqalda aıtylǵan oımen kelispeıdi.
3. Tóreshiler toby jaqtaýshylar toby men dattaýshylar toby daıyn bolǵansha sóz ónerine qatysty biletin maqal - mátelder taýyp otyrady. Sosyn eki toptyń aıtqan mańyzdy pikirlerin túrtip alyp, sarapqa salady.
4. Hatshy Búgingi sabaqta aıtylǵan nárselerdi túgel túrtip alyp otyrady.
Dáptermen jumys
«Meniń oıymsha...» Móńke bıdiń jaýaby: Alys – aqyl, jaqyn – ashý.
Qymbat – saýap, arzan – kúná.
Ońaı – aqyl aıtý, qıyn – oryndaý.
- Al senderdiń oılaryńsha alys ne, jaqyn ne, qymbat ne, arzan ne, ońaı ne, qıyn ne?
Sheshenge qoıylatyn negizgi talaptar:
• tildik qabilet
• bilimdilik
• shynshyldyq
• sóıleıtin máselesin anyq bilý
• jınaqylyq
• ańǵarympazdyq
İÚ Sabaqty qorytyndylaý
Taqtadaǵy aǵashtyń sýreti arqyly túsindirý.
1. Mynaý – aǵashtyń túbiri. Sheshendiktiń tamyry tereńde jatyr. Sonymen, qandaı sheshenderdi bilesińder? (Qazybek bı, Áıteke bı, Tóle bı, Abaı t. b )
2. Mynaý - aǵashtyń dińi. Sheshendiktiń dińi myqty bolý úshin biz ne isteýimiz kerek? (Kóp oqý, tárbıeli, aqyldy, tapqyr, sózge sheshen bolýymyz kerek)
3. Mynaý – aǵashtyń jemisi. Sheshendiktiń jemisin biz qaı ýaqytta kóremiz. (Aıtylǵan sóz sanamyzǵa jetkende)
Ú Baǵalaý. Oqýshylar ózderin baǵalaý paraqshasy arqyly baǵalaıdy.
Úİ. Úıge tapsyrma: 1) Sheshendik sózder týraly oqý;
2) « Egerde men Elbasy bolsam...» (esse jazý)
Sabaqtyń maqsaty:
a) oqýshylarǵa sheshendik sózder týraly jalpy maǵlumat berý, sheshendik sózderdiń qazirgi kezdegi túrlerimen, bı, sheshen babalarymyzdyń ósıet, aqyl, naqyl sózderimen tanystyrý;
á) oqýshylardyń top aldynda mánerli, kórkem sóıleý tilin qalyptastyrý, óz oıyn ashyq, erkin jetkize bilýge daǵdylandyrý, til baılyǵyn, sózdik qoryn molaıtý;
b) elin, jerin súıýge, ana tiline janashyr bolýǵa baýlý, ómirde adal, eńbekqor, mádenıetti bolýǵa tárbıeleý;
Sabaqtyń túri: jańa sabaq
Sabaqtyń ótilý tásili: pikirtalas
Sabaqtyń ótilý ádisteri: túrtip alý, toptastyrý, túsindirý
Pánaralyq baılanys: tarıh, qazaq tili
Kórnekiligi: slaıd, keste, portretter
Sabaqtyń barysy:
İ Uıymdastyrý
a) amandasý;
á) oqýshylardy túgeldeý;
b) oqýshylardyń búgingi mindetterimen tanystyrý:
1. jaqtaýshylar
2. dattaýshylar
3. hatshy
4. bilgirler
5. tóreshiler
İİ Jańa sabaq.
- Búgin biz erekshe sabaq ótkeli otyrmyz. Qazir sender sabaqta emes pikirtalas, debat alańynda otyrmyz dep oılańdar. Qalaı oılaısyńdar, debat degen ne? Pikirtalas degende kóz aldaryna ne elesteıdi? ( jaqtaýshy, dattaýshy toptar, pikirsaıys, sóz talas t. b)
- Iá, durys aıtasyńdar. Al osyndaı topta, kóptiń aldyna shyǵyp sóıleý úshin sóıleýshi qandaı bolý kerek? ( sózge sheshen, tapqyr, aqyldy bolý kerek )
- Búgingi bizdiń óteıin dep otyrǵan taqyrybymyz da sol sheshendik sózderge arnalmaq.
Sheshendik sózder – belgili bir oqıǵaǵa baılanysty tapqyrlyqpen, kórkem tilmen aıtylǵan jáne ony jurtshylyq qabyldap, elge taraǵan belgili, úlgili oılar, tujyrymdar. Sheshendik óner aıtys - tartysta damıtyn bolǵandyqtan, el taǵdyry talqylanatyn parlament saraılary, sot zaldary sheshendik ónerdiń ejelgi mektebi bolyp sanalady.
Erte zamandaǵy álemge áıgili Afına shesheni Demosfen men Rım shesheni Sıseron áýeli advokat, keıin parlament músheleri bolǵan. HİH - HHǵ. ǵ orys sheshenderi A. I. Ýrýsov, A. F. Konı, F. N. Plevako zań qyzmetkerleri bolǵan eken. Sol sıaqty, qazaq sheshenderi Álibekuly Tóle bı, Keldibekuly Qazybek, Baıbekuly Áıteke, Syrym Datuly t. b – qaýym ishindegi daý - janjaldardy rettep, el basqarý isine aralasqan. Sheshender – erdiń qunyn eki aýyz sózben bitiretin, jaýlasqan eldiń arasyna bitim aıtatyn, kúlgendi jylatatyn, jylaǵandy jubatatyn danalyq sózder ıesi.
Sóz qudireti týraly Bóltirik sheshen: « Sózden tátti nárse joq. Sózden ashshy nárse joq. Sózińdi tilińe bıletpe, aqylyńa bılet» degen. Sheshendik ónerdiń qıyndyǵy týraly Buqar jyraý:
... Kósh bastaý qıyn emes –
Qonatyn jerde sý bar.
Qol bastaý qıyn emes –
Shabatyn jerde jaý bar.
Sharshy topta sóz bastaý qıyn –
Sheshimin tappas daý bar,- dep tegin aıtpasa kerek.
Qazaqtyń dástúrli sheshendik ónerin mynadaı 3 topqa bólemiz:
1) Sheshendik tolǵaý – halyqtyń fılosofıalyq kózqarasyn kórsetedi.
2) Sheshendik arnaý – adamdar arasyndaǵy qarym - qatynasty bildiredi.
3) Sheshendik daý – daýly máselelerdi retteýde aıtylady.
Sheshendik sózderdi jınap, zertteýshilerdiń biri akademık, ǵalym V. V. Radlov: «Qazaqtar... múdirmeı, kidirmeı, erekshe ekpinmen sóıleıdi. Oıyn dál, aıqyn uǵyndyra alady» degen. Al qazaqtardyń arasynda sheshendik sózderdi alǵash jınap, jarıalaǵan – Y. Altynsarın bolsa, ǵylymı turǵyda zerttep, jınaǵan – M. Áýezov.
İİİ Sabaqty bekitý
1. Qazirgi kezdegi sheshendik óner týraly bizge bilgirler toby ǵylymı aqparattardy paıdalanyp túsindiredi.
2. «Kóp sóz – kómir, az sóz – altyn» degen maqaldyń maǵynasyn ashý. Jaqtaýshylar toby maqalda aıtylǵan oımen kelisedi. Dattaýshylar toby maqalda aıtylǵan oımen kelispeıdi.
3. Tóreshiler toby jaqtaýshylar toby men dattaýshylar toby daıyn bolǵansha sóz ónerine qatysty biletin maqal - mátelder taýyp otyrady. Sosyn eki toptyń aıtqan mańyzdy pikirlerin túrtip alyp, sarapqa salady.
4. Hatshy Búgingi sabaqta aıtylǵan nárselerdi túgel túrtip alyp otyrady.
Dáptermen jumys
«Meniń oıymsha...» Móńke bıdiń jaýaby: Alys – aqyl, jaqyn – ashý.
Qymbat – saýap, arzan – kúná.
Ońaı – aqyl aıtý, qıyn – oryndaý.
- Al senderdiń oılaryńsha alys ne, jaqyn ne, qymbat ne, arzan ne, ońaı ne, qıyn ne?
Sheshenge qoıylatyn negizgi talaptar:
• tildik qabilet
• bilimdilik
• shynshyldyq
• sóıleıtin máselesin anyq bilý
• jınaqylyq
• ańǵarympazdyq
İÚ Sabaqty qorytyndylaý
Taqtadaǵy aǵashtyń sýreti arqyly túsindirý.
1. Mynaý – aǵashtyń túbiri. Sheshendiktiń tamyry tereńde jatyr. Sonymen, qandaı sheshenderdi bilesińder? (Qazybek bı, Áıteke bı, Tóle bı, Abaı t. b )
2. Mynaý - aǵashtyń dińi. Sheshendiktiń dińi myqty bolý úshin biz ne isteýimiz kerek? (Kóp oqý, tárbıeli, aqyldy, tapqyr, sózge sheshen bolýymyz kerek)
3. Mynaý – aǵashtyń jemisi. Sheshendiktiń jemisin biz qaı ýaqytta kóremiz. (Aıtylǵan sóz sanamyzǵa jetkende)
Ú Baǵalaý. Oqýshylar ózderin baǵalaý paraqshasy arqyly baǵalaıdy.
Úİ. Úıge tapsyrma: 1) Sheshendik sózder týraly oqý;
2) « Egerde men Elbasy bolsam...» (esse jazý)
You Might Also Like
-
Uıymdastyrylǵan oqý qyzmetiniń tehnologıalyq kartasyİ kishi top «Tabıǵat aıasynda».
