InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: § 15. Qola dáýiriniń qonystary
Sabaqtyń maqsaty:
• Bilimdilik: Qola dáýiri, onyń adamzat tarıhyndaǵy mańyzy, qola dáýiriniń mádenıet eskertkishteri, onyń erekshelikteri týraly bilim berý.
• Damytýshylyq: Qola dáýiriniń adamzat balasynyń basynan keshirgen tarıhı kezeńdegi orny jóninde, qola týraly túsinikteri men onyń basqa metaldardan artyqshylyǵy pen ereksheligin ashyp kórsete bilý, kartanyń kómegimen qola dáýiriniń Qazaqstan aýmaǵyndaǵy aımaqtaryn anyqtaı bilý qabiletterin damytý.
• Tárbıelik: Adamzat damýyndaǵy uly jetistikterdiń eńbektiń arkasynda kelgendigin aıta otyryp, oqýshylardy eńbekti súıýge, adamgershilikke tárbıeleý. Qazaq jeriniń tarıhy adamzat tarıhynyń quramdas bóligi ekenin uǵyný.
Sabaqtyń túri: aralas
Ádisi: baıandaý
Pánaralyq baılanys: geografıa
Kórnekilik:
1.«Ejelgi Qazaqstan» kartasy.
2. Jergilikti ólketaný murajaıyndaǵy qola dáýiriniń eskertkishteri.
3. Tas betine túrli sýretter salynǵan qola dáýiri adamdarynyń rýhanı mádenıeti týraly túsinik beretin sýretteri.

Sabaqtyń barysy I. Uıymdastyrý kezeńi.
II. Úı tapsyrmasy.
Úı tapsyrmasyn paragraftyń sońyndaǵy myna suraq - tapsyrmalardyń kómegimen birneshe oqýshydan jeke - jeke surap shyǵamyn.
1. Ejelgi tas dáýirinde qorshaǵan orta, tabıǵat qandaı boldy?
2. Orta tas dáýirinde qandaı ań aýlaıtyn quraldar shyqty?
3. Mezolıt dáýirinde qandaı ózgerister oryn aldy?
4. Mezolıt ańshylary qandaı jetistikterge jetti?
5. Jańa tas dáýirinde qandaı iri jańalyqtar boldy?

Jańa taqyryptyń jospary:
1. Qola dáýiri.
2. Qola dáýiriniń ereksheligi.
3. Qola dáýiri (myq) mádenıeti.
4. Eskertkishteri.
Tas dáýirinen keıingi iri dáýir qola dáýiri dep atalady Ol b. z. b. II — I myńjyldyqty qamtıdy. Odan keıin kolanyń mystan aıyrmashylyǵyn ashyp kórsetemin. Qola mys pen qalaıynyń qosyndysy. Budan keıingi ýaqyttarda adamdardyń negizgi sharýashylyq qural saımandary negizinen qoladan jasala bastaǵanyn, ony ıgerýdi adamdar qalaı úırengeni jóninde qyzyqty etip áńgimelep berýge bolady. Eýrazıanyń dalaly aımaqtarynda qolany ıgerý isi erekshe qarqynmen damydy. Qola dáýirinde rýlyq qatynastar birjola ydyrap, arnaıy sharýashylyqpen aınalysatyn taıpalyq birlestikter paıda boldy. Odan keıin qola dáýirindegi ereksheligin myna keste túrinde ashyp kórsetemin.
Qola dáýiriniń ereksheligi
• Tústi metaldar men altyndy ıgerý
• Kóshpeli mal sharýashylyǵynyń paıda bolýy
• Teseli eginshiliktiń paıda bolýy
Andron (myq) mádenıeti taqyrypshasyn oqýshylarǵa kezek - kezek oqytamyn, al qalǵan oqýshylar onyń mazmunyn túsindiredi. Oqýshylardyń Andron mádenıeti týraly túsinigin eske jaqsy saqtaýy úshin myna tómendegi tirek syzbany paıdalanamyz.
• Myq
• Ortalyq Qazaqstan
• Buǵyly
• Achınsk
Andron mádenıeti
• Kent arıı, týr, qıan
• 150 - jýsh qabir 30 - ǵa jýyq qonys
• eginshilik
• mal sharýashylyǵy
Qola dáýiriniń eskertkishteri Qazaqstannyń soltústik, ortalyq jáne batysynan tabylǵan. Solardyń negizgileri Alekseevka, Uralysaı, Tastybúlaq, Tamǵaly, Petrovqa, Besbaı, Alǵabas, Belasar, Buǵyly, Qanaı, Beǵazy - Dándibaı mádenıetteri. Oqýshylarǵa qosymsha málimet retinde Beǵazy - Dándibaı mádenıeti týraly áńgimelep aıtyp beremin.
A. X. Margýlan. Begazy - Dandybaevskaıa kýltýra Qentralnogo Kazahstana. Alma - Ata, 1979; Ǵulama tulǵa, taǵdyr, taǵylym(ÁlkeıMargrlan týraly estelikmaqalalar). Pavlodar, 2004.
Jańa taqyrypty meńgerýdiń kelesi satysy sabakta ótken jańa sózder boıynsha jumys: aldyn ala úıden daıyndap jazyp ákelgen teseli eginshilik, Andron mádenıeti, petroglıfter degen sózder jazylǵan plakatty taqtaǵa iledi. Taqyrypty oqýshylar qalaı meńgergendigin tekserý úshin tómendegi suraqtardy qoıamyn. Oqýshylar suraqtyń jaýabyn jyldam berýi tıis.
1. Qola dáýiri qaı kezeńdi qamtıdy?
2. Qola qalaı alynady?
3. Qola dáýiriniń úsh ereksheligin aıtyp berińder
4. Qola dáýiriniń iri mádenıeti nelikten Andron nemese myq mádenıeti dep atalady?
5. Qola dáýirinde Qazaqstan turǵyndaryn qalaı ataǵan?
6. Qola dáýiriniń eskertkishteri eń kóp shoǵyrlanǵan óńir?
7. Qazaq jerin qola dáýirinde mekendegen taıpalar qan - daı tildik topqa jatqan?
9. Qola dáýirinde eginshiliktiń qandaı túri paıda boldy?
10. Qola dáýiriniń eskertkishi Beǵazy - Dándibaı mádenıetin ashqan kórnekti ǵalymdy ata.

Úıge tapsyrma. 15 - paragrafty oqyp, sońyndaǵy suraq - tapsyrmalar boıynsha daıyndalyp kelý. Qola dáýiriniń eńbek quraldarynyń sýretin ózderiniń oıynsha salyp kelip, áńgimelep aıtyp berý.