InfoHub Logo

Qońqa bıdiń jasynan jaýǵa birge attanyp jylqy alysqan, daýǵa birge túsip olja tabysqan Jylankóz degen dosy bolypty. Ekeýi eki aýyldyń adamy bolǵanyna qaramastan, bir anadan týǵandaı tatý ósipti. Qońqa qartaıyp, jetpisten asqan shaǵynda:

— Qoı, men sol dosymdy bir kórip qaıtaıyn. Jasymda birge júrgen joldasym edi ǵoı, amandyq-esendik aıtysaıyn. Dosym áldi bolsa, saýyn bıe, júk artatyn túıe surap alaıyn, — dep jolǵa shyǵady. Jol ústinde bir bala kezdesedi. Jón surasa ol da Jylankózdiń aýylyna bara jatyr eken.

Olar júrip kele jatyp sáske tús kezinde kóp jylqyny kóredi. Jylqynyń kóptigi sonshalyq — kishi besinge deıin shetine shyǵa almaıdy. Sonda jolserik bala:

— Ata, mynaý jylqy qandaı baıdyń jylqysy boldy eken? Bilesiz be? — dep suraıdy. oǵan Qońqa bı:

— Qaraǵym, bul nysapsyz degen baıdyń jylqysy, —  deıdi.

— Nysapsyz degen qandaı baı?

— Balam, aıtaıyn. Nysapsyz degen osy maldy jıa bergen, ósire bergen, kóbeıte bergen. Bul nasharǵa, kedeıge qaıyrymy joq, at maıyn bermeıtin baıdyń maly.

Ekeýi odan ári júrip kele jatady. Kenet jalpaq dalada jaıqalyp ósip turǵan qalyń eginniń ústinen túsedi.

— Oıpyrmaı, ata, mynaý qandaı adamnyń egini boldy eken? Kóz jaýyn alyp jaıqalyp tur ǵoı. Mynaý bir baıdyń egini-aý! — deıdi bala.

— Á, shyraǵym, bul qaıyrsyz degen baıdyń egini.

— Qaıyrsyz degen baı ma? Qaı el bolady, ata?

— O, shyraǵym, ony aıtaıyn. Baı bir ózi pálen adam jaldap osynsha jerdi aıdatty. Arzanǵa jumys istetip, eńbegin bir jedi. Endi egindi bireýdiń eńbegimen oryp, qyrmanǵa salady. Bastyryp qambaǵa quıdy. Munyń bárin ózi istemeıdi, bireýge istettirdi. Sonan soń elde astyq bolmaı qalǵan jyly qymbatqa satady. Ózi jan qınamaı úıde maı shaınap jatady. Endigi jyly taǵy egedi. Endi eki ese adam jaldaıdy.
Jyldan-jylǵa osylaı kete beredi, odan jurtqa paıda joq. El ashyqqanda qymbatqa satady. Munyń qaıyrsyz bolatyn sebebi — osy. Túsinip al, balam.

— Túsindim, ata!

Ekeýi kele jatsa bir jerde kóp adam jınalyp, kór qazyp jatyr eken.

— O, balam, — deıdi Qońqa bı, — anaý jınalǵan top adam kimder? Kóziń jetik qoı, qarashy? — deıdi.

Bala qaraıdy:

— Ata, ólgen adamdy qoıǵaly kór qazyp jatqan kisiler kórinedi.

— Endeshe, sen baryp bilip qaıt. Kómetinderi ólgen adam ba eken, tiri adam ba eken, sony suraǵyn.

Bala shapty da ketti. Baryp kór qazyp jatqandarǵa sálem berdi.

— Sizderdiń jerleıtinderińiz ólgen adam ba, tiri adam ba?

Kisi ólip, jany kúıip turǵandardyń bireýi:

— Ne dep bylshyldaıdy mynaý? — deıdi, ekinshisi kelip qamshymen basynan salyp jiberedi.

— Ittiń balasy, ne ottap tursyń?!

Bozbalalardyń eki-úsheýi jabyla ketip edi, bir qarıalaý kisi:

— Toqtańdar! — deıdi aıqaılap. — Áýeli jón suralyq. Qaıdan kele jatqan bala eken, bileıik.

Bala jón aıtady.

— Balam, sen ne dediń?

— Men kómip jatqandaryńyz óli adam ba, tiri adam ba dedim.

— Qaraǵym, osy sózdi óziń aıtyp tursyń ba, joq basqa bireý aıtqyzdy ma saǵan?

— Qasymda úlken kisi bar edi. Sol kisiniń atqosshysy edim. Meni osylaı surap kel dep jiberip edi.

— Apyrm-aı, muny suraǵan qarıa tegin adam emes eken-aý! Qoı, balany urmańdar, jigitter. Munda bir mán bar. Sol qarıany bireýdiń baryp shaqyryp kelińder.

Eki jigit qýyp jetip, sálem berip:

— Aqsaqal, bir qadirli adamymyz qaıtys bolyp, sony qoıyp jatyr edik. İlgeriniń joly, ólikke Quran oqyp attanyńyz, — deıdi. Qońqa bı:

— Á, onda bolsa, jaraıdy, — dep atynyń basyn buryp keledi. Ólikti qoıyp bolǵan soń, kópshilik:

— Aqsaqal, alystan kele jatyr ekensiz. Ózińiz de bir qadirli kisi kórinesiz. Bul kisi de qadirli adamymyzdyń biri edi. Myna balany bizge jibergen ekensiz. Bala shaýyp keldi de bizden:

— Qoıyp jatqan ólikterińiz ólgen ólik pe, bolmasa tiri ólik pe? — dedi. Sony kórip shydaı almaı osynda tentek boz balalarymyz qol kóterdi. Baladan munyń qalaı dep suradyq, «óziń be, joq, saǵan bireý úıretti me» dep edi, «sol kisi sura dedi» dep shynyn aıtty.

— Á, durys.

— Sizden suraıtynymyz, muny qalaı aıttyńyz? Bul óli ólik pe, joq tiri ólik pe degenińizdi túsindirińiz?

— Á, ony durys suraısyńdar. Tiri ólik pe degenim —  artynda ózindeı bolatyn bala-shaǵasy bar ma, as-sý beretin mal-jany bar ma degenim. Al óli ólik pe degenim — ózindeı bop ósetin artynda bala-shaǵasy joq bolsa, munyń aty shyn ólik, shyraqtarym. Osynyń qaısysy ekenin bilgim kelip edi. Bul ólik osynyń qaısysy?

— Ýá, ata, artynda balasy bar, as-sýyna jaraıtyn mal-jany bar, dáýletti kisi.

— Aýylǵa júrińizder, meıman bolyńyzdar, — deıdi kópshilik.

— Shyraqtarym, maǵan aýylǵa qonýǵa bolmaıdy. Men túzdiń adamymyn, — deıdi Qońqa qart. Jolda kele jatyp bala:

— Ata, túzdiń adamymyn degenińiz qalaı? — dep suraıdy.

— Qaraǵym, óziń ańǵarympaz, adal bala ekensiń. Seniń atyń kim?

— Atym — Tóle, ata!

— Tóle, qaraǵym, túzdiń adamymyn degenim — kópshiliktiń, halyqtyń adamymyn degenim. Bata bereıin, seni túzde kezdestirip, serik boldym. Men sekildi seniń de ómiriń túzde ótsin, túzdiń adamy bol, balam, — dep betin sıpaıdy qart.

Tóle eseıgen soń jol ústinde jolyqqan Qońqa qartty únemi qurmetpen eske alyp, ózine ustaz tutqan eken.

---