Qorqyt ata kitaby
Qazaq ádebıeti 9 synyp
Taqyryby: «Qorqyt ata kitaby»
Maqsaty:
1. «Qorqyt ata kitabynyń» tarıhılyǵyn, kórkemdik ereksheligin tanytý, bilimdi damyta otyryp, tanymdyq qabiletin arttyrý.
2. Áńgimelerin taldaý arqyly ózindik jumys isteýge mashyqtaý, shyǵarmashylyqpen jumysqa jeteleý.
2. Elin, jerin súıýge, jamandyq pen jaqsylyq shegin aıyra bilge tárbıeleý.
Sabaq túri: aralas sabaq
Ádis - tásil: mánerlep oqý, taldaý, salystyrý, izdendirý, taldaý
Pánaralyq baılanys: qazaq tili, mýzyka, tarıh
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, aýdıo dısk, Qorqyt ata portreti, naqyl sózder.
Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
İİİ. Jańa sabaq.
Oı shaqyrý.
Oqýshylarǵa Qorqyttyń «Qobyz» kúıin tyńdatamyn.
Taqtada qobyzdyń sýreti kórsetiledi.
Oılaryńa eń birinshi qandaı oı keledi?
Jaqsy, osy qobyz degen mýzykalyq aspapty alǵash ret jasaǵan Qorqyt atanyń kitaby týraly áńgimelesemiz.
Olaı bolsa búgingi sabaǵymyzdyń taqyryby: Qorqyt ata kitaby.
Sabaqtyń maqsat - mindetterimen tanystyrý
Qorqyt ata – VIII ǵasyrda Syrdarıa ózeniniń boıynda burynǵy Jankent qalasy mańynda ómir súrgen batyr, ataqty aqyn, asqan kúıshi.
Qorqyt – túrkilerdiń oǵyz ulysynan shyqqan asqan sáýegeı, baqsy, kúıshilik, jyraýlyq ónerdiń atasy. Ol kisiniń mazary Qarmaqshy stansasynan 18 shaqyrymdaı jerde tur.
Ol týraly kóptegen ańyzdar saqtalǵan. El aýzyndaǵy ańyzdarda Qorqyt ata máńgi ólmeıtin ómir izdeýshi, máńgilik ómir úshin kúresker retinde aıtylady. Biraq ol ómiriniń sońynda ólmeıtin nárse joq eken degen pikirge keledi. Endi Qorqyt ata máńgilik ómirdi qobyz sarynynan izdeıdi eken. Uly kúıshige ózi izdegen máńgilik ómir onyń ónerinde sıaqty kórinedi. Ol kúılerin tollassyz tartyp, dúnıeden ótedi. Ózi ólgenmen, artynda kúıleri, ulaǵatty sózderi qalady. Al ádebıet tarıhynda derekti túrde Qorqyt ata kitaby bar.
Qobyz aspabyn alǵash jasap, tartqan adam deıdi. Jıyrma jasqa jetkende, tús kórip, túsindegi aq kıimdi kisi: «Qyryqtan artyq ómir súrmeısin», - degen soń, naǵashylary syılaǵan jelmaıaǵa minip alyp, ólmeıtin jer izdeıdi. Qaıda barsa da, aldynan jer qazyp jatqan adamdar shyǵady. «Bul ne?» - dep surasa, olar: «Bul Qorqyttyń kóri», - dep jaýap beredi. Jan saqtaýǵa jer qalmaǵan soń, Syr sýynyń ústine kilemin tósep, ańyratyp qobyz tartady. Onyń janyn alýǵa kelgen ajal kúıdiń áserinen nege kelgenin umytyp, turyp qalady. Qorqyt qalǵyp ketken kezde ǵana qaıraq jylan bolyp kelip shyǵady.
Qorqyt babanyń «Ushardyń ulýy», «Aqqý», «Kilem jaıǵan», «Jelmaıa», «Áýpbaı», «Bashpaı», «Qobyz» t. b. on shaqty kúıin qobyzshylar saqtap qalǵan. Qorqytty ajaldan qutqarǵan qobyzy bolǵandyqtan, keıingi baqsylar aýrýdy qobyzben emdeıtin bolǵan.
Qoryta aıtqanda jyrlar HÚ ǵasyrda qara sózben hatqa túsken. Kitapta on eki jyr bar: «Dersehanuly Buqash týraly jyr», «Baıbóri balasy Alyp Bamsy»,
«Toqa balasy Erjúrek Temirul», «Tóbekóz dáýdi óltirgen Bısat batyr», «Han Tóráli», «Qazan Salarbektiń aýylyn jaý shapqany», t. b.
Oqýshylarǵa aldyn ala tapsyrma berilgen bolatyn.
Oqýshylar eki topqa bólingen.
Zertteýshiler jáne ádebıetshiler toby.
Ádebıetshilerimizge sóz bereıik.
«Qorqyt ata kitabyn» Úİİİ ǵasyrlarda jáne odan da buryn týǵan ańyzdardyń jınaǵy deýge bolady. Olardy jyr túrinde jazǵan – Qorqyt ata («Qorqyt» sózi ertedegi túrkilerdiń «Hur – kisi» jáne «hyt – qut» sózderinen shyqqan. Ol «Qut ákelýshi kisi» degen maǵynany beredi. Kitapta qazaq halqynyń qurylýyna tikeleı qatysy bar, tarıhta belgili oǵyz taıpalarynyń taǵdyryna baılanysty oqıǵalar baıandalady. Qorqyt ata kitaby mynadaı jyrlardan turady:
1. Dersehanuly Buqash týraly jyr;
2. Qazansalar aýylyna jaý qalaı shapqany týraly jyr;
3. Baıys - Baıreke, Baıbóri uly týraly jyr;
4. Qazanbek uly Orazbek qalaı tutqynǵa túskeni týraly jyr;
5. Domrýyl, Doqa Qoja (qajy) uly týraly jyr;
6. Qańly Qojauly Qantóreli týraly jyr;
7. Qazyleke Qojauly Júgenek týraly jyr;
8. Bısat qalaı jalǵyz kózdi dıý Tóbekózdi óltirgeni týraly jyr;
9. Begıla balasy Ámren týraly jyr;
10. Úısin Qojauly balasy Sekrek týraly jyr;
11. Salar Qazan qalaı tutqynǵa tústi jáne ony uly Oraz qalaı bosatqany týraly jyr;
12. Syrtqy oǵyzdar ishki oǵyzdarǵa qarsy soǵysqany týraly jáne Bamsa - baıraq qalaı mert bolǵany týraly jyr.
Qorqyt týraly birden - bir jazba derek bolyp tabylatyn «Qorqyt ata kitaby» bylaı bastalady: «Baıat rýynda Qorqyt ata deıtin bilikti, sáýegeı adam bolypty. Táńir zerdesine salǵan soń onyń barlyq boljamdary qatesiz bolǵan... oǵyz taıpalarynda Qorqyt ata eń qıyn degen máselelerdi sheshken. Qandaı ǵana qıyn is bolmasyn, Qorqyttyń keńesin almaı, el eshbir jumysqa qol urmaǵan. El onyń barlyq ósıetin (bıligin) buljytpaı oryndaǵan».
Taqyryby: «Qorqyt ata kitaby»
Maqsaty:
1. «Qorqyt ata kitabynyń» tarıhılyǵyn, kórkemdik ereksheligin tanytý, bilimdi damyta otyryp, tanymdyq qabiletin arttyrý.
2. Áńgimelerin taldaý arqyly ózindik jumys isteýge mashyqtaý, shyǵarmashylyqpen jumysqa jeteleý.
2. Elin, jerin súıýge, jamandyq pen jaqsylyq shegin aıyra bilge tárbıeleý.
Sabaq túri: aralas sabaq
Ádis - tásil: mánerlep oqý, taldaý, salystyrý, izdendirý, taldaý
Pánaralyq baılanys: qazaq tili, mýzyka, tarıh
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, aýdıo dısk, Qorqyt ata portreti, naqyl sózder.
Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
İİİ. Jańa sabaq.
Oı shaqyrý.
Oqýshylarǵa Qorqyttyń «Qobyz» kúıin tyńdatamyn.
Taqtada qobyzdyń sýreti kórsetiledi.
Oılaryńa eń birinshi qandaı oı keledi?
Jaqsy, osy qobyz degen mýzykalyq aspapty alǵash ret jasaǵan Qorqyt atanyń kitaby týraly áńgimelesemiz.
Olaı bolsa búgingi sabaǵymyzdyń taqyryby: Qorqyt ata kitaby.
Sabaqtyń maqsat - mindetterimen tanystyrý
Qorqyt ata – VIII ǵasyrda Syrdarıa ózeniniń boıynda burynǵy Jankent qalasy mańynda ómir súrgen batyr, ataqty aqyn, asqan kúıshi.
Qorqyt – túrkilerdiń oǵyz ulysynan shyqqan asqan sáýegeı, baqsy, kúıshilik, jyraýlyq ónerdiń atasy. Ol kisiniń mazary Qarmaqshy stansasynan 18 shaqyrymdaı jerde tur.
Ol týraly kóptegen ańyzdar saqtalǵan. El aýzyndaǵy ańyzdarda Qorqyt ata máńgi ólmeıtin ómir izdeýshi, máńgilik ómir úshin kúresker retinde aıtylady. Biraq ol ómiriniń sońynda ólmeıtin nárse joq eken degen pikirge keledi. Endi Qorqyt ata máńgilik ómirdi qobyz sarynynan izdeıdi eken. Uly kúıshige ózi izdegen máńgilik ómir onyń ónerinde sıaqty kórinedi. Ol kúılerin tollassyz tartyp, dúnıeden ótedi. Ózi ólgenmen, artynda kúıleri, ulaǵatty sózderi qalady. Al ádebıet tarıhynda derekti túrde Qorqyt ata kitaby bar.
Qobyz aspabyn alǵash jasap, tartqan adam deıdi. Jıyrma jasqa jetkende, tús kórip, túsindegi aq kıimdi kisi: «Qyryqtan artyq ómir súrmeısin», - degen soń, naǵashylary syılaǵan jelmaıaǵa minip alyp, ólmeıtin jer izdeıdi. Qaıda barsa da, aldynan jer qazyp jatqan adamdar shyǵady. «Bul ne?» - dep surasa, olar: «Bul Qorqyttyń kóri», - dep jaýap beredi. Jan saqtaýǵa jer qalmaǵan soń, Syr sýynyń ústine kilemin tósep, ańyratyp qobyz tartady. Onyń janyn alýǵa kelgen ajal kúıdiń áserinen nege kelgenin umytyp, turyp qalady. Qorqyt qalǵyp ketken kezde ǵana qaıraq jylan bolyp kelip shyǵady.
Qorqyt babanyń «Ushardyń ulýy», «Aqqý», «Kilem jaıǵan», «Jelmaıa», «Áýpbaı», «Bashpaı», «Qobyz» t. b. on shaqty kúıin qobyzshylar saqtap qalǵan. Qorqytty ajaldan qutqarǵan qobyzy bolǵandyqtan, keıingi baqsylar aýrýdy qobyzben emdeıtin bolǵan.
Qoryta aıtqanda jyrlar HÚ ǵasyrda qara sózben hatqa túsken. Kitapta on eki jyr bar: «Dersehanuly Buqash týraly jyr», «Baıbóri balasy Alyp Bamsy»,
«Toqa balasy Erjúrek Temirul», «Tóbekóz dáýdi óltirgen Bısat batyr», «Han Tóráli», «Qazan Salarbektiń aýylyn jaý shapqany», t. b.
Oqýshylarǵa aldyn ala tapsyrma berilgen bolatyn.
Oqýshylar eki topqa bólingen.
Zertteýshiler jáne ádebıetshiler toby.
Ádebıetshilerimizge sóz bereıik.
«Qorqyt ata kitabyn» Úİİİ ǵasyrlarda jáne odan da buryn týǵan ańyzdardyń jınaǵy deýge bolady. Olardy jyr túrinde jazǵan – Qorqyt ata («Qorqyt» sózi ertedegi túrkilerdiń «Hur – kisi» jáne «hyt – qut» sózderinen shyqqan. Ol «Qut ákelýshi kisi» degen maǵynany beredi. Kitapta qazaq halqynyń qurylýyna tikeleı qatysy bar, tarıhta belgili oǵyz taıpalarynyń taǵdyryna baılanysty oqıǵalar baıandalady. Qorqyt ata kitaby mynadaı jyrlardan turady:
1. Dersehanuly Buqash týraly jyr;
2. Qazansalar aýylyna jaý qalaı shapqany týraly jyr;
3. Baıys - Baıreke, Baıbóri uly týraly jyr;
4. Qazanbek uly Orazbek qalaı tutqynǵa túskeni týraly jyr;
5. Domrýyl, Doqa Qoja (qajy) uly týraly jyr;
6. Qańly Qojauly Qantóreli týraly jyr;
7. Qazyleke Qojauly Júgenek týraly jyr;
8. Bısat qalaı jalǵyz kózdi dıý Tóbekózdi óltirgeni týraly jyr;
9. Begıla balasy Ámren týraly jyr;
10. Úısin Qojauly balasy Sekrek týraly jyr;
11. Salar Qazan qalaı tutqynǵa tústi jáne ony uly Oraz qalaı bosatqany týraly jyr;
12. Syrtqy oǵyzdar ishki oǵyzdarǵa qarsy soǵysqany týraly jáne Bamsa - baıraq qalaı mert bolǵany týraly jyr.
Qorqyt týraly birden - bir jazba derek bolyp tabylatyn «Qorqyt ata kitaby» bylaı bastalady: «Baıat rýynda Qorqyt ata deıtin bilikti, sáýegeı adam bolypty. Táńir zerdesine salǵan soń onyń barlyq boljamdary qatesiz bolǵan... oǵyz taıpalarynda Qorqyt ata eń qıyn degen máselelerdi sheshken. Qandaı ǵana qıyn is bolmasyn, Qorqyttyń keńesin almaı, el eshbir jumysqa qol urmaǵan. El onyń barlyq ósıetin (bıligin) buljytpaı oryndaǵan».
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
